SUSRET SA ISTORIJOM: Cilj raskola u Crkvi bio da oslabi Srbe

SUSRET SA ISTORIJOM

VEST da je Carigradska patrijaršija otpočela proces priznavanja autokefalnosti raskolničke Ukrajinske crkve uzbudila je mnoge u pravoslavnom svetu. Jedne je zabrinula, jer je to korak više u inače problematičnom jedinstvu Istočne crkve, a druge obradovala, jer to istovremeno znači i slabljenje Ruske crkve. Posebno je uzbudila nazovipoglavare nepriznate makedonske i crnogorske crkve, kojima je probudila nadu da su i oni na redu za samostalnost.

Za crkvene istoričare ova dešavanja na relaciji Moskva-Kijev-Carigrad nisu ništa novo. Šizmi i jeresi bilo je gotovo od ustanovljenja hrišćanske crkve. Čak su se i vaseljenski sabori, pa i prvi koji je održan u Nikeji, 325. godine, bavili njima.

U istoriji Ruske crkve poznat je, recimo, raskol “staroveraca” u 17. veku, koji je nastao zbog ispravljanja bogoslužbenih knjiga i bogoslužbene prakse, a najizrazitiji raskol u pravoslavlju u 20. veku dogodio se u Grčkoj pravoslavnoj crkvi povodom uvođenja novog, ili gregorijanskog kalendara. Tada se jedan deo arhijereja, sveštenstva i monaštva odvojio od Crkve i osnovao zajednicu Pravih pravoslavnih hrišćana - Gnosios ortodokson hristijanon, vršeći bogosluženja prema starom kalendaru. “Starokalendaraca” u Grčkoj je gotovo milion.

SRPSKA pravoslavna crkva u svojoj dugoj istoriji bila je pošteđena raskola sve do sredine prošlog veka. Prvi raskol desio se kada je voljom države na njenom kanonskom delu organizovana pseudocrkvena zajednica nazvana Makedonska pravoslavna crkva.

Odmah po završetku Drugog svetskog rata i proglašenja Narodne Republike Makedonije, komunistički prvaci iz Skoplja, uz ogromnu pomoć svojih partijskih drugova iz Beograda, počeli su sistematski da urušavaju jedinstveno biće SPC. Politički interesi makedonske oligarhije su bili pokretač sukoba.

PROČITAJTE JOŠ: SUSRET SA ISTORIJOM: Tito ustašama omogućio da sa sovjetima oslobađaju Srbiju

Još oktobra 1958. godine u Ohridu je održan crkveno-narodni sabor na kome je odlučeno da se “obnovi stara makedonsko-ohridska arhiepiskopija” čije će se granice poklapati s republičkim granicama Makedonije. Devet godina kasnije, mitropolit Dositej, prekršivši kanone Pravoslavne crkve i arhijerejsku zakletvu, na crkveno-narodnom saboru jula 1967. godine jednostrano je proglasio potpunu samostalnost crkve u ovoj jugoslovenskoj republici. Koliko je i iza ovog čina stajala oficijelna politika, najbolje govori podatak da je Josip Broz nagradio čelnika nove crkve visokim državnim odlikovanjem.

Episkop Dionisije Milivojević

Srpska crkva je s velikim strpljenjem pokušavala da izgladi sukob, pristajući svojevremeno na ustupke, čak i na to da nekanonsko odvajanje dela svoje teritorije uobliči u kanonski okvir.

DRUGI, takozvani američki raskol, koji je potresao Beogradsku patrijaršiju, a ozvaničen je 1963. godine, dovodi se u vezu sa episkopom Dionisijem, ali nije nastao odjednom i iznenada. Uzroke bi trebalo tražiti koju deceniju ranije. Teško je još uvek pronaći tragove, ako oni uopšte i postoje, o tome kada je i ko tačno doneo odluku u vrhu Titove Jugoslavije da se za razbijanje srpske političke emigracije iskoriste Srpska pravoslavna crkva i njena organizacija, najpre u Sjedinjenim Američkim Državama, a potom i u Evropi i Australiji.

Istoričar dr Veljko Đurić Mišina uticaj države na događanja na američkom kontinentu pojašnjava:

- Snaga srpske emigracije, prvenstveno u Americi, politička i ekonomska, predstavljala je za jugoslovenski državni vrh značajnu potencijalnu opasnost. Zato je trebalo tražiti načina da se razbije, usitni i tako učini bezopasnom. Zaključeno je da će se to uspeti izazivanjem problema u Crkvi, forsiranjem sukoba između episkopa američko-kanadskog Dionisija Milivojevića i Patrijaršije u Beogradu. Taj sukob bi doveo do raspolućivanja srpskog naroda, pa bi opasnosti sa te strane nestalo.

Dionisije je u Ameriku došao još pre Drugog svetskog rata, a episkop je postao 1940. godine. U toku rata bio je ogorčeni protivnik i neprijatelj Narodnooslobodilačke borbe i istaknuti propagator pokreta Draže Mihailovića. Posle rata je bio jedan od najaktivnijih neprijatelja nove Jugoslavije i čitavu crkvenu organizaciju u eparhiji usmeravao je u tom pravcu.

To mu nije bilo teško, jer su njegovim zalaganjem ratni zarobljenici koji nisu želeli da se vrate u zemlju i pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini generala Mihailovića dolazili u Sjedinjene Američke Države. U periodu od 1946. do 1952. useljeno je oko 63.000 osoba. Formirane su nove crkveno-školske opštine i ojačane stare. To se osetilo i u aktivnostima srpskih nacionalnih organizacija - Srpskoj narodnoj odbrani, Srpskom narodnom savezu, Kolu srpskih sestara...

KRUNA te njegove antijugoslovenske kampanje bila je u Njujorku 1963. godine, kada je Tito došao na zasedanje Ujedinjenih nacija. Dočekale su ga masovne demonstracije srpskih imigranta na čijem je čelu bio episkop američko-kanadski Dionisije.

Patrijarh German i Sinod SPC, pod pritiskom vlasti, pokušavaju da nađu prihvatljivo rešenje i privole Dionisija da prihvati da se američko-kanadska episkopija podeli na tri episkopije. Dionisije, koji je do tada bio 23 godine episkop svim Srbima u Americi i Kanadi, nije prihvatio tu odluku.

Potpuni prekid jedinstva Srpske pravoslavne crkve u SAD i Kanadi je formalizovan marta 1964, kada su patrijarh German i Sveti arhijerejski sabor lišili Dionisija episkopskog i monaškog čina. Tri episkopa su ga zamenila, sva trojica iz beogradske Bogoslovije, lojalne beogradskoj crkvenoj hijerarhiji. Jedini način da se odredi naklonost crkvenog članstva u konfliktu između Dionisija i američkih Srba okupljenih oko njega i crkve-majke u otadžbini bilo je glasanje u svakoj parohiji pojedinačno.

Rezultat je bio podela naroda na dve grupacije. Oni koji su ostali privrženi crkvi-majci i priznavali postojeću crkvenu hijerarhiju nazivali su se u javnosti federalci. Pobornici Dionisijeve struje nazivani su raskolnicima.

RASKOL je iz temelja potresao srpsku zajednicu u SAD, jer su obe strane smatrale da neopredeljenih ne može biti. Došlo je do prekida dugogodišnjih prijateljstava, raskida kumstava, fizičkih obračuna... U Klivlendu, Detroitu, Čikagu, Milvokiju, Kaliforniji, Vindzoru, Torontu, od istočne do zapadne obale, padaju teške optužbe, počinju dugogodišnja suđenja oko podele imovine. Zbog čestih svađa i tuča između podeljenih strana, lokalne vlasti u Klivlendu donose odluku o zatvaranju hrama do donošenja sudske presude.

PROČITAJTE JOŠ: SUSRET SA ISTORIJOM: Dražina sudbina najveća tajna Jugoslavije

U manastiru Sveti Sava, u kome je stolovao Dionisije, raskolnici su bili do 1979. godine. Tada je sudskom odlukom, posle 14 godina suđenja, vraćen Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Troškovi ovih sudskih sporova prelazili su sumu od pet miliona ondašnjih dolara.

“Primopredaju” je kontrolisalo 10.000 američkih policajaca. Vojvoda Đujić, koji je ostao veran majci-crkvi u Beogradu, ujahao je na belom konju u dvorište manastira.

Makedonski mitropolit Dositej

Dionisije i Irinej Kovačević izgradiće od 1979. do 1984. godine novi srpski manastir Nova Gračanica, u mestu Treće jezero, samo nekoliko kilometara od Libertvila.

U SAMOM čikaškom basenu, posle raskola i podele, 11 crkava je ostalo u rukama raskolnika, a pet na strani federalaca. Pristalice episkopa Dionisija bile su brojnije. Raskolnička crkva u Americi okupljaće oko tri četvrtine tadašnjih vernika, a podele Srpske crkve šire se na sve kontinente.

Kralj Petar II Karađorđević izjasniće se za raskolnike. Princ Andrej takođe. Princ Tomislav i Aleksandar Karađorđević ostaće verni Patrijaršiji u Beogradu. Doduše, kralj će se posle četiri godine predomisliti i iz Monte Karla poslati poruku:

“Pozivam sve Srbe i Srpkinje da se odvoje od onih koji zastupaju i preporučuju cepanje Crkve i pomažu raščinjenog bivšeg episkopa Dionisija. Nama su potrebni mir, sloga i okupljanje snaga.”

U mnogim publikacijama može da se pročita kako se Petar pred smrt vratio raskolnicima. Stvari stoje malo drugačije. Ljudi od posebnog poverenja Dionisija, bez ičijeg odobrenja su preuzeli telo kralja Petra iz denverske bolnice, gde je preminuo, i sahranili ga u manastiru Sveti Sava u Libertvilu, koji je tad još bio pod njihovom kontrolom.

POMIRENjE NA SRETENjE 1991.

KRAJEM aprila 1991. godine, patrijarh Pavle pozvao je mitropolita Irineja da dođe u Patrijaršiju, gde je postignut dogovor o pomirenju. Mesec kasnije, 24. maja, Sabor će proglasiti ujedinjenje. Liturgija pomirenja služena je na Sretenje, u Sabornoj crkvi u Beogradu.

Tom prilikom su činodejstvovali i arhijereji, koji su potpisali odluku o reorganizaciji američko-kanadske eparhije 1963. i raščinjenju episkopa američko-kanadskog Dionisija 1964. godine. U pitanju su bili episkop raško-prizrenski, a 1991. godine patrijarh srpski Pavle, i episkop žički Stefan. Tako je i formalno prevaziđen jedan nesrećni raskol u Srpskoj pravoslavnoj crkvi, dok drugi - makedonski - još traje.