PLEMENITA MISIJA ROMANTIČARSKOG HEROJA: Izložba crteža Novaka Radonića, u Kabinetu grafike Narodnog muzeja Srbije (FOTO)

SVOJ "Autoportret sa cilindrom" jedan od najvažnijih srpskih likovnih umetnika 19. veka potpisao je sa - "Radonić sam". I baš tako nazvana je izložba crteža Novaka Radonića (1826- 1890), otvorena minule sedmice u Kabinetu grafike Narodnog muzeja Srbije.

Novak Radonić, Koloseum, Foto Narodni muzej Srbije

Iz njegove zaostavštine radova na papiru, koju čuva naša krovna muzejska institucija, a čini je više od 130 crteža i pet skicen-blokova, izbor je napravila autorka izložbe, kustoskinja Milica Cicmil. Prema njenim rečima Radonićevi crteži su dospeli u Narodni muzej u dva navrata: 1901. godine- kao poklon njegovog kuma Dušana Matića, iz Novog Sada i 1926, nakon sto godina od umetnikovog rođenja- kao poklon Ministarstva prosvete, dok je crtež "Rim", naknadno otkupljen od Sofije Stanojević iz Beograda. Kuriozitet je da se Radonićev bogat crtački opus tek sada izlaže - samostalno.

Foto Narodni muzej Srbije

- Preko crteža upoznajemo njegov intimni umetnički život, o čemu ne bismo ništa znali ako bismo gledali samo njegova ulja na platnu - piše u katalogu Milica Cicmil. - Na papiru beleži svoje impresije, misli i osećanja, a ti radovi postaju neka vrsta njegovog dnevnika. Preko njih saznajemo da je imao interesovanja za životinje, da je voleo pejzaže i vedute, kao i to koliki su ustisak na njega ostavili portreti velikih umetnika, koje je kopirao u crtačkoj tehnici.

Kustoskinja je izdvojila ona dela koja najbolje svedoče o razvoju ovog slikara, najpoznatijeg po portretima i istorijskim kompopzicijama, u vremenima brojnih umetničkih pravaca, poput klasicizma, nazarenske umetnosti, bidermajera, romantizma i realizma.

- U njegovim radovima vidljiva su dva načina crtanja: školsko crtanje- u cilju savladavanja problema, bez mnogo slobode, promišljenosti, autentičnosti, i ono drugo- u kojem se može uočiti da je usavršavao valersko stepenovanje olovkom i modelaciju, a mekim potezima olovke razbijao klasičnu linearnost kratkim i vijugavim potezima. Razvio je osećaj za valersku dubinu.

Foto Narodni muzej Srbije

Rođen je i odrastao, u porodici skromnog zanatlije, u bačkom Molu, gde se školovao pre nego što je upisao gimnaziju u Segedinu. Prva saznanja o umetnosti stekao je kod slikara Pere Pilića u Senti, a potom u Aradu, kod slikara Nikole Aleksića, da bi slikarsku akademiju završio u Beču. Zahvaljujući zalaganju doktora Jovana Subotića, koji mu je bio prijatelja, duhovno otac i patron, 1858. godine, odlazi na dvogodišnje studijsko putovanje po Italiji, odakle se, prema tvrdnjama Veljka Petrovića, vratio sa "desetinama kila crteža".

Deo tih "italijanskih radova" upravo čini aktuelnu postavku. Podeljeni su u dve grupe - vedute gradova, na kojima su prikazani značajni spomenici, i kopije portreta starih majstora iz Galerije Ufici. Uz njih, izložene su i studije antičkih skulptura, studije po živom modelu, antički i tradicionalni kostimi, portreti, pejzaži, autoportreti (sebe je najčešće prestavljao iz poluprofila sa karakterističnim dugim i kukastim nosom).

Na Radonićevim crtežima, mogu se naći i brojne beleške, koje, prema mišljenju autorke izložbe daju dragocene informacije o umetniku:

- Na poleđini crteža "Pogled na Jazak" zapisao je spisak boja, gde se može videti kako je izgledala njegova paleta, podatke o tome kakve četke za slikanje traba kupiti, i recept za pripremu nekog ulja. Ovi blokovi sadrže i informacije koje su manje važne za tumačenje njegovih dela, ali vrlo važne iz ugla informisanosti mladog umetnika.

Foto Narodni muzej Srbije

U njima se, kako navodi Milica Cicmil, mogu naći naslovi knjiga, udžbenika psihologije, istorije umetnosti, imena grčkih vajara, slikara, kao i istorijskih i mitoloških likova, sasvim sigurno pod uticajem klasičniog akademskog obrazovanja:

- Tu su i Vazarelijevi "Životi slavnih slikara, vajara i arhitekata", nezaobilazna istoričarsko- umetnička literatura kroz vekove, "Grčka mitologija", Eshilova tragedija "Prometej"...Sve to potvrđuje njegovu posvećenost i svestranost- kako bi se što bolje pripremao za umetnički posao i postao kompletan slikar.

Ali, postepeno od tog svog sna je odustajao da bi na kraju života, slikao i crtao tek da "leba zasluži", a kako se navodi u katalogu, jednom svom pokrovitelju je pisao:

- Zašto da se mučim, i sebe samom na žrtvu mećem, i to uzaludnu žrtvu od koje Srbstvo ni materjalne ni duševne koristi, ni estetskog uživanja imati neće. Slava je lepa stvar, ali ja osećam da je na putu slikanja nikada neću steći.

Iako su njegovi kapaciteti prevazilazili palanački duh, nedostajalo mu je samopozdanja i vere u sopstveni talenat, smatra Cicmilova:

- Srpsku umetnost 19. veka mogao je dodatno da obogati delima kojih je za njegov dug životni vek moglo biti još više. Taj nagli prekid s likovnom umetnošću, usled lične uobrazilje umetnika, bio je izuzetno redak slučaj, a beg koji je našao u pisanju nije mu doneo priznatost koju je mogao steći slikarstvom. Ipak, nesrećni život i Radonjićeva subjektivna smrt (slikarstva) bile su odlike romantičatskog heroja.

Foto Narodni muzej Srbije

Kada se napokon okrenuo književnosti i pisanju, objavljivao je književne i novinske krokije, kozerije i pamflete, u tada aktuelnim publikacijama - "Žiži","Komarcu","Zmaju" i "Danici". Pred smrt je predao Matici srpskoj rukopis "Reči kojih u Vukovu Rječniku nema", a štampao je i dva toma "Molovskih mudrovanja", svojih humorističkih i angažovanih tekstova, gde je izneo i lični pogled na umetnost:

- Sve pesništvo, uopšte, kao i lepe veštine, muzike, slikarstva, kiporezi i arhitekture, svi ovi božji darovi imaju zadatak da čoveka, čuvstvjujućim, sačuvstvujućim, plemenitomislećim, jednom reči čestitim i valjanim čovekom učine.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije