ANATOMIJA JEDNOG MORALA: Ideološko razilaženje Milovana Đilasa sa vođstvom partije

MILOVAN Đilas je u partiji bio na raznim dužnostima, ali je najpoznatiji bio kao ideolog i teoretičar.

Tito je optužio Đilasa zbog protivljenja politici partije i ugrožavanja njenog jedinstva , Foto Stevan Kragujević, Arhiv Alekse Đilasa, Muzej Jugoslavije, Arhiv Jugoslavije, Arhiv porodice Ranković, "Profimedija", dokumentacija „Novosti“ i "Vikipedija"

U vreme sukoba između Sovjetskog Saveza i Jugoslavije, koji je postao otvoren 1948, on je najtemeljnije i najjasnije razvijao ideje o nezavisnosti Jugoslavije i o potrebi demokratizacije jugoslovenske partije i jugoslovenskog društva.

U dužem članku „Problem školstva u borbi za socijalizam u našoj zemlji” (Borba, 3, 4, i 5. januar 1950.) protivi se odbacivanju u celini predratnog školskog sistema, zalaže se za smanjenje uloge birokratije i blisku prosvetnu saradnju šest republika, traži povećanje broja klasičnih gimnazija i posvećivanje veće pažnje učenju stranih jezika, ističe potrebu slobodne diskusije između profesora i studenata o pitanjima iz društvenih nauka.   

U političkom eseju „Savremene teme” (Borba, Beograd 1950.), kritikujući sovjetsku politiku prema Jugoslaviji i zemljama Istočnog bloka, Đilas žestoko napada sovjetsku birokratiju i zaključuje da se i u Jugoslaviji deo komunista pretvara u birokrate i prezire narod, i da se tome valja suprotstavljati demokratskim radom s ljudima...

Na Četvrtom plenumu CK KPJ, održanom početkom 1951, usvojena je rezolucija o teoretskom radu u partiji u kojoj se prihvataju Đilasove ideje o neophodnosti diskusije i borbe mišljenja. Svi članovi partije treba da imaju pravo da slobodno raspravljaju o javno iznetim stavovima drugih članova partije, čak i ako imaju najviše funkcije.

 

 

 

 

Foto Stevan Kragujević, Arhiv Alekse Đilasa, Muzej Jugoslavije, Arhiv Jugoslavije, Arhiv porodice Ranković, "Profimedija", dokumentacija „Novosti“ i "Vikipedija"

Šesti kongres Komunističke partije Jugoslavije, održan od 2. do 7. novembra 1952. u Zagrebu, prihvata većinu njegovih ideja i one ulaze u program partije. Po mišljenju većine istoričara, kongres je bio najviša tačka oslobađanja od krutih teorijskih i praktičnih oblika komunističke vladavine, koji su stvoreni u ratu protiv okupatora, građanskom ratu i revolucionarnom osvajanju vlasti, i u tom smislu najznačajniji događaj u istoriji partije. Međutim, ono što je Đilas smatrao samo za početak procesa demokratizacije, većina vodećih komunista, a posebno Tito, smatrali su za tačku od koje se ne sme dalje...

U DISKUSIJI ĐILAS se između ostalog založio da se ne sme zabranjivati ljudima različitih shvatanja, čak ni „reakcionarnih i antimaterijalističkih”, da objavljuju svoje radove, i da se treba boriti pre svega „političkim i idejnim argumentima”, a ne policijskim i sudskim progonima. Založio se i za toleranciju prema delatnostima crkve i sveštenika.

Na Đilasov predlog, Komunistička partija Jugoslavije menja naziv u Savez komunista Jugoslavije. Najuže partijsko rukovodstvo se sada zvalo Sekretarijat Izvršnog komiteta Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije i članovi su bili Josip Broz Tito, Edvard Kardelj, Milovan Đilas, Aleksandar Ranković, Boris Kidrič, Ivan Gošnjak.

Đilas je januara 1953. glavni pokretač antidogmatskog i od partijskog aparata nezavisnog mesečnika Nova misao, posvećenog književnosti, nauci i umetnosti. Izlazio je u dvanaest hiljada primeraka i finansirao se isključivo od pretplate. Kada je zabranjen januara 1954. zbog Đilasove političko-dokumentarne proze „Anatomija jednog morala”, u kojoj je opisao zatvorenost, aroganciju i snobizam partijskog „visokog društva”, u njegovom redakcijskom kolegijumu bili su, između ostalih, Dobrica Ćosić, Miroslav Krleža, Skender Kulenović, Oskar Davičo i Mihailo Lalić, a sâm taj broj časopisa sadržao je odlomak iz Andrićeve Proklete avlije i tekstove Anice Savić-Rebac, Borislava Mihajlovića Mihiza, Milana Bogdanovića, Boga Grafenauera.

Nesprovođenje odluka Šestog kongresa i otpori reformama, pojačani posle Drugog plenuma Centralnog komiteta krajem juna 1953, održanog u Titovoj rezidenciji na Brionima (umesto, kao što je bilo uobičajeno, u službenim prostorijama u Beogradu), postepeno dovode do Đilasovog ideološkog razilaženja s vođstvom partije.

* * * * * * * * * *

Oduzimanje svih ratnih i poratnih odlikovanja

SERIJOM ČLANAKA (tačnije, kratkih teorijsko-političkih eseja) objavljivanih u Borbi od 11. oktobra 1953. do 7. januara 1954, Đilas dalje razvija ideje o demokratizaciji jugoslovenskog društva i kritikuje jugoslovensku partijsku birokratiju. Ukazuje na njene materijalne i političke privilegije i njen monopol nad privrednim i duhovnim životom, kao i na stavljanje partije iznad zakona i onemogućavanje demokratskog dijaloga u društvu. Zalaže se za otvoreno i javno sukobljavanje različitih političkih stavova, za reformističku i demokratsku partiju, za dozvoljavanje opozicionih grupa, traži da policija i sudovi štite zakonitost. Njegov je osnovni zaključak da borba za demokratiju treba da bude glavni cilj u razvoju socijalizma.

Članci su izazvali veliko oduševljenje u javnosti, tiraž Borbe skočio je na tri stotine hiljada primeraka u slobodnoj prodaji i u redakciju je stiglo oko trideset hiljada pisama podrške. Dok su se mladi komunisti i intelektualci zanosili Đilasovim vizijama, brojna srednja birokratija je bila nezadovoljna. U samom vrhu partije došlo je do podele, ali je konzervativno krilo s Titom na čelu odnelo pobedu.

Foto Stevan Kragujević, Arhiv Alekse Đilasa, Muzej Jugoslavije, Arhiv Jugoslavije, Arhiv porodice Ranković, "Profimedija", dokumentacija „Novosti“ i "Vikipedija"

Na Trećem (vanrednom) plenumu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, održanom 16. i 17. januara 1954. u Beogradu, Tito je optužio Đilasa za „revizionizam”.

Zbog navodnog protivljenja politici partije i ugrožavanja njenog jedinstva i vlasti, Đilas je isključen iz Centralnog komiteta. Po slobodnoj volji istupio je 19. aprila iz partije.

Zbog intervjua Njujork tajmsu u kome je kritikovao političko stanje u Jugoslaviji i istakao potrebu postojanja opozicione partije kao činioca demokratizacije, Đilas je 24. januara 1955. osuđen na kaznu strogog zatvora od osamnaest meseci, uslovno na tri godine.

SLEDEĆE GODINE, 1956, uhapšen je 19. novembra i osuđen 12. decembra na tri godine strogog zatvora zbog kritike jugoslovenskog stava neutralnosti, koji je u stvari predstavljao podršku brutalnoj sovjetskoj vojnoj invaziji kojom je ugušena revolucija u Mađarskoj. Dok je bio u Kazneno-popravnom domu u Sremskoj Mitrovici objavljena je u Sjedinjenim Američkim Državama Nova klasa. Đilas je 4. oktobra 1957. izveden pred Okružni sud u Sremskoj Mitrovici i 5. oktobra osuđen na sedam godina zatvora, u zbiru s ranijom kaznom na devet godina.

Presudom od 14. oktobra, kao sporedna kazna, oduzeta su mu sva ratna i posleratna odlikovanja. Sva tri puta je suđen po članu 118, stav 1, Krivičnog zakona o „neprijateljskoj propagandi”, paragrafom poznatim po tome što se koristio za suzbijanje slobodnog iznošenja mišljenja.

Đilas je uslovno pušten iz zatvora 20. januara 1961. Ponovo je uhapšen 7. aprila 1962. zbog knjige Razgovori sa Staljinom i osuđen 14. maja na pet godina zatvora. Ova kazna mu je sabrana s prethodnim kaznama, tako da je konačna osuda bila na kaznu zatvora od trinaest godina. U to vreme Jugoslavija se i pored zvanične politike nesvrstanosti približavala sovjetskom bloku, a Tito žestoko napadao prodor „trulog liberalizma” u partijske redove. Član 320. Krivičnog zakonika po kome je Đilas suđen za odavanje službenih tajni izmenjen je i dopunjen 17. marta upravo da bi se njemu sudilo i u svetskoj javnosti dobio je podrugljivi naziv „Leks Đilas”. (Stav 2. je tako izmenjen da su moguće mnogo strože kazne a stav 5. je dodat i njime se odavanjem službene tajne smatra i pisanje o događajima dugo posle prestanka službe.)

Oslobođen je 31. decembra 1966. bez uslova, osim petogodišnje zabrane da daje bilo kakve izjave ili bilo šta objavljuje. Đilas je odbio da se pridržava ove zabrane.

Preporučujemo

Društvo

0 0

KRLEŽA UNOSI HAOS I NEVERICU U PARTIJSKE REDOVE: Razlaz partije i najpoznatijeg levo orijentisanog književnika

17. 09. 2024. u 10:00

Društvo

0 0

PRVO JUTRENjE S TITOM U ZAGREBU: Oživljavanje Komunističkog pokreta u proleće 1937. godine

17. 09. 2024. u 08:00

Društvo

0 7

SRPSKO PITANjE KONSTRUKCIONA GREŠKA JUGOSLAVIJE: Stvarna uloga Komunističke partije u sudbini zajedničke države

10. 09. 2024. u 21:00

Društvo

0 3

CILj JE BIO DA SE OTARASE JUGOSLAVIJE: Slovenci odlučili da napuste Kongres pre dolaska u Beograd

10. 09. 2024. u 15:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije