OD KRALJEVIH DO TITOVIH PILOTA: Imali su samo jedan motiv - da oslobode otadžbinu od nemačkih okupatora

DVA najznačajnija događaja za jugoslovensku (mada bi tačnije bilo reći srpsku) ratnu avijaciju u Drugom svetskom ratu zbila su se 22. aprila - 1941. i 1944.

vikipedija

Tog datuma 1941, eskadrila jugoslovenskog kraljevskog vazduhoplovstva stigla je u Egipat posle šest dana leta od bokokotorske baze Orahovac i priključila se Saveznicima. Među hrabrim letačima bio je i poručnik fregate, istovremeno pomorac i pilot Mileta Protić. Zbog izuzetne hrabrosti i veštine u nebeskim bitkama Saveznička komanda vazduhoplovstva za Srednji i Bliski istok proglasila ga je za "Vazduhoplovnog asa". Kada je 22. aprila 1944. na aerodromu Benina u Libiji formiran Lovački 352. jugoslovenski skvadron RAF-a, Protić je imenovan za "vođu skvadrona", odnosno zamenika komandanta.

vikipedija

- Osnovni letački tehnički sastav 352. jugoslovenskog skvadrona RAF, za koji se u posleratnoj terminologiji ustalio naziv Prva eskadrila Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, činili su piloti i tehničari koji su napustili Vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije i stavili se pod Titovu komandu. Komandant skvadrona bio je Irac Džon Ernst Proktor, a njegov jugoslovenski pandan bio je major Mileta Protić. Skvadron je bio u operacijskom sastavu 212. grupe RAF, u kojoj je bio i 94. skvadron sa preostalim Jugoslovenima "kraljevcima" - kaže istoričar dr Bojan Dimitrijević.

vikipedija

Jugoslovenski skvadron je dobio 16 aviona starijeg tipa "spitfajer 5c", školske avione "harvard 2" i borbene avione tipa "hariken". Kasnije dobija novije "spitfajere" na koje su stavljane oznake NOVJ sa petokrakom, koju su nosili i letači na kapama, uz oznake RAF, po dogovoru koji su postigli Broz i Ficroj Meklin. Na aerodromu Benina u Libiji je 1. jula 1944. od iskusnih posada "kraljevaca" 94. skvadrona i novodošlih letača iz Jugoslavije, mahom prebega iz NDH, formiran lovačko-bombarderski 352. Jugoslovenski skvadron RAF-a. Miletićev 351. skvadron se prebazirao 16. jula 1944. u italijansku bazu Kane.

- Prvi borbeni zadatak izvršen je 18. avgusta kada su skvadron lider Protić i pilot Kluz dva časa pratili četvorke "spitfajera" iz 32. skvadrona u borbenom dejstvu nad Dalmacijom - navodi dr Dimitrijević.

Jugoslovenske eskadrile dejstvovale su najviše u Dalmaciji i BiH, u pojedinim akcijama nad Crnom Gorom, a tek kasnije u Sloveniji i Hrvatskoj.

Lovački 351. skvadron se 2. septembra 1944. prebazirao na Vis gde je sledećeg dana Tito izvršio smotru, a major Protić predao mu je raport. On nije želeo da se učlani u komunističku partiju već da se bori protiv okupatora, poginuo je na svom 66. ratnom zadatku nad Jugoslavijom 19. decembra 1944. kod Žepča u Bosni. Do kraja 1944. gotovo svi prvi veterani jugoslovenskih eskadrila "RAF-ovci" izginuli su na borbenim zadacima, kaže zvanična istorija.

NEBESKI RATNIK

MILETA Protić rođen je 21. juna 1913. godine u uglednoj srpskoj porodici u selu Tovariševu kraj Bačke Palanke. Osnovnu školu je završio u rodnom selu, četiri razreda Građanske škole u Bačkoj Palanci,, a posle završetka Gimnaziji u Somboru, od 1931-1934. pohađa Vojno-pomorsku akademiju u Dubrovniku. Prve godine u službi provodi kao pomorac, a 1939. završava i Pilotsku školu. Rat dočekuje sa činom poručnika fregate i zvanjem hidroplanskog pilota.

vikipedija

Tokom aprilskog rata 1941. godine Protić se sa grupom oficira i vojnika pod borbom sa ustašama sedam dana probija od pomorske baze Divulje do ratne baze Orahovac, u Boki kotorskoj, odakle uzleću u hidroplanima i preko Krfa, Patrasa, Pireja i Krita stižu u Abukirski zaliv u Egiptu, 22. aprila 1941. kao jedina jedinica kraljevske jugoslovenske vojske koja je organizovano prešla na stranu Saveznika da nastavi borbu.

Major Mileta Protić je samo u prvoj godini ratovanja za uspehe u borbenim zadacima dobio tri pohvale od komandanata 201. grupe Britanskog kraljevskog vazduhoplovstva( RAF), a maršal Teder, komandant RAF na Bliskom istoku, odao mu je priznanje "Za sjajne primere predanosti i privrženosti službi, za visok stupanj discipline i za uspešno operativno dejstvo sa 206. grupom."

MISTERIOZNI FRANjO KLUZ

MEĐU malobrojnim vazduhoplovcima koji su u Libiju stigli iz okupirane Jugoslavije bio je i Franjo Kluz, koga je Tito imenovao za političkog komesara skvadrona.

vikipedija

Pre rata on je bio pilot kraljevskog vazduhoplovstva, tokom aprilskog rata je pristupio avijaciji NDH iz koje je 1942. prebegao partizanima. Kada je stigao u Libiju ispostavilo se da ima i čin britanskog oficira, zbog čega su njegovi ostaci posle rata sahranjeni na Britanskom vojnom groblju u Beogradu.

OD PETOKOLONAŠA DO KOMANDANTA

TITO je za prvog komandanta svoje avijacije imenovao Franca - Franju  Pirca, koji je u Velikom ratu bio austrougarski pilot, a u prvoj Jugoslaviji je postao pukovnik jugoslovenskog kraljevskog vazduhoplovstva.

vikipedija

Tokom aprilskog rata je kao nemački kolaboracionista posle počinjenih sabotaža u 2. vazduhoplovnom puku, prebegao avionom u Zemun kod Nemaca, a zatim je u NDH  postao štapski general, komandant operativne sekcije Pavelićeve avijacije.  Pirc je 1943. prebegao partizanima, gde mu je Tito priznao čin pukovnika i imenovao za načelnika Vazduhoplovnog odeljenja Vrhovnog štaba NOV i POJ. U čin general-majora unapređen je 1. septembra 1944, a za Komandanta Vazduhoplovstva NOVJ imenovan je 29. oktobra 1944, a od 09. avgusta 1945. do 01. oktobra 1946. godine, bio je Komandanta JRV.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije