SMEDEREVO BILO KAO HIROŠIMA: Navršava se 80 godina od najveće eksplozije nemačke municije u okupiranoj Srbiji

PRE ravno 80 godina, na današnji dan, Smederevo je bilo srpska Hirošima.

Foto Arhiva Muzej Smederevo

Razarajuća eksplozija municije nemačke vojske u Smederevskoj tvrđavi 5. juna 1941. godine gotovo da je sravnila grad sa zemljom. Udarni talas eksplozije kretao se brzinom od pet kilometara u sekundi i imao snagu od 10 miliona konjskih snaga. Da nije bilo zidina drevnog grada, slažu se istoričari, Smederevo više nikada ne bi postojalo.

Ovaj nesrećni događaj imenovan je na različite načine. Nemci su ga nazivali "katastrofalna eksplozija u skladištu ratnog plena u Smederevu", srpski propagandisti su ga prikazivali i kao "razbesneli element", a publicisti su joj kasnije dali originalan naziv - "srpska Hirošima".

SVEDOČANSTVO Spomen-kosturnica i spomenik sećaju na tragediju, Foto N. Živanović

Osam decenija od najveće tragedija koja je pogodila srpski narod od Aprilskog rata i uspostavljanja nemačke okupacione uprave u centralnom delu Srbije, mnoge činjenice o njoj i dalje su nepoznanica. Dve najveće misterije jesu uzrok eksplozije i broj žrtava.

Najnovije istoriografske studije Miroslava P. Lazića, višeg kustosa istoričara Muzeja u Smederevu, koje će biti predstavljene na godišnjicu tragedije, daju možda najsveobuhvatniji pogled na katastrofu, ali i nove činjenice, do sada nepoznate javnosti.

- U trenutku eksplozije, prema nemačkim vojnim dokumentima, u Smederevskoj tvrđavi bilo je oko 374 tone TNT-a u buradima, 2.800 tona municije svih vrsta sa 172 tone eksploziva i baruta kao i 425.000 detonatora - navodi Lazić u publikaciji nastaloj na osnovu višegodišnjih proučavanja.

Foto N. Živanović

Prema istraživanju, na grad se sručilo najmanje 4.000 tona kamena iz zidina tvrđave.

- Bila je to serija eksplozija koje su bacale u vazduh svu munciju, upaljenu i neupaljenu, naoružanje, velike količine kamena sa Smederevske tvrđave, delove građevina i vozova, drveće... Leteli su i ljudi... Taj orkan je u samo nekoliko sekundi razneo polovinu grada.

Eksplozija i potres zemlje osetili su se i čuli na 50 kilometara oko Smedereva, a zgrade su bile oštećene i na deset kilometara daljine. Smederevo je bilo scena nezamislivih razaranja - navodi se u knjizi.

Lazić je, na osnovu istraživanja i nemačke dokumenatacije otkrio kako je nemački komandujući general u Srbiji, general Fon Šreder, čim je obavešten o eksploziji, doleteo avionom na mesto nesreće.

TVRĐAVA Da nije bilo zidina grada Smederevo ne bi postojalo, Foto Arhiva Muzej Smederevo

Teorije o uzroku eksplozije kretale su se od nesrećnih okolnosti, akta britanske obaveštajne službe, do sabotaže lokalnih komunističkih grupa.

- Zahvaljujući nedavno otkrivenim nemačkim izvorima, možemo da ponudimo nove interpretacije ranijih teorija, ali i da odbacimo stara nagađanja utemeljena na urbanim legendama i naknadnim mistifikacijama. Uzimajući u obzir sve, eksplozija je najverovatnije rezultat nesrećnih okolnosti koje su dovele do samozapaljivanja eksploziva i municije - kaže Lazić.

Broj poginulih nije precizno uzstanovljen, i kreće se od 500 do čak 4.500. U najnovijoj publikaciji navodi se da je, najverovatnije, broj poginulih ne veći od 1.200, a povređenih je nekoliko hiljada. Varoš je u to vreme imala oko 11.000 žitelja.

Tela poginulih su zbog straha od epidemije sahranjivana na brzinu u masovnim grobnicama na Starom groblju. Na spomen-kosturnici, podignutoj 1942. godine, upisano je 485 imena.
Prema nemačkim izvorima, 70 odsto svih kuća "više-manje je uništeno". Apokaliptične scene razaranja bile su naročito strašne u delu "smederevskog Kalemegdana" oko Železničke stanice, unutar Smederevske tvrđave i oko nje, kao i u širem središtu varoši.

Danas, dva spomenika svedoče o tragediji: Spomen-kosturnica na Starom groblju i Spomenik između Muzeja i Železničke stanice.

ŽTRVE Broj poginulih kreće se od 500 do čak 4.500, Foto Arhiva Muzej Smederevo

HRONIKA NAJAVLjENE TRAGEDIJE

ZBOG velikog rizika usled neuslovnog čuvanja, visoki nemački oficiri naložili su 27. maja 1941. zatvaranje ovog skladišta i prebacivanje ratnog plena na adekvatnije mesto. Ipak, sporost vojne birokratije i prepunjenost vojnih slagališta u Regenzburgu u Nemačkoj, odlagali su početak iseljavanja ratnog materijala iz Smederevske tvrđave - kaže Miroslav P. Lazić.

Vrhunac upozoravajućih vesti bio je 3. juna. Tog dana u 14 časova došlo je do manje eksplozije, ali bez većih posledica. Samo dva dana kasnije, gotovo u isto vreme, u 14 časova i 14 minuta, dogodila se apokalipsa.

KOMEMORACIJA I IZLOŽBA

DANAS u podne služiće se parastos žrtvama Petojunske tragedije i položiti venci na Spomen-kosturnicu na Starom groblju. Otvaranje izložbe o eksploziji i promocija nove istorijske studije biće održani u 13 časova u Muzeju. Na izložbi će prvi put biti prikazane fotografije koje do sada nisu izlagane. Uslediće komemorativna svečanost ispred spomenika "5. jun 1941".

Preporučujemo

Nesreće

0 4

"NOVOSTI" SAZNAJU: Preminula žena koja je povređena u eksploziji u Beogradu

04. 06. 2021. u 15:13

Nesreće

2 11

OGLASILA SE KOMPANIJA "SLOBODA": Evo šta se noćas tačno dogodilo u fabrici u Čačku!

04. 06. 2021. u 09:03

Nesreće

0 10

JUTRO POSLE EKSPLOZIJE: Pogledajte šta se trenutno dešava u fabrici "Sloboda" u Čačku (VIDEO)

04. 06. 2021. u 08:07

Nesreće

1 36

DAN POSLE - NOĆI PAKLA U ČAČKU: Požar konačno ugašen, helikopteri VS izvršili 50 naleta (FOTO/VIDEO)

04. 06. 2021. u 03:29 >> 22:21

Nesreće

0 8

HAOS POČEO U MAGACINU TOPOVSKIH GRANATA? Novi detalji požara u fabrici "Slobode" u Čačku (FOTO/VIDEO)

04. 06. 2021. u 02:49

Nesreće

0 8

LETE GELERI NA SVE STRANE: DRAMATIČNA SITUACIJA U ČAČKU - "Novosti" kod fabrike "Sloboda" koja gori (FOTO/VIDEO)

04. 06. 2021. u 02:37

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije