UZOR POROBLJENIM NARODIMA: Značaj srpske revolucije u stvaranju i oblikovanju moderne države

SRPSKA revolucija je bila jedan od najznačajnijih događaja, ali i procesa u balkanskoj i evropskoj istoriji prve polovine 19. veka. Takođe, predstavljala je prvu u nizu nacionalnooslobodilačkih revolucija balkanskih naroda (Grčka revolucija, ustanci u Vlaškoj i Moldaviji) na početku 19. veka.

Drugi srpski ustanak u Takovu

Njenim izbijanjem započeta je nova faza u rešavanju Istočnog pitanja tokom dugog 19. veka koga je odlikovalo buđenje nacionalnooslobodilačkih pokreta naroda na Balkanskom poluostrvu, ali i šire, kao i proces nacionalnog ujedinjenja i stvaranja nacionalnih država.

Srpska revolucija otpočela je 14. februara 1804. godine kada je na zboru trista narodnih starešina većinom iz Kragujevačke i Rudničke nahije u Marićevićevoj jaruzi pored Oplenca odlučeno da se pokrene buna protiv dahija koji su prethodnih godina činili velika zlodela protiv srpskog naroda u Beogradskom pašaluku. Jedna od odluka je bila i da se za vođu ustanka (Prvi srpski ustanak) izabere Đorđe (Karađorđe) Petrović. Uzroci ove pobune su bili višestruki. Osmansko carstvo se duže vremena pre otpočinjanja Srpske revolucije nalazilo u dubokoj političkoj, društvenoj, socijalnoj krizi. U takvim okolnostima došlo je do jačanja srpske nacionalne svesti, ali i do sazrevanja uverenja o potrebi nacionalnog oslobođenja i ujedinjenja srpskog naroda, i obnove srpske državnosti.

USTANIČKI ciljevi u početku su bili usmereni na zaustavljanje zločina dahija, odnosno njihovo proterivanje, kao i uvođenje reda i zakonitosti u Beogradskom pašaluku. Međutim, vremenom, a posebno posle pada Beograda u ruke ustanika 1806. godine, ciljevi revolucije dobijaju širi i ambiciozniji karakter. Od tada glavni zadatak postaje nacionalnooslobodilačka borba protiv Osmanske carevine, sticanje autonomije, ali i obnova srpske državnosti prekinute padom Srpske despotovine 1459. godine.

Revolucija je prošla kroz dve faze (vojnooružana, i vojnomirnodopska). U prvoj etapi koja je trajala od 1804. do 1813. godine (u istoriografiji ovaj period kvalifikuje se kao Prvi srpski ustanak koji je predvodio vožd Karađorđe Petrović), ustanici su s jedne strane ostvarili velike vojne pobede (Ivankovac, Mišar, Deligrad, oslobođenje Beograda, Štubik, Malajnica, Loznica, Varvarin), ali su započeli i izgradnju prvih državnih institucija i organa vlasti (Narodna skupština, Praviteljstvujušči sovjet, popečiteljstva odnosno ministarstva), kao i donošenje prvih zakonika i organizovanje sudske vlasti na teritoriji ustaničke Srbije. Ovim aktivnostima udareni su temelji moderne srpske države i njenih državnih organa i institucija.

Na spoljnjopolitičkom planu ustanici su sve više počeli da se oslanjaju na carsku Rusiju. Odredbe Ičkovog mira iz 1806. koje su predviđale davanje ograničene autonomije u okviru Osmanskog carstva, Srbi nisu prihvatili. Slična klauzula o unutrašnjoj samoupravi za Srbiju nalazila se i u osmoj tački Bukureškog mira iz 1812. godine koji je značajan po tome što je bio prvi međunarodni ugovor u kome se pominjao status Srbije. Njime se faktički internacionalizovalo srpsko pitanje. Prva faza Srpske revolucije završena je 1813. godine kada su ustanici poraženi, vožd Karađorđe Petrović prebegao u Habzuburšku monarhiju, a Osmanska država obnovila svoju vojnu i političku vlast na teritoriji ustaničke Srbije. Usledile su velike represalije prema srpskom stanovništvu.

DRUGU fazu Srpske revolucije (Drugi srpski ustanak koji je započeo 1815. godine na čelu sa knezom Milošem Obrenovićem) karakterisali su u početku sukobi sa turskom vojskom (Rudnik, Palež, Ljubić, Dublje, Čačak), a zatim dugotrajna i uporna diplomatsko politička borba kneza Miloša za sticanjem nacionalne autonomije. Za razliku od vožda Karađorđa koji je smatrao da se srpsko pitanje i nacionalne aspiracije najefikasnije mogu ostvariti oružjem, knez Miloš je pribegao diplomatskim veštinama i pregovorima sa osmanskim vlastima kao efikasnom mehanizmu za ostvarivanje srpskih nacionalnih i državnih ciljeva. Rezultat te uporne diplomatske borbe krunisan je davanjem autonomije odnosno unutrašnje samouprave Srbiji od strane Osmanske carevine kroz tri Hatišerifa (svečane povelje turskog sultana) iz 1829. 1830 i 1830. godine. U ovim dokumentima osmanske vlaste su se obavezale da izvrše svoje međunarodne obaveze o davanju unutrašnje samouprave Srbiji, koje su prethodno propisane u osmoj tački Bukureškog mira iz 1812, petoj tački Akermanske konvencije iz 1826, i šestoj tački Jedrenskog mira iz 1829. godine. Hatišerifima je Srbija dobila nacionalnu to jest unutrašnju samoupravu koja je između ostalih podrazumevala pravo zakonodavne vlasti, naslednost kneževske titule za Miloša Obrenovića, paušalno utvrđivanje godišnjeg danka (tribut), slobodu veroispovesti, pravo otvaranja škola, bolnica, štamparija, nezavisnost sudstva, povratak šest otrgnutih nahija, ukidanje feudalizma.

Srbija je dobila nezavisnost na Berlinskom kongresu 1878. godine

Ubrzo po sticanju autonomije Kneževina Srbija je otvorila svoju prvu štampariju, štampala prvu knjigu, pokrenula prve službene novine, dobila 1835. prvi Ustav - Sretenjski ustav koji je bio jedan od najliberalnijih i najdemokratskijih ustava u tadašnjoj Evropi, ukinula feudalizam, otvorila prvo Pozorište i Licej kao preteču Velike škole i potonjeg Univerziteta, osnovala Društvo srpske slovesnosti, usvojila Građanski zakonik, izradila Načertanije, nacionalno državni program spoljne politike, počela da stvara modernu diplomatiju i vojsku. Dobijanjem autonomije ostvaren je tek jedan deo ciljeva revolucije. Trebalo je da prođe još trideset četiri godine da bi Srbija povratila svoju davno izgubljenu državnost. Konačno, na Berlinskom kongresu 1878. je stekla potpunu nezavisnost, dobila međunarodno priznanje, i ostvarila teritorijalna proširenja (Pirotski, Vranjski, Niški i Toplički okrug).

OKO vremena završetka Srpske revolucije u srpskoj istoriografiji se vodila diskusija. Postojala su različita mišljenja kada je došlo do njenog kraja (1812, 1830-'33, 1835, 1878, 1918). Po svom karakteru Srpska revolucija je bila nacionalnooslobodilačka, politička, demokratska, društvena, socijalna, antifeudalna. Značaj i posledice revolucije su bile ogromne i dalekosežne. Ona je, između ostalog, omogućila oslobođenja Srbije od osmanske vlasti, obnovu državnosti, i stvorila uslove za izgradnju moderne, snažne i efikasne države koja će u balkanskim ratovima uspešno završiti proces oslobođenja i ujedinjenja delova svoje teritorije i naroda koji su do tada bili pod osmanskom i austrougarskom vlašću.

Do srpske revolucije u Evropi se malo znalo o Srbiji i srpskom narodu. I oni retki koji su posedovali poneku informaciju o srpskoj istoriji i tradiciji imali su uglavnom predrasude ili pogrešne sudove o Srbima. Prvi put termin srpska revolucija upotrebljen je u istoimenom delu Leopolda Rankea, čuvenog nemačkog istoričara pozitivističke orijentacije objavljenog 1829. godine u Hamburgu. Upotrebom termina revolucija a ne buna, ili ustanak kako je to bio slučaj do tada, ali i kasnije, Ranke je srpskom nacionalnooslobodilačkom pokretu i borbi dao širu, evropsku dimenziju i s pravom je izmestio iz uskog lokalnog i balkanskog miljea.

Srbija je zaista svojom revolucijom iskoračila iz regionalnih okvira, uspela je da se nametne tadašnjoj evropskoj političkoj i kulturnoj javnosti, odnosno internacionalizuje srpsko pitanje, počela je da kruni negativne stereotipe o sebi, postala je uzor ostalim nacionalnooslobodilačkim pokretima i porobljenim balkanskim i evropskim narodima koji su žudeli za nacionalnim oslobođenjem i ujedinjenjem, i konačno doprinela je ubrzanju procesa dezintegracije osmanskog i habzburškog carstva.

Preporučujemo

Društvo

2 3

POČETAK NACIONALNE REVOLUCIJE: Dogovorom najviđenijih predstavnika naroda u Orašcu 1804. godine počeo je prvi ustanak za vaskrs države

14. 02. 2021. u 20:11

Društvo

0 3

TEMELjI SRPSKE DRŽAVNOSTI: Kako je na Sretenje 1804. otvoren istorijski proces, a završen na Berlinskom kongresu dobijanjem nezavisnosti

14. 02. 2021. u 17:10

Društvo

1 5

PRINC FILIP ODAO POČAST SLAVNOM PRETKU: Uoči Sretenja mladi Karađorđević se poklonio senima vožda i ustanika (FOTO)

14. 02. 2021. u 15:26

Društvo

0 3

ZEMUNAC KOJI JE PISAO PRVI USTAV: Značajna uloga Dimitrija Davidovića, novinara, političara i diplomate

14. 02. 2021. u 16:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije