VOJVODINA HRANILA CELU JUGOSLAVIJU: Progon seljaka posle zamerki politici KPJ od strane sovjetskog rukovodstva

VEĆI BROJ KAŽNjENIH lica zbog otkupa nije samo posledica rigoroznije politike otkupa u Srbiji, već i objektivno najvećeg stepena opterećenosti ove republike. Vojvodina je bila baza otkupa. Srbija je u ukupnom planu otkupa belih žitarica za 1947. bila zadužena sa skoro 70% od cele količine, a Vojvodina je sama davala gotovo dve trećine žita u Srbiji ili blizu 47% na nivou Jugoslavije.

Foto: Muzej Jugoslavije/ Sajt BIA/ Arhiv porodice Jovanović/ Fejsbuk/ Arhiv Pančeva/ Vikipedija/ Arhiv "Novosti" i "Borbe"

 U sankcionisanju je takođe prednjačila Srbija, odnosno Vojvodina. Tokom 1946. (april-decembar) u užoj Srbiji je osuđeno 3.283 lica, Vojvodini 1.612 i na Kosovu 142. Nešto drugačija je slika bila 1947. kada je samo do maja u Vojvodini prošlo kroz zatvore blizu 9.000 kulaka i 1.008 njih osuđeno, a u isto vreme u centralnoj Srbiji uhapšeno je gotovo 2.000 lica, osuđeno 677, dok je na Kosovu bilo osuđeno svega 133 lica (u isto vreme u ostalim republikama osuđeno je neuporedivo manje - od 22 u Makedoniji do 320 u Sloveniji). Restriktivnija kaznena politika u Srbiji, a posebno u Vojvodini, izgleda da je uslovila veći stepen ispunjavanja otkupnog plana (kojim partijske strukture ipak nisu bile zadovoljne).

U Vojvodini plan otkupa je do maja 1947. ispunjen sa 20%, Srbiji 16,8% (iako je planirano 14%), dok je u ostalim republikama ispunjenje iznosilo 2-6% i bilo daleko ispod očekivanog. Kazne su se u Vojvodini i Srbiji kretale od 6 meseci do 5 pa i više godina uz prisilni rad, a u Sloveniji i Makedoniji samo do jedne godine prisilnog rada. Novčane kazne su takođe bile najstrože u Vojvodini, između 40.000-300.000 dinara, u Makedoniji 500-10.000 i Sloveniji 500-5.000 dinara. Ni među srezovima u Vojvodini kazne nisu bile ujednačene i umnogome su zavisile od klasnog ili političkog faktora, kao i karaktera sudija (u novokneževačkom, vršačkom, sremskomitrovačkom i kovinskom srezu često su izricane kazne i preko pet godina i bile su oštrije od onih u pančevačkom i kikindskom gde su kazne bile upola manje). Nizak broj osuđenih od onih koji su pošli kroz zatvore (12%) govori o tome da se vlast više brinula da ove mere sasvim ne ugroze privredni razvoj i da je često pribegavala amnestiji (naročito u vreme poljskih radova), a mnogo manje za nezavisnost i legalitet sudstva.

Progon seljaka zbog otkupa se naročito zaoštrio posle sukoba sa IB i zamerki politici KPJ prema selu i kulacima od strane sovjetskog rukovodstva. U FNRJ je tokom 1949, prema statistici Ministarstva pravosuđa FNRJ, ukupno na sud izvedeno 11.795 seljaka i u prvom stepenu osuđeno 10.932. Najveći broj osuđenih opet je bio u Srbiji 5.321 (49%), tj. Vojvodini 2.590 (29%).

Foto: Muzej Jugoslavije/ Sajt BIA/ Arhiv porodice Jovanović/ Fejsbuk/ Arhiv Pančeva/ Vikipedija/ Arhiv "Novosti" i "Borbe"

Klasni pristup pri gonjenju seljaka dobio je apsolutni prioritet. Socijalna struktura osuđenih govori da su od 2.300 lica u Vojvodini njih 1.795 (78%) bili kulaci, 466 (20%) srednji i sitnih samo 45 (2%). Istovremeno u Srbiji je osuđeno, 1.002 kulaka (37% od svih suđenih). Od gotovo 11.000 pocesuiranih u FNRJ najviše je kažnjeno zbog neispunjena otkupa belih žita - 6.035 (58%), neisporučenog kukuruza - 1.134, nepredate stoke - 2.102 i ostalog - 864 lica. Sudovi su izricali znatno oštrije kazne (za iste prekršaje) nego prethodnih godina, često i preko 3 godine. To važi i za sporednu kaznu konfiskacije, kojih je ukupno te godine u FNRJ izrečeno 5.429, potpunih 4.498 a nepotpunih 931. U Vojvodini je administrativno kažnjeno 1.065 seljaka (na popravni rad 693 i novčano 372), a na konfiskaciju imovine, najčešće potpunu, osuđeno je 336 lica. Administrativnom kaznom, popravnim radom i novčano od strane sreskih i gradskih odbora u FNRJ u ovoj godini kažnjena su 6.343 lica, što ukupno sa krivično gonjenim iznosi oko 17.343 lica samo u toku 1949. godine.

NEZAPAMĆENA SUŠA I "GODINA GLADNIH PACOVA"

U nezapamćenoj sušnoj 1950 ("godini gladnih pacova") seljaci su bili dodatno izloženi velikom pritisku, kako od strane partije i vlasti tako i od strane sudova i tužilaštava radi ispunjenja kvota. Samo u periodu oktobar-decembar 1950. u Vojvodini je pravosnažno osuđeno 945 lica. Najvećoj represiji je bio izložen Banat - 523 lica, Bačka - 293 i Srem 129. Bilo je mnogo slučajeva da je seljak, ne mogavši da udovolji obavezama, bio prinuđen da dokupljuje određenu količinu.

Do popuštanja prema seljacima i otkupu dolazi tek 1951. godine. U Jugoslaviji su sudovi te godine optužili 8.168 lica, dvostruko manje nego prethodne. Na smanjenje je uticao novi kurs u agrarnoj politici koji je ispoljen već 21. februara 1951, kada je na sednici Saveta za promet robom i Saveta za poljoprivredu Vlade FNRJ zaključeno da promet poljoprivrednih proizvoda ide linijom njihovog "oslobađanja i oživljavanja". Sudovi su, međutim, i posle 4. plenuma i referata Aleksandra Rankovića o jačanju pravosuđa i zakonitosti nastavili "nezavisno" da sprovode liniju partije i čuvaju integritet zemlje i izgradnju socijalističke demokratije kako su je oni shvatali, goneći rasturače seljačkih radnih zadruga i štiteći državni sektor u privredi.

Foto: Muzej Jugoslavije/ Sajt BIA/ Arhiv porodice Jovanović/ Fejsbuk/ Arhiv Pančeva/ Vikipedija/ Arhiv "Novosti" i "Borbe"

Ukupno je za krivična dela protiv narodne privrede, prema zvaničnoj statistici, u periodu 1947-1953. osuđeno: 1947 - 47.126, 1948 - 40.200, 1949 - 28.263, 1950 - 24.353, 1951 - 19. 926, 1952 - 29.773, 1953 - 15.889 lica. U tom periodu je osuđeno u FNRJ 205.530 lica ili ako uzmemo u obzir prosek (jer nedostaju statistički podaci) više od 250.000 od završetka rata - to je najmanja procena, od čega je udeo osuđenih zbog krivičnih dela protiv narodne privrede u Srbiji svakako blizu 150.000. Broj "kukuruzara" se na osnovu navedenih izvora kretao 5.000-8.000 godišnje u periodu 1945-1951. što je ukupno 30.000-40.000. Tom broju treba dodati i upola toliko kažnjenih administrativnom kaznom.

Najveći broj kazni je usledio zbog delimičnog izvršavanja otkupnih obaveza. Samo u Vojvodini 1945-1952. na kaznu konfiskacije je osuđeno 2.295 lica - najviše u Zrenjaninskom srezu (243), Senćanskom (242), Pančevačkom (220), novobečejskom (152), Subotičkom (199) itd. Kada je reč o Vojvodini, veći stepen represije ispoljen je u pojedinim banatskim srezovima (Alibunar, Vršac, Jaša Tomić, Kovin i dr.) kao i bačkim (Subotica, Bečej, Vrbas, Senta i dr.), a nešto manji u sremskim. Zanimljivo je da su Bačka i Banat relativno više kuglica ubacili u ćoravu kutiju na izborima 1945, što može biti pokazatelj snage kulačkog elementa. "Otišli Nemci došli Sremci" govorilo se posle rata, jer su Sremci bili natprosečno zastupljeni u partiji i Udbi.

Vremenske kazne žitari su izdržavali po zatvorima u Požarevcu, Sremskoj Mitrovici, Petrovaradinu, Kosovskoj Mitrovici, Kruševcu, Nišu, ili na kopanju rude u rudnicima, kamenolomima, podizanju hidrocentrala, puteva i drugih objekata. Postojalo je i nekoliko radnih logora, a najpoznatiji je bio u okolini manastira Dečani. Početkom 1947. na 600 metara od manastira izgrađena je baraka, kao prvo prihvatilište, a kasnije tri kilometra prema Prokletijama još jedna.

Postojala su još dva logora u Kožnjeru i šumama planine Junik. Na lošoj hrani zatvorenici su po ceo dan krčili put prema Albaniji i kaldrmisali ga kamenjem iz reke Bistrice. Logoraši su uglavnom bili žitari, mada je bilo i političkih. Dovozeni su vagonima do Peći, a do Dečana su išli peške. U jednoj baraci bilo je i do 600 zatvorenika. Budući vremešni i slabi često su umirali, a sahranjivani su u okolini bez ikakvih obeležja. Kroz logor je u periodu 1947-1952. prošlo blizu 1.000 osuđenika.

Preporučujemo

Društvo

5 3

ČVRSTA RUKA PARTIJE U VREME OBAVEZNOG OTKUPA: Fenomen represije na selu u Srbiji od 1945. do 1953. godine

13. 02. 2023. u 17:00

Društvo

2 7

SMRT KAO PRAVO NA IZBOR: "Čišćenje" države od strane OZNE, potom UDBE, od narodnih izdajnika

12. 02. 2023. u 17:00

Poznati

0 0

I TO JE MOGUĆE: Kako je čuveni Čak Noris izgubio borbu za 30 sekundi i za kaznu nosio veš naopačke (FOTO/VIDEO)

13. 02. 2023. u 18:25

Poznati

0 0

NAJVEĆA ZABLUDA "BALKANSKOG ŠPIJUNA": Decenijama smo pevali pesmu iz kultnog filma, a OVO nismo znali (VIDEO)

13. 02. 2023. u 19:02

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije