Kultura

SRPSKO BLAGO RASUTO PO SVETU: Od Irske do Rusije krije se više hiljada naših dragocenosti - u javnim zbirkama i muzejima

05. 04. 2021. u 18:52

VIŠE hiljada predmeta srpskog kulturnog nasleđa nalazi se u javnim zbirkama širom sveta, kao što su institucije u Irskoj, Rusiji, Nemačkoj, mada još nema značajnih pokušaja da se one vrate u Srbiju.

СРПСКО БЛАГО РАСУТО ПО СВЕТУ: Од Ирске до Русије крије се више хиљада наших драгоцености - у јавним збиркама и музејима

Dok stručnjaci smatraju da država ne čini dovoljno da bi ta kulturna građa bila vraćena u domaće nacionalne institucije, za Srbiju bi mogao biti je poučan primer Grčke čiji su mnogi vredni artefakti otuđeni u vreme formiranja evropskih muzejskih zbirki.

Prema našem zakonu, briga o kulturnom nasleđu u Srbiji i van njenih granica, u rukama je Arhiva Srbije, Narodne biblioteke Srbije, Narodnog muzeja, Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture i Narodnog pozorišta u Beogradu.

Te ustanove su u obavezi da istražuju, evidentiraju i vode brigu o zaštiti pokretnog kulturnog nasleđa van granica Srbije, što podrazumeva i vođenje Centralnog registra tih kulturnih dobara.

Ipak, kako smatraju istoričari, za ovakve poduhvate, potrebna su značajna finansijska sredstva, jer istraživači moraju otići do određenih institucija u inostranstvu, obaviti potrebne analize i onda ta istraživanja završiti na teritoriji Srbije, u jednoj od nadležnih institucija.

Jedan od povoda da kulturna javnost Srbije postavi pitanje sudbine srpskog pokretnog kulturnog nasleđa u drugim državama bio je dogovor, postignut pre dve godine, da se iz Sankt Peterburga vrati 166. stranica Miroslavljevog jevanđelja.

Ruski arhiepiskop i naučnik Porfirije Uspenski je sredinom 19. veka otcepio 166. list Miroslavljevog jevanđelja prilikom posete Hilandaru i odneo ga u Rusiju.

U nedelju je Pokret obnove Kraljevine Srbije zatražio od Republike Srbije da uputi zvaničnu inicijativu Hrvatskoj za vraćanje drevne srpske relikvije - krstionice kneza Višeslava.

Artefakati srpski kulturne baštine rasuti su po inostranstvu, kao na primer nestanak 60 srednjevekovnih spisa iz Arhiva Srbije i Narodne biblioteke Srbije, među kojima je bila i osnivačka povelja manastira Hilandar.

Kada je počeo Prvi svetski rat, Ministarski savet Kraljevine Srbije dao je nalog Arhivu Srbije i Narodnoj biblioteci Srbije da izdvoje najdragocenije iz kolekcije nacionalnog arhivskog i nacionalnog bibliotečkog fonda.

Sve navedeno sa posebnom železničkom kompozicijom, zajedno sa građom Ministarstva spoljnih poslova, stiglo je do Kruševca, gde je i ostalo do 2015. godine.

Srpski istraživači su prethodnih decenija locirali veliki broj artefakata, kao što je prizrenski prepis Dušanovog zakonika, koji je vraćen Jugoslaviji sredinom 30-tih godina prošlog veka i danas se nalazi u Narodnoj biblioteci Srbije.

Krajem 60-tih godina, iz Nemačke jevradheno nešto manje od 20 srednjevekovnih rukopisa.

Osim Osnivačke povelje manastira Hilandar, mnogi rukopisi su pronađeni u različitim institucijama Evrope i sveta.

Za sada poslednji slučaj vraćanja artefakata srpske kulturne građe iz inostranstva bio je 2010. godine, kada je iz Nemačke vraćen čuveni krst kralja Aleksandra Obrenovića koji je on poklonio manastiru Žiča na dan svog miropomazanja 20. juna 1889. godine.

Taj krst je iznet iz manastira Žiča 1941. i sve do 2010. godine nije bio vraćen.

Dešava se i to da se vredni predmeti iz kulturnog nasleđa Srbije najčešće pojavljuju na aukcijama i postaju predmet velikog interesovanja u tim situacijama.

Istoričari smatraju da država Srbija mora biti aktivnija u vraćanju svog kulturnog nasleđa iz inostranstva, jer na to ima pravo po odredbama Haške konvencije o zaštiti kulturnih dobara u slučaju oružanog sukoba iz 1954. godine.

Oni kao primer ističu Grčku, koja se već decenijama traži da joj Britanci vrate drevne grčke skulpture izložene u Britanskom muzeju u Londonu. Ključni predmet koji Grci traže nazad je Partenonski friz, isklesan pre 25 vekova, koji je krasio hram na vrhu Akropolja. Britanija uporno i odlučno odbija te zahteve.

Grci su 2009. godine u Atini otvorili velelepni muzej Akropolja, zato što su im u mučnoj prepirci Britanci često prigovarali da i inače ne bi imali gde da smeste eksponate ako bi bili vraćeni.

Grčka je 2018. u godini evropske kulturne baštine, osnovala Međunarodni komitet za povraćaj skulptura sa Partenona, zahvaljujući kome su mnoge zemlje zvanično podržale njen zahtev, pa je ponovo oživljeno to pitanje.

Sličan model međunarodne saradnje i posredovanja bi mogla da primeni i Srbija iz koje je iznet nepregledan broj umetničkih predmeta.