SRBIJU BRANILE I - AUSTRALIJANKE: Golgotu Velikog rata sa našim vojnicima delile su dobrovoljke sa druge strane planete

Marina Mirković

31. 12. 2024. u 06:30

DA je Srbija zemlja sa najvećim brojem civilnih i vojnih žrtava, srazmerno broju stanovnika, u Prvom svetskom ratu, svi (u Srbiji) znamo.

СРБИЈУ БРАНИЛЕ И - АУСТРАЛИЈАНКЕ: Голготу Великог рата са нашим војницима делиле су добровољке са друге стране планете

Arhiva

Da su u herojskoj odbrani zemlje, povlačenju srpske vojske preko Albanije na Krf i borbama na Solunskom frontu, sve do oslobođenja Srbije, učestvovali (i to u velikom broju) australijski dobrovoljci - ne znamo ni mi ovde, ni oni "tamo", koji ni za jedan od pomenutih toponima nisu čuli.

A to da su mnogi među tim australijskim dobrovoljcima bile žene - lekarke, medicinske sestre, umetnice, pisci, avanturistkinje, neretko pionirke u svojim oblastima ali i u borbi za prava žena, već zvuči kao sjajan materijal za knjigu, ili filmsku priču.

I preraslo je - i u jedno, i u drugo. "Naši zaboravljeni dobrovoljci" - glasio bi prevod naslova knjige Bojana Pajića, australijskog istoričara srpskog porekla, koja istražuje ratnu službu više od hiljadu i sedam stotina Australijanaca i Novozelanđana, mahom žena, koji su se, rame uz rame sa srpskom vojskom borili u Velikom ratu.

"Pokraj dalekog Kajmakčalana", nezvanični je prevod naslova filma na ovoj knjizi zasnovanog jednočasovnog dokumentarca snimanog u četiri države - Australiji, Srbiji, Severnoj Makedoniji i Grčkoj, tokom osamnaest meseci. Snimljen u najboljem bi-bi-sijevskom maniru, ovo u pravom smislu reče jeste obrazovni, poučan film, a predstavlja jedinstven pokušaj da se ova, do sada neispričana priča, artikuliše kroz istorijske dokumente i svedočenja potomaka.

Stručnjaci

AUTORI Trbić i Gavrilović su, uporedo sa potomcima australijskih dobrovoljaca, razgovarali sa stručnjacima u oblastima vojne doktrine, istorijskih i medicinskih nauka, iz obe zemlje, a među njima su profesori Dejvid Horner, Džon Pern - penzionisani glavni hirurg australijske vojske, Mat Anderson, direktor Australijskog ratnog memorijala u Kanberi, dr Mile Bjelajac i dr Raša Milikić.

Film u kome, osim ekskluzivne arhivske građe, možemo čuti i eminentne srpske i australijske istoričare i stručnjake, potomke tih australijskih bolničarki i boraca iz Prvog svetskog rata, ali i ambasadore obe zemlje, ne stavlja pred nikakve nedoumice jednog prosečnog australijskog, ili gledaoca iz ma koje druge zemlje, niti ostavlja prostora za zapitanost onima koji na mapi ne bi umeli da lociraju Srbiju, ili Balkan.

- Nema nikakvih nedoumica kada je reč o tome ko su ti ljudi, gde su se i zbog čega, sa kojim motivima i ciljem obreli, šta su doživeli i preživeli - objašnjava Boris Trbić, scenarista i filmski pedagog, koji je i koproducent filma, čiju režiju potpisuje u koautorstvu sa Draganom Gavrilovićem, dokumentaristom iz Melburna.

- Ovo je vrlo dobra prilika da australijska javnost čuje nešto o našoj zajedničkoj istoriji i doživi Srbiju na drugačiji način, istupivši iz onog uvreženog kruga tema koje se stalno iznova ponavljaju a tiču se ili Kosova i Metohije, ili vakcinacije našeg najboljeg tenisera - uveren je Trbić, koji je i sam već dugo Australijanac, a profesorsku karijeru gradi u Melburnu.

Istoričar Bojan Pajić, bivši diplomata, koji je u Australiju emigrirao kao osmogodišnjak, sa svojom porodicom, istražujući australijske, srpske, engleske i francuske arhive, otkrio je podatke o dobrovoljcima koji su se (čak i pre Galipolja!) zaputili na Balkan tokom Velikog rata ne bi li se sa Srbima oduprli austrougarskoj invaziji: vojnicima, mornarima, pilotima, ali i o lekarima i drugom medicinskom osoblju, pri čemu je među njima najveći broj žena.

Arhiva

PIONIRKA Oliv King

Zvanična australijska istorija ne sadrži podatke o ovom učešću tamošnjeg stanovništva u Velikom ratu, u nekim dalekim zemljama, te je Pajić ovu do tada neispričanu priču izneo u nekoliko knjiga, ali i kroz organizaciju više izložbi u muzejima u Australiji. U početku su australijski istoričari u privatnoj prepisci sa Pajićem izražavali sumnje da je do kontakta dva naroda i njihovih vojski uopšte došlo u Prvom svetskom ratu. Sada su ne samo među najznačajnijim australijskim istoričarima koji ovaj projekat podržavaju, već su u njemu i učestvovali.

Pajić se nedavno izborio i za realizaciju svog predloga da srpska "Pošta" objavi nekoliko markica sa portretima australijskih boraca i bolničarki (koje su srpski vojnici nazivali "dobre sestre").

U ovom je filmu šestoro tih "junaka" - dvojica vojnika (Niall Mullarkey, Edward Ramage) koji su ratovali na Solunskom frontu, i četiri žene, po mnogo čemu osobene: lekarka Meri de Garis, čiji je verenik poginuo na francuskom frontu, a koja je davne 1906. postala jedna od prvih žena koje su završile medicinu, i bila načelnica bolnice na Kajmakčalanu, zatim medicinska sestra Etel Gilingem, pisac Stela Majls Frenklin, čije ime čuva i australijska književna nagrada, autorka knjige naslovljene (baš tako, na srpskom) "Ne mari ništa", ali i one po kojoj je naslovljen ovaj dokumentarni film - By Far Kaymakchalan.

Oliv King iz Sidneja našla se i na filmskom plakatu, sve sa šajkačom koja se čuva u muzeju u Kanberi, zajedno sa tabakerom - darom njenog srpskog dragana Milana Jovičića, životne njene ljubavi zbog koje je ljubavlju prema Srbiji i Srbima zadojila i naredne generacije - toliko da su njeni potomci poželeli i da finansiraju deo filma, koji je inače u celosti finansirala vlada Australije.

Muzika

ALEKSANDRA Aker iz Melburna uz svoj ansambl "Anja & Zlatna", komponovala je muziku za film, kojom dominira njeno izvođenje pesama poput "Tebe pojem" ili "Moj golube". U produkciji, radu na arhivi i vizuelnim efektima je učestvovalo nekoliko poznatih australijskih filmskih radnika, stručnjaka za zvuk, vizuelne efekte i kolor-korekciju.

- Oliv se pela na Popokatepetl, bila je među prvim ženama koje su vozile automobil, i po tim vožnjama je i dalje pamte njene unuke, kao i po još nekim izuzetnim detaljima koji svedoče o njenoj posebnosti i o njihovoj ljubavi i ponosu njenim postignućima. U tome je jedna od čari i specifičnost koja filmu daje na značaju - mi smo razgovarali sa pripadnicima poslednje generacije koja te žene, te ljude, zaista pamti - navodi Trbić, naglašavajući i drugu, ne manje važnu dimenziju:

- Na prvi pogled je jasno da su ove četiri žene, osim činjenice da su se sve našle na frontu sa srpskom vojskom, posebne po mnogo čemu, sifražetkinje, pionirke u osvajanju ženskih sloboda i prava. Osobenost filma je i u tome što pruža retku mogućnost uvida u medicinsku istoriju tog doba i to usred fronta, te se u njemu čak vidi šator u kome se nalazio jedan od prvih rendgena, stigao na Solunski front kao donacija organizacije edinburških farmera (i čovek koji je na njemu radio, a čija je priča takođe filmska).

Ekipa prati Bojana Pajića na njegovom putovanju po Srbiji i regionu sa grupom potomaka dok obilaze bolnice, ratišta i gradove u kojima su još živa sećanja na ove Australijance, otkrivajući jedno ranije nepoznato poglavlje iz istorije Prvog svetskog rata.

- Ljubavna priča je takođe jedan od zanimljivih elemenata ovog dokumentarnog filma - otkriva Trbić. - Oliv King i Milan Jovičić sreli su se pod Kajmakčalanom, gde je ona stigla u svojim ambulantnim kolima dopremljenim iz Francuske, a zatim postala i dobrovoljac u srpskoj vojsci. Njihova ljubav nije završena brakom, ali su se nakon rastanka sreli u Dobrovniku, a poslednji put, na svadbi kralja Aleksandra. Bojan Pajić je, inače, princu Aleksandru Karađorđeviću doneo fotografije svadbe njegovog dede koje je napravila Kingova, ali i fotografiju Australijanke i Novozelanđanke Agnes Benet, prve upravnice šatorske bolnice "Ostrovo", na kojoj se sa kraljem Aleksandrom nalazi na Solunskom frontu.

Arhiva

ALEKSANDAR Kralj na frontu, u obilasku saniteta

Ovaj film je doživeo izuzetan prijem na pred-projekciji u Institutu za savremenu istoriju u Beogradu, a zatim i na ceremoniji na melburnskom Spomeniku neznanom junaku (Shrine of remembrance), gde su ga videli i potomci australijskih dobrovoljaca. Nadamo se da ćemo ga tokom 2025. godine i kasnije videti na dokumentarnim filmskim festivalima u Srbiji i Australiji, ali i na nacionalnim televizijskim kanalima.

- Na ovaj način se prave prijateljstva - uveren je Trbić. - Pronalazeći i ističući one stvari koje nas povezuju. A to su trenuci zajedničke istorije na koje možemo da budemo ponosni.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije

Pratite vesti prema vašim interesovanjima

Novosti Google News

Komentari (0)

NOVOGODIŠNJA REVIJA: Najgledaniji filmovi 2024. u Dvorani kulturnog centra Beograda