ŽIVA PROŠLOST
SAVREMENE humanističke studije, a studije kulture poglavito, okrenute su razmatranju pitanja identiteta, kao percepcije lične i kolektivne suštine.
U današnjem svetu, beleži Dominik Mojsi, "borba za identitet zamenila je ideologiju".
Posle ratova za jugoslovensko nasleđe teško i sporo su se zasnivale studije posvećene srpskim istorijskim i identitetsko-kulturnim fenomenima, pitanjima i problemima. A kada su započele, one su se vremenom oformile u naučnu disciplinu koja se danas najčešće naziva srbistikom. U Srbiji i Republici Srpskoj tome su različiti kvalifikovani istraživači i autori dali dostojan obol. I sada imamo vrednu i valjanu, a odavno potrebnu, biblioteku knjiga koje se, sa različitih naučnih i metodoloških polazišta, osnovano bave studijama srpske kulture. Toj je skupini Duško Babić pridružio knjigu Zaveti i preispitivanja (Centar za srpske studije, Srpska književna zadruga, Banjaluka-Beograd, 2023).
Ustrojena tako da pregledno i logično postavi istorijsko-saznajnu osnovu na kojoj se razmatraju određena opštija pitanja i teme, kao i sasvim konkretna književno-umetnička dela, ova se eklektička, afirmativna, problemska, analitička i polemička knjiga čitaocu najpre obraća učenim i veoma uputnim predgovorom. U njemu se, već s početka, definišu neka "esencijalna obeležja srpske istorije i nacije". Ona su pohranjena u književnosti, koja je prepoznata kao "uporišna tačka formiranja nacionalne svesti i čuvar opstanka".
Određujući književnosti važno mesto u sistemu nacionalne kulture, autor je prepoznao i izdvojio dve linije njenog "unutrašnjeg samorazvoja". Jednu obuhvata istorijsko-zavetni, a drugu njen kritički tok.
Na tragu izučavanja Jovana Deretića, Duško Babić je ponovio i utvrdio kako je "srpska istorija bila glavni predmet stare književnosti", kao i to da je u novom dobu etnocentričnost: "istorija narodna osnovna tema i 'ključna reč' cele srpske književnosti". Potom, da nacionalnu književnost postojano odlikuje i njena "otvorenost za drugo i drugačije".
Stanje "otvorenosti" za druge fenomene i sadržaje dovelo je stariju srpsku književnost do mogućnosti da se kroz prizmu kritičkog sagledavanja "istorije, mentaliteta i navika naroda, ponajviše prosvetiteljskim trudom Dositeja Obradovića, odbaci jedan deo tradicije i uspostave "osnov i pogram radikalne promene kulturnog modela na kojem je vekovima počivala srpska književnost".
Jednom započet, taj se idejni, misaoni i stvaralački pravac nastavio. Njemu su pisci međuratne avangarde (ekspresionisti i nadrealisti) snažnim otklonom od nacionalne tradicije, "a time i od zavetnog jezgra srpske književnosti", dali odsudni pečat. A on je danas postao podržavani i poželjni stvaralački smer i anacionalni trend.
Naredni deo knjige u odvojenim esejima razmatra definisane odlike zavetne i kritičke tradicije u stvaralaštvu istaknutih predstavnika starije, romantičarske i realističke književnosti. Kod Njegoša, kao temeljnog pisca zavetnog modela tog moćnog toka srpske tradicije i Petra Kočića koji se, koliko i Njegoš, stvaralački oglašavao iz "zavetne i mitopoetske dubine nacionalnog bića". Napominjući "fenomen hajdučije" autor se sasredio na neka od temeljnih pitanja Andrićeve književnosti, kakva su "viđenje naroda i istorije", podrazumevajući da je ovaj veliki pisac "najdublje sagledao našu istorijsku prošlost i "znao u dušu dinarskog čoveka". I on se stvaralački naslanjao na "njegoševsko razumevanje istorije i naroda kao zavetne zajednice".
Naredni tekst je posvećen našoj narodnoj književnosti kao homerskoj, jedinoj i pravoj tradiciji. I to u svetlu njenog savremenog umanjivanja, osuđivanja i oporočavanja. Babić uviđa kako ona ima "posebno mesto u našoj književnoj i kulturnoj istoriji", i rezolutno zaključuje da je i dalje "živi i čisti izvor lepote - uzvišene etike, jasne misli, večne mladosti jezika". Naročito ističući njen "vaspitni potencijal".
Završni tekst drugog poglavlja razmatra status i vrednost narodne kulture u koncepciji istorije Jovana Deretića. Deretić je smatrao da srpska književnost ima naglašeno osećanje sopstvenog identiteta, kao i to da je ona u suštinskoj sprezi sa istorijom. Ta shvatanja Babić podrazumeva, prihvata, proverava i afirmiše kroz sve testove knjige.
U njenom trećem poglavlju on narečene aspekte konkretizuje, čita i tumači u delima odabranoh pisaca. Kod Miloša Crnjanskog "apoteozu krvi u ranoj lirici". Kod Dobrice Ćosića "istoriozofske aspekte u romanima". Kod Milovana Danojlića simboličko-značenjski potencijal slike Srbije u njegovog lirici. Dok u prozi Jovana Radulovića Babić usredsređeno ispituje "antinomije zavičajnosti".
Završno poglavlje kroz dva teksta problemski i kritički je okrenuto horizontu savremenosti. U prvom tekstu se razmatra zasnivanje redovnog kola Srpske književne zadruge u novovremenim turbulentnim okolnostima, dok se završni tekst bavi pitanjem "Kuda ide srpska književnost, danas?". U oba teksta se zapaža Babićeva sklonost nacionalno-patriotskim vrednostima, kao i svest o tome da su one ugrožene. Zbog toga on otvoreno zastupa dela nacionalne klasike i vrednosti koje ona baštini, kao što se polemički osvrće na savremenu pojavu samoporicanja i prezira "vlastitog naroda bez presedana".
Kada iznosi nasleđena razumevanja i interpretativne uvide, kada reaktivira tradiciju i kada posmatra savremeni kulturni rat, njegove aktere i hroničare, kada pažljivo raščitava konkretan književni tekst i kada iznosi vlastite sudove i polemičke opaske, Duško Babić je smireni i upućeni tumač okrenut stabilnoj slavi prošlosti i brižno nadnesen nad zatamnjenu sutrašnjicu. Njegovi su tekstovi podesni i korisni za uvodno i opštije saznavanje o istoriji srpske kulture i književnosti, kao i za sasvim konkretizovano razumevanje aktiviranih tema i dela. Ima u njima pratilačkog ponavljanja, ali i sasvim osobenih zaključaka, vrednih obaveštenja, pravilnih i tačnih usmerenja i ocena.
Klasično zasnovana i pažljivo oblikovana, skrupulozno i učeno pisana, aktuelna i polemički živa, knjiga Zaveti i preispitivanja Duška Babića računa na odziv osvešćenih i zainteresovanih čitalaca, kao na prirodan i nužan gest kojim se potvrđuje i snaži magistralna linija našeg kulturnog i književnog nasleđa. Njegovog razumevanja i prihvatanja kao navažnije identitetske osnove. Trajnog belega prošlosti i neupitne zaloge budućnosti.
Preporučujemo
NjEGOŠ OBASJAO NAROD: Antologija savremenog srpskog pesništva na ruskom jeziku
30. 10. 2024. u 06:00
RAT U UKRAJINI: Zatvara se kotao kod Kurahova, ruske trupe su već u centru grada; Rusi napreduju na svim frontovima (VIDEO)
RAT u Ukrajini - 1001. dan.
20. 11. 2024. u 07:11 >> 02:19
"SPREMITE SE ZA TREĆI SVETSKI RAT!" Nemačka upozorila građane, izdat dokument na 1.000 strana
GRAĐANI Nemačke upozoreni su da se pripreme za mogući treći svetski rat sa Rusijom, nakon što je ruski predsednik Vladimir Putin još jednom zapretio nuklearnim napadom.
20. 11. 2024. u 11:55
STARO NARODNO VEROVANjE: Šta znači ako na Aranđelovdan padne sneg?
SRBI su godinama gledali na vreme za Aranđelovdan...
20. 11. 2024. u 17:33
Komentari (0)