FELJTON - TEMELJI SRPSKE DIPLOMATIJE: Sveti Sava je samostalnom crkvom usmerio duhovni život Srba

VELIKE sile i Srbi susretali su se na srpskim etničkim prostorima koji su se, tokom dugih i burnih vekova, iznenađujuće malo menjali.

Ikona Svetog Save, Foto Arhiva

"Zemlje" u kojima, kako sredinom 10. veka piše vizantijski car Konstantin Porfirogenit, žive Srbi činile su jezgro teritorija na kojima ih pronalazimo i u trenutku izbijanja Karađorđevog ustanka 1804. godine. Za te zemlje, na kojima se Srbi nisu sretali samo sa Velikim silama, nego i sa susednim narodima, biće vezani svi srpski nacionalni programi i ključne diplomatske akcije. To je vekovima ostao prostor srpskog, štokavskog jezika, i on će biti osovina zemalja ujedinjenih 1918. u jugoslovensku državu.

Prema Porfirogenitu, bile su to Srbija (prostirala se između Save i Jadrana, od Cetine i Vrbasa do Ibra), Paganija (od Cetine do Neretve), Zahumlje (od Neretve do Dubrovnika), Travunija (od Dubrovnika do Kotora) i Duklja (od Kotora do Bojane). U još starijem izvoru, Anadima franačkog kraljevstva, kaže se da 822. godine "Srbi drže veliki deo Dalmacije", bivše rimske provincije koja se, opet, prostirala između Save i Jadrana, Istre i Ibra.

POTONjA istorija Srba, od njihovih prvih dinastija Višeslavića i Vojislavljevića, pa do naših dana, biće određena procesima ujedinjavanja i razjedinjavanja, ovih zemalja.

Ujediniteljska, državna središta selila su se iz jedne u drugu zemlju, pri čemu su ključne bile Raška, Duklja i Bosna. Porfirogenitova Srbija će se, najkasnije u 11. veku, podeliti na Rašku i Bosnu. Rašku i primorje Nemanjići iznova ujedinjuju u, kako se tada govorilo, "Srpsku zemlju i Pomorsku", dok Bosna postaje posebno, srpsko državno središte. Dušanovo carstvo širi se ka jugu, daleko van okvira srpskih zemalja. U dobu oblasnih gospodara opet dolazi do razjedinjenja, da bi se nova okupljanja mogla uočiti pod Kotromanićima, Lazarevićima i Brankovićima. Tursko osvajanje razara sve srpske države, da bi ih obnovljena Pećka patrijaršija (1557-1766), u vremenu vrhunca Osmanske moći, duhovno i politički iznova ujedinila i, zahvaljujući seobama Srba ka severu i severozapadu, proširila na prostrane teritorije od Ostrogona i Kanjiže do Štipa i Samokova, i od Velikog Varadina i Jenopolja do Skadra i Gomirja.

UZ SVE promene i prekide, osnovni motivi koji su pokretali srednjovekovnu srpsku diplomatiju ostajali su trajni i u novom veku. Nikola Radojčić, po svemu sudeći, nije pogrešio kada je u težnji ka slobodi, shvaćenoj kao nezavisnost, prepoznao ključnu ideju srpske istorije, počevši od ranog srednjeg veka pa do njegovog doba. To je bilo vidljivo iz odnosa Srba prema moćnijim susedima, država ali i prema univerzalističkim ambicijama Vizantije i papa. Radojčić je naročito naglašavao trajnu spremnost Srba da u odbrani državne nezavisnosti podnesu ogromne žrtve.

Novija istraživanja pokazala su da su savremeni biografi Stefana Nemanje, ujedinitelja koji je izborio nezavisnost, i njegova dva sina, kralja Stefana Prvovenčanog i tvorca autokefalne srpske crkve Svetog Save, koji su nezavisnost utvrdili, kao motive njihovog diplomatskog i državničkog delovanja najčešće pominjali "obnovu" "utvrđivanje" i "samostalnost". Kako piše Sveti Sava, Nemanja "pridobi što mu je pripadalo od srpske zemlje, a oduzeto mu nekada nasiljem od svoje dedovine". U vremenu kralja Milutina, cara Dušana i vrhunca moći Nemanjića, glavni motivi srpske diplomatije i ratova su težnja za "bogatstvom" i "moći". U despotovini Lazarevića i Brankovića, u dobu opadanja i iskušenja, srpsku diplomatiju pokretali su "mudrost" i "čuda".

U ODBRANI nezavisnosti, već srpski vladari 9. i 10. veka su se, za vreme sukoba dveju moćnih država, Vizantije i Bugarske, uglavnom suprotstavljali bližim i zato opasnijim Bugarima da bi, posle njihovog poraza, pružali otpor pobedničkoj Vizantiji. Prihvatili su njenu veru i njene kulturne obrasce, ali će ovo univerzalno carstvo, zahvaljujući svojim pretenzijama na srpske zemlje, ostati politički neprijatelj Srba. Oni su se, u sukobima sa Vizantijom, oslanjali uglavnom na zapadne sile. Dukljanski vladari su joj se suprotstavljali uz podršku južnoitalijanskih Normana i papa, od kojih je Mihailo Vojislavljević dobio kraljevsku titulu. I posle crkvenog raskola iz 1054. raški župani i bosanski banovi su se, u samoodbrani od Vizantije, okretali Ugrima, potom Nemcima i Veneciji. Tu spoljnopolitičku tradiciju slediće i Stefan Nemanja. Papska kraljevska kruna Stefana Prvovenčanog (1217), razvod od Vizantinke i ženidba Mlečankom otkrivali su sličan državnički pragmatizam i nastojanje da se procene stvarni interesi i odnosi snaga.

Srpske zemlje toga doba verski su bile izrazito heterogene. U vremenu rimskog pape Inoćentija III, ugarskog, rimokatoličkog osvajanja Srbije (1202-1204/5), krstaškog osvajanja Carigrada (1204) i početka krstaških pohoda ugarskih kraljeva na "jeretičku" Bosnu, Sveti Sava se okrenuo prognanom, vizantijskom, nikejskom caru i patrijarhu.

Osnivanjem autokefalne, samostalne Srpske crkve (1219), odlučujuće je usmerio duhovni život Srba ka vizantijskom, pravoslavnom Istoku. Takvo usmerenje bilo je vidljivo već u drugom, pravoslavnom krštenju Stefana Nemanje i u Nemanjinom i Savinom osnivanju Hilandara, svetogorskog manastira za srpske monahe. Uspostavljanjem pravoslavnih episkopija u Pomorskim zemljama, Sveti Sava je, štaviše, potiskivao rimokatoličke biskupije i stvorio je "nacionalnu crkvenu organizaciju".

SVETI Sava je, naime, pružao otpor i univerzalističkim ambicijama Grka. Oni su mu prebacivali zbog njegovog srpskog rodoljublja i državničkih, diplomatskih misija kojih se povremeno prihvatao. Ohridski arhiepiskop Dimitrije Homatijan, gnevan zbog osnivanja Žičke arhiepiskopije i izdvajanja srpskih episkopija iz njegove jurisdikcije, tvrdio je da je Savu, koji je, pobegavši na Svetu Goru, "ostavio svoju zemlju i rodbinu i celo očinsko nasleđe", kasnije "ljubav prema otadžbini zarobila", pretvarajući ga iz "isposnika u vršioca i upravitelja zemaljskih poslova i proizvela ga za poslanika okolnim narodima".

Srbija, ipak, nije upoznala sukobe između univerzalne Rimokatoličke crkve i protonacionalne, apsolutističke države, koji su odredili istoriju latinskog Zapada i rane, ikonoboračke Vizantije. Naprotiv, zahvaljujući saradnji Srpske crkve i države, prvi Nemanjići uspostavili su političke i duhovne obrasce koji će se održati do kraja postojanja srednjovekovne "Srpske zemlje i Pomorske". Sveti Sava je, sastavljajući Zakonopravilo, koje će postati osnova duhovnog, pravnog i političkog života u srednjovekovnoj Srbiji, preuzimajući vizantijsko zakonodavstvo, izostavljao sve ono što je vodilo ka poznovizantijskoj prevlasti države nad crkvom, kao i ostvarenju papističkih ambicija Carigradske patrijaršije. Bogdanović je uočio i da je u političkoj misli srednjovekovnih Srba, za razliku od Vizantinaca, veoma prisutna ideja "naroda Božjeg", "novog Izrailja" i "izabranog naroda".

SUTRA: Vernost duhovnom predanju

Preporučujemo

Feljton

0 2

FELjTON - BEZ DRŽAVE NEMA DIPLOMATIJE: Podele vanevropskih kolonija je uzrok Velikog rata

21. 02. 2022. u 18:00

Feljton

0 2

FELjTON - NADMETANjE ZA MOĆ, PRESTIŽ I SLAVU: Velike sile kreću se kao bilijarske kugle, različite po veličini

20. 02. 2022. u 16:00

Feljton

0 2

FELjTON - OD BOGA DOBRO, A OD LjUDI ZLO: Knez Miloš je bio nenadmašan diplomatski virtuoz

19. 02. 2022. u 18:00

Feljton

0 2

FELjTON - ZLODOBRI KNEZ MILOŠ: Sudbina ga je odabrala da predvodi ustanike u Takovu

18. 02. 2022. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije