RAZOTKRIVANJE ŽENSKOG PRINCIPA: Slavica Garonja povodom nagrade "Đorđe Jovanović" za knjigu "Od Crvenokose boginje do slepih pevačica"

IAKO sam već dobila neke važne nagrada kao književnica, "Đorđe Jovanović" je prvo veliko priznanje za nauku, koja je u stvari, moj primaran poziv, i tim mi je nagrada draža.

Privatna arhiva

Takođe, sa nagrađenom knjigom "Od Crvenokose boginje do slepih pevačica" zaokružila sam jedan veliki period ličnih naučnih preokupacija i istraživanja, i radost je utoliko veća, što su ova knjiga i taj moj rad prepoznati. Od 57 dobitnika, tek sam deseta žena-dobitnica ove ugledne nagrade, što govori i o promenjenim socijalno-kulturološkim obrascima, gde je sada znatno više žena-naučnica u vidokrugu javnog mnjenja.

Ovako Slavica Garonja, istoričarka književnosti i književnica, govori za "Novosti", nakon uručenja nagrade "Đorđe Jovanović" koja joj je pripala za knjigu u izdanju "Prometeja", "Od Crvenokose boginje do slepih pevačica". Ova je studija kruna Garonjinih višegodišnjih izučavanja, započetih još monografijom "Žena u srpskoj književnosti", preko "Žena i ideologija", "Žene govore", i dve antologije ženske pripovetke od 1850 do danas.

- Ovde sam rasvetlila pitanja, koja su bila i moja lična pitanja postojanja, u okviru sveta u kome živimo, kako u rodnom, tako i u kulturološkom smislu, a da sam se ovde (što je i logično) ponovo vratila i fokusirala na usmenu književnost, kao prapočelo svekolikog stvaralaštva. I nije slučajno to prisustvo ženskog načela na svim nivoima - od materijalnog, preko simboličkog, sve do ženskog autorstva u usmenoj, pesničkoj praksi i "maternjem jeziku" koji se nauči sa majčinim mlekom, a koje je do danas ostalo dovoljno neprepoznato i "nevidljivo".

o Arheološki artefakt iz starčevačkog perioda u naslovu knjige, nagoveštava da je reč o nastavku vaših istraživanja, o ženskom principu na tlu Balkana. O kojim je sve artefaktima reč?

- Uz izuzetne znalce problematike teorije matrijarhata, poput Bahofena (još 1861), Eriha Nojmana i Haralda Harmana, koji su sa mitološkog, arheološkog do psihoanalitičkog aspekta dali taj prvi matrijarhalni sistem, koji je uvek i pre svega, religiozni sistem - arhetip Velike Majke ili ženskog principa (Velike Boginje), zasnovanog na starom religijskom sistemu (veri Starih, kako veli Bahofen), iz čega proističe celokupna materijalna i duhovna kultura čiji smo i danas baštinici, u tim arheološkim artefaktima ženskih božanstava sa raznih strana sveta (naročito Mediterana), upadljivo su nedostajali pronalasci i otkrića sa tla Balkana, konkretno Srbije - doduše, tek u poslednjih 30 godina u naročitoj ekspanziji i značajnim pronalascima.

Arhiva BGB

- Spomenuću (sem svetski poznate Vinče), i nedavna fantastična otkrića u Belici, Medvednjaku i rad Milorada Stojića, što sam sve s pažnjom pratila, pa i na stranicama "Novosti", kao i u novim studijama. Poredeći arheološke artefakte po muzejima Mediterana, uviđala sam, ustvari, jedan isti "rukopis" - veliku neolitsku civilizaciju matrijarhalnih sedelačkih zajednica, međusobno usaglašenih, bez nasilja, i sa visokom kulturom iz kojih proističu i do danas neka naša znanja (tkanje, grnčarija, poljoprivreda, pripitomljene životinje, obredi i slikarstvo, pesma, što je sve u stvari delokrug žene). Sa ovim uvidima počela sam drugačije da razmišljam i o srpskoj narodnoj poeziji (mojoj primarnoj struci), uviđajući da baštinimo mnogo dublju i stariju kulturu, kroz očuvane balkanskoslovenske obredno-običajne prakse, nego što je to na prvi pogled vidljivo.

- Zapravo, svi muzeji u Srbiji prepuni su tih ženskih figurina božanstava (često i sedećih boginja na prestolu), vrlo sličnih stilizacija i poruka. Stoga i nije slučajno što sam za naslov knjige odabrala ipak jednu, izuzetnu među svima - Crvenokosu boginju, to remek-delo neolitske kulture, pronađenu u Branjevini kod Odžaka 1989. godine, u kojoj je sadržana sva suština ženskog principa: estetska, erotska, i materinska (rođajni princip). Treba naglasiti da prvu porodicu sačinjavaju Majka i dete, i da takvih predstava imamo širom Mediterana (od Anadolije do Egipta), ali i nekoliko izuzetnih primera i u Srbiji, od kojih u knjizi to dokumentujem samo jednom - figurinom majke i deteta iz muzeja u Jagodini.

o Knjiga je ambiciozno zamišljena, čine je tri celine?

- Da, one su sukcesivno nastajale i proširivale se tematski, kroz moja dvadesetogodišnja istraživanja, mada u početku nisam imala svest o tome. Prvi deo, sačinjava taj teorijsko-arheološki pristup matrijarhatu, najsloženiji i najizazovniji, i poslednji napisan, a u kojoj sam, kako je rečeno na dodeli nagrade, "na izuzetno prijemčiv način približila (uz arheološku građu) tu celovitu žensku civilizaciju zasnovanu na lunarnoj religiji, ginekokratskom uređenju i materinskom pravu, sve do smene lunarnog principa solarnim i ukidanja matrijarhata kroz svadbu kao obred prelaza i brak kao oblik potčinjavanja žene".

- Ta zamena materinskog prava patrijarhalnim, dešava se na planu religije, negde u predantičko doba (izvanredno tumačenje daje Bahofen povodom Orestovog materoubistva i oproštaja tog ubistva što je do tad bilo nezamislivo - i od tada počinju sva zla i nasilja oličena u muškom principu), i nije se na svim prostorima dešavala istovremeno, ali je naravno, izazivala veliki otpor ginekoratskih zajednica, čiji najestremniji vid predstavljaju Amazonke, koje nisu nikakva "izmišljotina", već zaista vekovima postojeće "čete ratnica" - braniteljke ženske slobode i materinskog prava, čiji su relikti sačuvani recimo kroz mitološke vile u srpskoj narodnoj pesmi.

o Drugi, centralni deo knjige dovodi nas do onih slepih pevačica iz naslova?

- Taj deo bavi se konkretnom analizom odnosa ginekokratije mediteransko-balkanskog tipa i srpske narodne pesme, čiji su brojni motivi u stvari posvedočeni u Bahofenovoj teoriji, i pokazuju da se celokupno usmeno srpsko nasleđe vrlo tankim slojem pripada poznatom istorijsko-civilizacijskom patrijarhatu, dok svojim dubinskim slojevima pripada mnogo starijem, matrijarhalnom sistemu, u velikoj meri dobro očuvanom, mada često maskiranim drugim slojevima. To je naročito vidno u lirskoj pesmi i u baladama, gde su sačuvani veoma stari oblici matrijarhalnog prava i drevnog etnografskog jezgra ("Bog nikom dužan ne ostaje", "Braća i sestre", "Seja brata na večeru zvala").

- Posebno razmatram i tipove žena patrijarhata u našoj narodnoj pesmi: tip majke, sestre i neveste, kao i plemenite i neverne ljube, delije-devojke, dok posebno poglavlje posvećujem tipovima žena vladarki u našoj epici: Carici Roksandi (Jeleni), knjeginji Milici, tragičnoj verenici (Kosovka devojka), tragičnoj majci Majka Jugovića) majki Jevrosimi, despotici Irini Kantakuzin ("prokleta Jerina"). Drugi deo naslova ove knjige s dubokim razlogom vezujem za naše slepe pevačice - prve velike pesnikinje i žene autorke - nakon književnica našeg srednjeg veka, kroz čiji repertoar, estetiku i humanizam su sačuvani možda i najvažniji tematski krugovi ("kosovski") ili tipovi junaka (Marko Kraljević) naše epske poezije, a kojima se ponekad ne zna ni ime (Slepica iz Grgurevaca).

o Treći deo vam se, kažete, sam nametnuo kao primena tog "ženskog načela" (po Lazi Kostiću) na savremeno književno stvaralaštvo i savremenu kulturu?

- Tu sam uključila neke međuratne književnice i njihove romane (Ljubica Popadić, Marica Vujković, Ljubica Radoičić) kojih nema ni u jednom književnom leksikonu, a ne bi ih se smeli tako lako odreći. Studija o Rebeki Vest i njenom putopisu kroz Jugoslaviju (Crno jagnje i sivi soko), naravno, ne moraju se čitati samo u matrijarhalnom ključu, a tu je i interpretativno čitanje poezije Milosava Tešića, u celini posvećeno ženskom principu, kroz njegovu inspirativnu zbirku Kalopera Pera.

- Dotičem se i tipične aktivizacije ženskog principa - altruizma i arehtipskog spasavanja potomstva po svaku cenu, u nemerljivom humanitarnom radu Dijane Budisavljević kroz disertaciju Nataše Mataušić o njoj, a ovde prikazujem i dve izuzetne studije čija su istraživanja u istim smernicama sa mojim - knjigu Jelene Arsenijević Mitrić "Terra Amata vs. Terra Nullius" (o stvaralaštvu Le Klezioa i Vongara), gde se prati povratak ženskog principu kroz genezu postkolonijalnog diskursa, kao jedini oblik izlaska čovečanstva iz krize - duboko ogrezlog u ratovima, nasilju, profitu i kolonijalnom izrabljivanju. Najzad, pred samu predaju knjige u štampu upoznajem u prevodu dr Ivana Dimitrijevića i voluminoznu knjigu Evelina Gasparinija - "Slovenski matrijarhat", i odjednom su sve stvari i u mojim istraživanjima - došle potpuno na svoje mesto.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije