Svetilnik srpstva u vekovnoj tami: Carigradski glasnik jedini list našeg naroda u Otomanskom carstvu

JEZIK kojim ti je majka tepala, kojim te učila Bogu se moliti, kojim te putila na pravi put, kojim ti je pevala uz kolevku. Ti govoriš tim jezikom i ne pomišljaš da si po njemu i Srbin i čovek. Ponosi se tim jezikom - imaš čime!

Ovo je davne 1904. preporučivao tekst "Naš maternji jezik srpski", objavljen u "Carigradskom glasniku", listu našeg naroda u Otomanskom carstvu, na razmeđi 19. i 20. veka. Tom čuvaru nacionalnog identiteta, jezika i kulture, posvećena je monografija "Carigradski glasnik - svetionik srpstva u vekovnoj tami" Ljiljane Čolić, koju je objavio beogradski Zavod za udžbenike. Ove novine štampane ćirilicom, na Bosforu, od Savindana 1895. do oktobra 1909. godine, prema mišljenju naše ugledne orijentalistkinje (doktorirala sa radom "Orijentalističko delo Gliše Elezovića"), redovne profesorke Filološkog fakulteta, narodne poslanice i ministarke prosvete (2004), jesu "trajni spomenik i svedočanstvo zadivljujućeg truda i napora naše srpske braće da u teškim vremenima i nemogućim uslovima ostvare svoju misiju".

Za osnivanje ovih, ali i drugih srpskih novina i škola, u evropskom delu Turske, velike zasluge imao je, kako ističe autorka monografije, Stojan Novaković, ne samo kao značajni državni funkcioner, već i kao naš poslanik u Carigradu. Ipak, pokretač i prvi glavni urednik "Carigradskog glasnika" bio je Nikodim Sp. Savić, koji se rodio u Peći, školovao u Italiji, a novinarsko iskustvo stekao u Beogradu, kao urednik "Trgovačkog glasnika".

- Prevodio je sa italijanskog, grčkog i nemačkog jezika - ističe se u knjizi. - Uspeo je da oko "Carigradskog glasnika" okupi veliki broj saradnika iz Stare Srbije, najviše je bilo učitelja, od kojih je bilo na desetine zapisivača narodnih umotvorina. Njegovom preranom smrću "Carigradski glasnik" ostao je bez dragocenog oslonca.

Savića je nasledio Kosta Grupčević, Srbin iz Ohrida, koji je zahvaljujući darovitosti i upornosti, od ćurčije postao obrazovani čovek, koji poznaje klasične jezike. Posle njegove smrti 1907. na čelo lista dolazi učitelj Stojan Kapetanović, iz sela Donja Gušterica kod Lipljana, a potonji urednici bili su Ivan Ivanić, Sima J. Avramović, dr Mihailo Vukčević, Svetolik Jakšić i D. Stefanović.

Tokom četrnaestogodišnjeg izlaženja "Glasnik" je objavio više od 50.000 članaka i vesti na različite teme, a Ljilana Čolić ih u svojoj knjizi predstavila tako što je napisala svojevrsni putopis kroz ovaj časopis. Posebna poglavlja njenog dela posvećena su tekstovima kojima su se čuvali jezik i vera, širila pismenost, vaspitanje i obrazovanje. Odvojeno su obrađene teme vezane za rodoljublje i nacionalnu politiku onoga vremena, kako unutrašnju, tako i spoljnu (odnosi sa Crnom Gorom, Austrougarskom, Rusijom, Tuskom...), kao i članci koji su se ticali položaja Srba u Hrvatskoj, Slavoniji, Vojvodini i Dalmaciji, ali i aneksije Bosne... Pisao je "Glasnik" i o uglednim Srbima - Pupinu, Tesli, Vuku, Jovanu Ristiću, Njegošu, Zmaju, Joakimu Vujiću, a u njemu je objavljivao i Branislav Nušić, pod čuvenim pseudonimom Ben Akiba.

Pročitajte i: U misiji spasavanja "Prosvete": Ugovor “Službenog glasnika" sa nekadašnjim gigantom

- Sem onog što smo zabeležili: od Severnog pola do Južne Afrike; od privrede Amerike do pravoslavlja u Kini; od pronalska pisaće mašine, prve letilice, kuće od aluminijuma, uzgajanja stoke, gajenja svilenih buba i bezbrojnih biljnih kultura; zdravstvenih, etičkih i domaćinskih saveta; rusko-japanskog rata; Prve mirovne konferencije u Hagu; dela lepe književnosti - stvarnost čitave planete oslikavana je perom malobrojnog tima stalnih i ogromnog broja spoljnih saradnika "Carigradskog glasnika" - zaključuje Ljiljana Čolić.



Sotir je Spasoje, a Kalina - Dobrila

U TEKSTU "Narodna imena", od 25. juna 1904. uočava se pojava da Srbi u Otomanskoj imperiji, zbog uticaja patijaršijske carigradske crkve, deci često daju grčka imena:
"... U ovome treba da smo veoma obazrivi, jer ako ime baš i ne čini čoveka čovekom, moglo bi se po tuđim, grčkim imenima zaključiti da mi i nismo Srbi, nego Grci... Sotir treba da se zove srpski Spasoje; Stavre treba da se zove srpski Krsta; Tehor, Teofan i Teodor treba da se zove srpski Božin, Božidar, Bogdan i Boško... Isto tako svaka Agapija treba da se zove Ljubica; svaka Kaliopa i Kalina da se zove Leposava i Dobrila, Teodora i Doroteja da se zovu Božana i Božidarka..."