TROJANSKI EP SE NIKADA NE ZAVRŠAVA: "Novosti" u turskom Čanakaleu, antičkoj Troadi, na ostacima legendarnog Homerovog grada

Arheološki lokalitet obuhvata slojeve devet utvrđenih gradova nazidanih jedan preko drugog tokom 3.500 godina

foto: B.Subašić

TROJA je tokom 3.500 godina, od bakarnog doba do pozne antike, bila trgovačka metropola kraj moreuza Dardaneli. Vetar i morske struje su joj doneli i bogatstvo i propast, kažu arheolozi. Oni su georadarima u maloazijskim njivama oko brdašca sa krnjatcima drevnih zidina, palata i hramova otkrili ostatke ogromnog civilnog naselja i luke. U njenoj su zavetrini stari moreplovci čekali su povoljno vreme za prolazak kroz Dardanele, dugi uski tesnac koji spaja Egejsko i Mramorno more.

foto: B.Subašić

Prelazeći preko modernog građevinskog čuda, prvog mosta preko Dardanela koji spaja maloazijsku i evropsku Tursku, vidi se da i savremeni brodovi imaju stare probleme s vetrom i morskim strujama. Površinske guraju vodu iz Mramornog u Egejsko more, a dubinske to rade u suprotnom smeru, a pri jačem vetru za jedrenjake je jedini spas bila trojanska zaštićena luka.

foto: B.Subašić

Da se morski zaliv odavno nije povukao od brega sa ruševinama, verovatno bi i danas tu živeo lučki grad u kome se gomilaju brodovi. Troja se bogatila naplaćujući vezove jedrenjacima, zarađivala je od mornara koji su punili gradske krčme i javne kuće, od trgovaca su zakupljivali skladišta i vile, a hramovi su se punili darovima kojima su putnici tražili milost od bogova.

foto: B.Subašić

Arheološki lokalitet u turskoj provinciji Čanakale, drevnoj Troadi, trebao bi da se naziva nalazište Troja, u množini, jer se ovde nalaze debeli arheološki slojevi sa ostacima devet utvrđenih gradova nazidanih jedan preko drugog tokom 3,5 milenijuma. Posle duže od 150 godina iskopavanja današnji posetilac prolazeći kroz lokalitet upoznaje sve faze razvoja legendarne Troje, u kojoj su različitim periodima živeli potpuno različiti narodi: drevna anadolska plemena, prvi indoevropljani u Maloj Aziji, Hetiti, za koje naučnici pretpostavljaju da su stigli sa Balkana, Mikenjani, zatim ponovo Balkanci - Frigijci, Heleni, Rimljani, a sa Romejima se život grada završio.

foto: B.Subašić

Najstariji tragovi života potiču iz 3.600 pre nove ere, a oko 3.000 je napravljen prvi utvrđeni grad. Bio je zaštićen debelim ali nimalo elegantnim zidinama od ćerpiča, cigala od blata sušenim na suncu. Lutajući izdignutom drvenom stazom po lokalitetu, posetilac posmatra svedočanstva o bogaćenju i utvrđivanju grada. Najmoćniji ostaci zidina su iz bronzanog doba, kada je gradski akropolj bio čuvan deset metara visokim kamenim bedemom sa snažnim kulama. U njegovom centru, među velikim kućama, dizao se monumentalni hram.

foto: B.Subašić

Ova Troja sagrađena je u doba kada je bronza, legura bakra i kalaja, bila najčvršći i tajtraženiji metal. Kalajna ruda iskopavala se isključivo u Aziji i Troja je monopolisala kontrolu njenih tokova. Sve veće bogatstvo grada moralo je da se štiti sve debljim zidinama, jer su rasli bes i pohlepa kupaca kalaja koji je bio preskup zbog trojanskih carina. Jednoga dana njihova koalicija osvojila je i spalila lepi i oholi grad, oko 13. veka pre nove ere. Arheolozi su ovu priču otkrili u arheološkom sloju koji se naziva Troja 6, a na osnovu tablica sa klinastim pismom, nakita i pečata sa hetitskim hijeroglifima, zaključili su da se rat vodio između Hetitstkog carstva i susedne države Ahijave koju je pesnik Homer prekrstio u Ahaju, mešajući je sa oblašću na Peloponezu. Pesnik je slušao legendu o propasti velikog grada staru pet vekova i na osnovu nje spevao Ilijadu i Odiseju, najuticajnija književna dela čovečanstva, uz Bibliju.

foto: B.Subašić

Od Aleksandra Velikog i Julija Cezara u antici, do vladara i vitezova srednjeg veka, svako ko je iole držao do sebe, naručivao je konstruisanje porodičnih stabala u čijem je korenu neka od ličnosti opevanih u Ilijadi i Odiseji. Čak su i celi narodi poreklo tražili na bregu koji je nastao slaganjem šuta devet gradova tokom tri i po milenijuma. Rimski car Oktavijan Avgust je u 1. veku platio pesnika Vergilija da speva Eneidu, ep o tome kako su Rimljani nastali od Eneje, trojanskog heroja koji je stigao do Apenina. Franačka srednjovekovna istorija je Franke predstavljala kao potomke Franka, navodnog unuka mitskog trojanskog kralja Prijama, a Turci su po toj priči bili potomci njegovog drugog unuka Turka. U 20. veku neki nemački "naučnici" su tvrdili da Troja nije bila kraj Dardanela, već u Severnom moru, kao i da je Homer bio iz Holandije, a Odisej iz Portugala. Engleski "trojanci" su tvrdili da London osnovao deda-stric Parisa koji je oteo lepu Jelenu, a jedan plitki neugledni jarak i mali zemljani nasip kraj Kembridža proglasili su za zidine Troje.

foto: B.Subašić

Kada je reč o Aziji još je persijski kralj Kserks žrtvovao 1.000 volova u polju kraj osvojene helenske Troje. Odmah posle osvajanja Carigrada 1453. na ruševine romejske Troje došao je Mehmed Osvajač da proslavi osvetu Homerove Troje. Posle Ataturkovih reformi mitski Trojanci su asimilovani u tursku nacionalnu baštinu kao Anadolci, prethodnici Turaka.

Tako glasi dodatak drevnom epu koji sam čuo u Čanakaleu na Dardanelima, gde se 1915. odigrala sudbinska bitka britanskih i turskih trupa. Ćudljive morske struje i vetrovi su britanske invazione ratne brodove odvukle dalje od prostora gde su želeli da se iskrcaju, pravo pred Ataturkove vojnike, koji su ih posle niza dugih i krvavih borbi porazili. U današnjoj turskoj istoriografiji bitka za Dardanele se predstavlja kao izjednačenje u nadmetanju Istoka sa Zapadom, koji je odneo prvu pobedu u mitskom Trojanskom ratu.

foto: B.Subašić

To se može saznati u fantastičnom Muzeju Troje nedaleko od arheološkog lokaliteta, gde je na 10.000 metara kvadratnih ispričana priču o legendarnom gradu, odnosno gradovima. Ona se završava na najvišem spratu postavkom o bitkama 1915. čiji je deo snežnobeli mermerni nadgrobni spomenik sa fesom na vrhu. On je, kažu u muzeju, obeležavao grob turskog vojnika koji je 1915. poginuo na prostoru Troje.

- On je bio novi Hektor koji je branio Istok do imerijalističke zapadne invazije, kao i onaj stari Hektor u Trojanskom ratu. Ovog puta imperijalisti su izgubili - kaže arheolog Čemal Čibuk, zamenik direktora muzeja.

foto: B.Subašić

MITSKI I RAT I PESNIK

NAUČNICI su u drugoj polovini 20. veka doakazali da je lokacija Troje prava, ali da je nemoguće naći ostatke mitskog rata opisanog u Ilijadi. Pesnik Homer, takođe mitska ličnost, u 8. veku na osnovu legende o ratu koji se desio 500 godina ranije i na osnovu nje napravio umetničko delo, a ne istorijsku hroniku.

foto: B.Subašić

KONj UMESTO BREDA PITA

foto: B.Subašić

TROJANSKA magija privukla je i režisera Volfganga Petersena koji je tražio od turskih vlasti da mu dozvole snimanje istorijskoj spektakla kraj Čanakalea. Ova priča se proširila i ushitila građane, a osobito građanke, jer se pročulo da će doći Bred Pit. Vlasnici izvrsnih restorana Čanakalea su smišljali kakvim će đakonijama privući holivudsku zvezdu baš u svoj lokal. Turske vlasti su odugovlačile sa odlukom i Petersen je otišao na drugu lokaciju, a Čanakaleu je kao utešnu nagradu kasnije poslao drvenog Trojanskog konja iz filma. Meštani su slegli ramenima, zaključivši da kad nema Breda Pita ni konj nije loš i da se Trojanskom konju u zube ne gleda, pa su ga kao i epski Trojanci postavili na glavni trg. Ovog puta je drveni at doneo sreću gradu, kao turistička atrakcija!

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije