KULTURNO BLAGO NESTALO I IZ KAPETAN MIŠINOG ZDANJA: Zašto se o velikoj pljački srpske pisane baštine ćutalo 70 godina

OTIMAČINA, uništavanje i prisvajanje srpske baštine, kojima smo i danas svedoci na prostoru nekadašnje SFRJ, samo su nastavak sistematskog kulturnog genocida nad Srbima, započetog u Prvom i nastavljenog u Drugom svetskom ratu.

Foto Privatna arhiva

Svi okupatori su pokušavali pre svega da pokradu što više starih srpskih rukopisa.

- Nijedan drugi narod na Balkanu nije posedovao toliko značajnih srednjovekovnih dokumenata kao Srbi - kaže istoričar prof. dr Vlada Stanković.

- Oni su naučnicima Trećeg rajha nesumnjivo bili izuzetno značajni i za ostvarivanje tadašnjih političkih ciljeva. Od Milutina do kraja Dušanove vladavine Srbija je bila najmoćnija država Balkana i zato su njena pisana svedočanstva toliko kradena, a tragovi brižljivo skrivani.

Arheološka istraživanja na Kosančićevom vencu 1976. su dokazala da sanduci sa srednjovekovnim rukopisima nisu nestali u požaru Narodne biblioteke posle bombardovanja 6. aprila 1941, već da su krišom izneseni, neznano gde. Ova priča je poznata stručnjacima i donekle javnosti, ali je čak i ekspertima nepoznata druga velika krađa neprocenjive srpske pisane baštine izvedena 1941. u Srpskom seminaru Filozofskog fakulteta.

SRPSKI seminar posedovao je biblioteku od 30.000 knjiga i najveću zbirku srednjovekovnih rukopisa posle one u Narodnoj biblioteci. Danas se ti manuskripti ne nalaze na Fakultetu, a nepoznato je gde su završili posle rata. Svedočanstva iz istrage o krađi iz Srpskog seminara 1941. ukazuju na to da se broj rukopisa merio stotinama, a da ih je javnosti kroz radove delom predstavio čuveni istoričar prof. dr Vladimir Ćorović.

- Priča o Srpskom seminaru se u stručnoj javnosti prenosi kao legenda, jer on nije obnovljen posle Drugog svetskog rata - nastavlja istoričar Stanković. - Dokumentacija o krađi rukopisa iz biblioteke kojom se koristio profesor Ćorović svedoči o tome da je ona imala izuzetan značaj i vrednost. Utoliko je čudnije što se o njenoj sudbini ništa ne zna.

Načelnik Arheografskog odeljenja Narodne biblioteke Srbije takođe nije krio iznenađenje kada smo mu prezentovali novinske napise iz 1941. o krađi rukopisnog blaga.

- Nažalost, u tekstovima nisu navedeni precizniji opisi pokradenih knjiga koji bi arheografima ukazali o kojim je tačno delima reč, ali je priča izuzetno intrigantna - prokomentarisao je dr Vladan Trijić.

BIBLIOTEKA rukopisa Srpskog seminara nalazila se u Kapetan Mišinom zdanju, koje je oštećeno tokom šestoaprilskog bombardovanja. Da bi ostale knjige bile spasene od nevremena, one su ubačene u do tada strogo čuvanu sobu s manuskriptima. U tom haosu je šansu video činovnik Konstantin Kosta Čižek, ruski emigrant, i počeo da krišom iznosi rukopise, koje je prodavao čuvenim antikvarima Petkoviću i Hrkaloviću. Ukradene knjige je u antikvarijatima prepoznao istoričar dr Đorđe Sp. Radojčić, a Petković je pokušao da se "opere" dajući neke od njih na poklon Narodnoj biblioteci. Radojčić nije pristao da bude korumpiran i o krađi je obavestio Ministarstvo prosvete, a ono Upravu grada Beograda:

LIKOVANjE Nemačka reportaža o bombardovanju Beograda, Foto Privatna arhiva

- Uprava Narodne biblioteke u Beogradu dobila je pre kratkog vremena na poklon od Dragoslava Petkovića, knjižara i antikvara, tri stara rukopisa: Apostol iz 16. veka, Triod iz 15. veka i Pentikostar iz 15. do 18. veka. Osim toga, Biblioteka je otkupila od antikvara g. Janka Hrkalovića rukopis Apostola iz 15. i 16. veka i oktoih-dvoglasnik iz štamparije Crnojevića (štampan 1493. godine). Naknadno se utvrdilo da su sva četiri stara rukopisa pripadala Srpskom seminaru i da su odatle ukradena. Pošto se misli da je to uradio dnevničar Kosta Strižek, molimo da ga Uprava grada stavi hitno u zatvor.

AFERA Okupaciono "Novo vreme" izveštavalo o krađi srpskih rukopisa, Foto Privatna arhiva

POLICIJA je kod antikvara Petkovića pronašla 61 ukradenu knjigu, a kod Hrkalovića još tridesetak, a koliko su ih prethodno prodali, nije utvrđeno. Obojica su se pravdala da nisu znala odakle knjige potiču, iako je Strižek priznao da je precizno nudio rukopise vrhunskog porekla, kakvi su oni iz manastira Lesnovo, zadužbine despota Jovana Olivera, u kojoj je radila čuvena prepisivačka škola.

- Na Srpskom seminaru čuvan je 31 rukopis iz manastira Lesnova, a pregledom je utvrđeno da se na svome mestu nalazi 17 ovih rukopisa. To su zaista prekrasni primerci pisani rukom naših kaluđera, krasnopisno i sa inicijalima - navodi se u novinskom izveštaju.

NEPROCENjIVO Rukopisi iz Lesnova koji su pokradeni 1941. godine, Foto Privatna arhiva

Univerzitetski profesori koju su upravljali bibliotekom Srpskog seminara bili su u zarobljeništvu, pa istraga koliko je i kojih rukopisa nestalo nije mogla da bude precizna. Ona je vođena pod budnim okom okupacionih vlasti koje su bile zainteresovane za hvatanje lopova Čižeka, koji je radio samostalno. Nemačke institucije zadužene za krađu nacionalnog blaga nisu trpele konkurenciju.

RUŠEVINE U bombardovanju pogođena i biblioteka u Kapetan Mišinom zdanju, Foto Privatna arhiva

- Treba istaći da su Nemci u Beogradu osnovali i Institut za proučavanje Balkana, koji je bio smešten u sadašnjoj Ulici generala Ždanova br. 34, na prvom spratu, u kome su imali veliku biblioteku, čiji je fond nastao od zaplenjenih i opljačkanih biblioteka, kao što je bila profesora Vladimira Ćorovića sa njegovim rukopisima. Tu je radio i poznati nemački slavista Šmaus. Nemci su imali i posebnu službu koja je kontrolisala rad srpskih biblioteka pod okupacijom i prikupljala podatke o njima. Doktor filozofije i prava Robert Švanke, nemački kapetan, bio je u Beogradu zadužen za biblioteke, arhive i muzeje, koje je često obilazio i beležio šta Nemce interesuje. Šanke je naročito tragao za Miroslavljevim jevanđeljem - navodi dr Ljubomir Durković Jakšić.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije