ISTORIJSKI DODATAK - NEMCI SABIJENI U MIŠJU RUPU: Zajedničke borbe partizana i vojnih četnika u jesen 1941. godine

U SEPTEMBRU 1941, oružani ustanak u Srbiji rasplamsao se poput požara, onda kada su se seljaci počeli masovno laćati oružja. Nemački okupator je u tom času imao dve ustaničke vojske protiv sebe: partizane i vojne četnike, kako su se u prvi mah nazivali pripadnici odreda pukovnika Dragoljuba Draže Mihailovića.

Partizani ulaze u Užice

Svaka pod svojom vlastitom komandom, ove vojske su, dok nije došlo do neminovnog razdora među njima, često zajednički dejstvovale i zahvaljujući tome uspevale da okupatorsku vojnu silu tuku na mnogo mesta, zauzmu više gradova i stvore slobodnu prostranu teritoriju do nadomak Beograda.

Jedna od prvih većih i značajnijih borbi, u kojoj su, rame uz rame, učestvovali partizani i vojni četnici, bila je ona koja je vođena kod Krupnja, od 2. do 4. septembra 1941. godine. Protiv 8. čete 734. pešadijskog puka 704. nemačke pešadijske divizije tukle su se dve partizanske čete (Podgorska i Rađevska) i vojno-četnički odred popa Vlade Zečevića i Ratka Martinovića.

O žestini bitke govori i to, da su Nemci bili primorani da pozovu i avijaciju u pomoć. Šest aviona bombardovalo je ustaničke položaje. Ali sve to nije pomoglo. Na dan 4. septembra 1941. vojna jedinica okupatora se predala. Zarobljeno je 112. vojnika, od kojih 20 ranjenih. Zaplenjena je znatna količina oružja i municije - 22 puškomitraljeza, 80 pušaka, 7 bacača, 200.000 metaka i 200 uniformi.

SAMO DVA DANA posle pobede u Krupnju, 6. septembra 1941, vojni četnici i partizani razvili su svoje zastave u Banji Koviljači. Pre toga, međutim, i pre zauzeća Krupnja, 31. avgusta 1941, bila je, posle žestoke borbe, prinuđena da kapitulira nemačka posada u Loznici. Glavna zasluga za ovu pobedu nad Nemcima pripadala je potpukovnik Veselinu Misiti. Vojni četnici zarobili su tada 93 nemačka vojnika.

Zajedno dejstvujući, partizani i vojni četnici zauzeli su, zatim, 28. septembra 1941, i Gornji Milanovac. Tom prilikom zarobljeno je 70 nemačkih vojnika.

Valjevski partizanski odred

U napadu na Šabac, nedelju dana ranije, 21. i 22. septembra 1941, takođe su zajedno učestvovali partizani i vojni četnici. Odnos njihovih snaga bio je 1:1, odnosno po 17 četa sa svake strane. Glavni komandant, i rukovodilac cele operacije, bio je kapetan Dragoslav Račić, komandant Cerskog vojno-četničkog odreda.

Sem partizana i vojnih četnika, u ovom napadu na Šabac uzeo je učešća i jedan odred Koste Pećanca, pod komandom vojvode Budimira Cerskog (Ilića-Gavrilović).

Prvobitno, Šabac je trebalo da bude napadnut 10. septembra, ali je napad odložen za 17, pa za 21. septembar.

Sve je ovo bilo u vreme prebacivanja 342. nemačke divizije iz Francuske u Srem, radi upotrebe u Srbiji, i u vreme postavljanja Austrijanca Franca Bemea za "opunomoćenog komandujućeg generala u Srbiji. General Beme je stigao u Beograd 19. septembra, iz Grčke, gde je bio na dužnosti komandanta 18. korpusa.

UPRAVO DAN UOČI dolaska generala Bemea u Beograd, 18. septembra, partizanske i vojno-četničke snage zauzele su svoje polazne položaje kod Šapca.

Partizana je bilo u svemu oko 1.100, a vojnih četnika 970. Borba za Šabac bila je vrlo teška. Kao risovi jurišali su na Nemce i partizani i vojni četnici. Veliku, možda i najveću hrabrost ispoljili su pripadnici vojno-četničkog "Voda smrti", koji će 24. septembra, kod Šapca, svi do jednog izginuti..

Mada su se vojni četnici u borbama sa Nemcima kod Šapca pokazali kao pravi junaci, kao i partizani, uostalom, u istoriografiji nastaloj u socijalističkoj Jugoslaviji to se uglavnom ne priznaje.

U ovim danima rane jeseni 1941. godine, u Srbiji, sve u znaku masovnog ustanka naroda, kad su nemačke snage u mnogo mesta bile sabijene u mišju rupu, kod Kraljeva, došlo je do kontakta ustanika i Nemaca. Štab Kraljevačkog partizanskog odreda zatražio je, 7. oktobra 1941, od Nemaca (komande mesta u Kraljevu) da, pored ostalog, prestanu sa hapšenjem građana i spaljivanjem njihove imovine, da odmah isplate dotle pričinjenu - štetu u visini od jedan milion osamsto hiljada dinara, puste sve Srbe koji su se nalazili u zatvoru i, kao najvažnije, izvesno, da priznaju partizanima "sva prava ratujuće formacije".

Na osnovu posebnog dogovora između Vrhovnog partizanskog štaba i štaba Dragoljuba Draže Mihailovića, partizanske i četničke jedinice pokušale su, u oktobru 1941, zajednički dejstvujući, da zauzmu Kraljevo, u kojem se nalazilo oko dve hiljade nemačkih vojnika. U napadu na Kraljevo učestvovale su 23 partizanske čete i 19 vojno-četničkih četa, sa pojednim vodom topova s obe strane i dva engleska srednja tenka tipa "hočkins".

PRVI NAPAD NA GRAD izvršen je noću 10. oktobra. A jedan od najsnažnijih napada usledio je u noći između 14. i 15. oktobra 1941. Vojno-četničke i partizanske snage uspele su da prodru do u sam centar varoši, ali su se, naišavši na jak otpor, morale povući. Nemci su imali 14 poginulih, od kojih dva oficira, a ranjenih - 20 vojnika. Za odmazdu, oni su već sutradan počeli sa masovnim streljanjem već ranije uhapšenih radnika fabrike aviona, fabrike vagona, železničara, i drugih građana Kraljeva.

Pošto ni prvi ni drugi napad nisu dali očekivane rezultate, Vrhovni štab partizanskih odreda odlučio je da se novi napadi na Kraljevo ne vrše. Vojno-četnički štab, međutim, s tim nije bio saglasan, smatrajući da će novi napadi sigurno uspeti. Njegvo mišljenje je na kraju prevladalo.

Partizani pred povlačenje 1941. godine

Poslednji napad na Kraljevo (vojnih četnika i partizana) izvršen je 31. oktobra 1941, uz upotrebu dva tenka, koja su, praćena "od 50 Mihailovićevih ljudi, kako stoji u jednom nemačkom izveštaju, uspela da prodru "duboko u grad". Kao i prethodni napadi, ni ovaj, međutim, na kraju, nije doveo do uspeha.

Kao i u nekim drugim slučajevima, i za ovaj neuspeh kod Kraljeva, uglavnom su okrivljeni vojni četnici. "Četnici su samo delom učestvovali u napadu", tvrdi, na primer, Pvle Jakšić "ostali su pijančili po selima, redovno su napuštali svoje položaje, stvarali paniku i pometnju".

Ima, međutim, i drugačijih objašnjenja za neuspeh partizana i vojnih četnika u borbama za Kraljevo. Navodi se, tako, da je, 1) do napada došlo "u perspektivi očekivanja brzog završetka rata i odluke Vrhovnog štaba NOP da se oslobode gradovi zapadne Srbije", 2) da su bile slabo grupisane snage, "bez naglašenog pravca glavnog udara, 3) da su napadi vršeni u vidu "talasa", "koji su nametali oficiri bivše jugoslovenske vojske" i, 4) da "niko od članova Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije i Glavnog štaba NOP odreda za Srbiju nije obišao bojište da se na licu mesta upozna sa situacijom".

POTERNICE ZA DRAŽOM I TITOM

POŠTO JE PROHUJALA operacija delova 342. divizije (od 6. do 9. decembra 1941) protiv štaba Draže Mihailovića, četnički vođa je ucenjen od Nemaca. U istoriji pokreta otpora u Evropi Mihailović je bio prvi među vođama ovih pokreta kome je glava ucenjena. Na plakatima koji su decembra 1941. prekrili Srbiju, Nemačka vrhovna komanda je Mihailovića označila za "odmetnika i buntovnika", koji "na svojoj savesti nosi krv više hiljada Srba i koji je vlastitoj zemlji naneo beskrajnu bedu i nevolju", čoveka odgovornog zbog nepredavanja oružja, mobilizacije ilegalne vojske, "zločinačkog udruživanja sa komunistima", podizanja oružanog ustanka protiv nemačkih okupatorskih snaga, koji je zbog svega toga "svoj život proigrao". Onome ko uhvati Mihailovića Nemci su obećavali nagradu u iznosu od 200.000 dinara.

Poternice za Dražom i Titom

Za razliku od Mihailovića, Tito je od Nemaca ucenjen samo jednom,u proleće 1943. godine godine - sa sto hiljada rajhsmaraka u zlatu. To je, prema Vladimiru Dedijeru, učinjeno po nalogu Himlera, ali to nije sasvim izvesno. A ucenjen je tek tada najverovatnije zato, što Nemci dugo nisu znali ni ko je Tito (po nekim navodima za to su saznali tek krajem juna 1942. godine), niti su pak raspolagali njegovom fotografijom, odnosno crtežom koji bi ličio potpuno na njega. Ucenu Tita, objavljenu i u Srbiji, potpisao je vrhovni komandant nemačke vojske u Srbiji. Tada je, u isti mah, sa 100.000 rajhsmaraka u zlatu bio po drugi put ucenjen i Draža Mihailović. Tekst i jedne i druge ucene bio je u glavnim delovima veoma sličan. I Draža i Tito nazvani su "opasnim banditima", zločincima koji su bacili zemlju "u najveću nesreću".

Preporučujemo

Društvo

0 8

ISTORIJSKI DODATAK - PRVI HICI NA OKUPATORA: Otpor u Srbiji posle kapitulacije Kraljevine Jugoslavije

11. 07. 2021. u 17:14

Društvo

0 3

ISTORIJSKI DODATAK - SSSR, KOMINTERNA I USTANAK U SRBIJI 1941: Sudbina srpskog naroda bila je u fokusu interesovanja sovjetske diplomatije

10. 07. 2021. u 17:14

Društvo

2 2

ISTORIJSKI DODATAK - AUTENTIČNA USTANIČKA TRADICIJA: Srpski narod nije oklevao - ustao je protiv okupacije svoje zemlje

09. 07. 2021. u 17:14

Društvo

0 2

ISTORIJSKI DODATAK - USTANAK U SANSKOM MOSTU I NEVESINjU: Prve manifestacije otpora posle kapitulacije jugoslovenske vojske

08. 07. 2021. u 17:14

Društvo

4 6

ISTORIJSKI DODATAK - TERET IDEOLOŠKOG ŽRVNjA: Sve velike sile u ratnom sukobu u Srbiji su gledale čvor jugoslovenskog pitanja

07. 07. 2021. u 17:14

Društvo

0 0

ISTORIJSKI DODATAK - SVENARODNI OTPOR FAŠIZMU: Osamdeset godina od izbijanja opšteg ustanka u Srbiji protiv okupatora

06. 07. 2021. u 17:14

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije