PRAVO LICE HRVATA: Krvoproliće u Zagrebu pet dana posle proglašenja Kraljevine SHS, glavni bili pripadnici puka koji je harao po Mačvi

PET dana posle svečane ceremonije proglašenja ujedinjenja "bratskih jugoslovenskih naroda" i uspostavljanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, u Zagrebu je izbila oružana pobuna protiv nove državne zajednice.

Demonstracije 5. decembra 1918. godine

Na oružje su se digli nedemobilisani hrvatski vojnici, iz sastava 25. domobranskog puka bivše austrougarske vojske, koji je bio sastavni deo 42. "vražje divizije", zapamćene po bestijalnim zločinima nad civilnim življem u Mačvi i Pocerini prve ratne godine. Njih 250 krenulo je pod oružjem glavnom zagrebačkom ulicom prema Trgu bana Jelačića. Prolamale su se parole: živjela hrvatska republika, "živjeo Stjepan Radić", "dolje kralj Petar".

Hrvatski podban Srđan Budisavljević i načelnik zagrebačke policije Grga Anđelinović tražili su od potpukovnika Dušana Simovića, predstavnika Srpske vrhovne komande u Zagrebu (njegove jedinice, nekoliko nedelja pre izbijanja pobune, ušle su u glavni grad Hrvatske), da interveniše. Bio je ovo perfidni pokušaj da se Srbi uvuku u sukob, ali obazrivi srpski oficir im je odgovorio: to je posao policije.

Usledila je Anđelinovićeva naredba konjičkom odredu policije da u Ilici presretne vojnu kolonu i razoruža je. Naredba nije izvršena. Vojnici, kad su stigli na Trg, prva meta im je bio vođa sokolske organizacije Marelo Tičak. U pucnjavi, metežu i opštem haosu, nastradalo je 15 civila i vojnika, a 20 ih je teže i lakše ranjeno.

Krvoproliće na Jelačićevom trgu 5. decembra 1918. godine šokiralo je i pokolebalo oduševljene pristalice jugoslovenskog ujedinjenja. Optimizam sa kojim je primljeno proglašenje Kraljevine SHS odjednom je splasnuo. Ni ovaj krvavi događaj, u koji je trebalo da bude uvučena "okupatorska srpska vojska" i optužena za masakr nedužnih hrvatskih građana, nije bio dovoljna opomena vladi i regentu da Hrvati ne žele u zajedničku državu sa Srbima. Na to je, sasvim izričito, podstičući pobunu ukazao Stjepan Radić, vođa Hrvatske seljačke stranke, koji se još tada zalagao za nezavisnu hrvatsku republiku. Sledili su ga i najekstremniji eksponenti hrvatskog nacionalizma - Hrvatski pravaši. To nije iznenadilo samo dobre poznavaoce političkih prilika u bivšoj austrougarskoj pokrajini koji su znali da većina hrvatskog naroda, kao i većina njihovih političkih partija sa nepoverenjem, pa čak i sa mržnjom, gleda na novoproglašenu državu.

ENGLEZI ELIMINISALI PAŠIĆA

PRVA Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca izabrana je 20. decembra 1918. godine. Na njenom čelu bio je istaknuti radikalski prvak Stojan Protić, a potpredsednik je bio Slovenac Anton Korošec. Ministarstvo inostranih poslova povereno je bivšem hrvatskom poslaniku u Dalmatinskom saboru i predsedniku Jugoslovenskog odbora Anti Trumbiću. Resor unutrašnjih poslova preuzeo je Srbin iz Hrvatske, Svetozar Pribićević.

Vest o formiranju prvog jugoslovenskog vladinog kabineta posle završetka Prvog svetskog rata koja je objavljena na naslovnicama svih svetskih dnevnika i izazivala zaprepašćenje. Iz Vlade je bio eliminisan jedan od najpopularnijih srpskih političara - Nikola Pašić. Njemu je poverena manje važna dužnost, šefa državne delegacije na mirovnim pregovorima u Versaju.

Zašto se regent Aleksandar odrekao Pašića? Odgovor je stigao iz Engleske, uplašene da on ne nametne srpsko-pravoslavni koncept ujedinjenja tri naroda nasuprot hrvatsko-katoličkom, za koji se se London zalagao.

Aleksandar Karađorđević je izašao u susret uticajnim političkim krugovima u Londonu, u strahu da ne izgubi podršku Engleza na Mirovnoj konferenciji.

FATALNA REŠENjA REGENTA

Neposredno posle proglašenja ujedinjenja tri jugoslovenska naroda u zajedničku državu, izabrana je 20. decembra 1918. godine prva Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Na njenom čelu stajao je istaknuti radikalski prvak Stojan Protić. Regent Aleksandar, politički nedovoljno iskusan, jer je u to vreme imao nepunih 30 godina, u želji da zadovolji političku javnost u Hrvatskoj i Sloveniji, opredelio se da potpredsednik Vlade bude Anton Korošec. Ministarstvo inostranih poslova povereno je Anti Trumbiću, a resor unutrašnjih poslova preuzeo je srpski političar iz Hrvatske Svetozar Pribićević. Ova tri čoveka su nažalost, zbog svog uskonacionalnog i destruktivnog ponašanja, više doprinosili razbijanju nove državne zajednice, nego njenom učvršćivanju.

Anton Korošec, bivši katolički sveštenik i vođa slovenačkih klerikalaca, bio je najveći protivnik zajedničke države utemeljene na Krfskoj deklaraciji. Zagovarao je zajednicu tri naroda, ali pod okriljem Beča. Tokom mandata u vladi, vešto je prikrivao svoje nacionalističke i separatističke težnje i to će otkriti javnosti tek posle napuštanja Protićevog kabineta: "Ne tiče me se ni Jugoslavija, ni Srpstvo ni Hrvatstvo... Ja poznajem samo interes slovenačkog naroda, pa, ko Slovence okupi u jednu državu, spreman sam da mu palim tamjan, bio to Musolini ili Oto Habsburg. "Da će imati gotovo isti, čak, ekstremniji stav prema novoj državi za Antu Trumbića se moglo i pretpostaviti, budući da je bio i pripadnik Hrvatske stranke prava, čiji je osnivač bio najveći srbomrzac, Ante Starčević. Treća fatalna ličnost u prvoj Vladi Kraljevine SHS, Svetozar Pribićević, Srbin iz Hrvatske, izabran kao najbolji poznavalac "hrvatskog pitanja", bio je uz skute regentu samo do njihovog prvog sukoba. Nije ni pokušavao da ga reši, već je zdimio u Zagreb i priklonio se najekstremnijim hrvatskim nacionalistima i postao stručnjak za "srpsko pitanje", uveravajući Hrvate da je najveći problem zajedničke države centralistički režim u Beogradu.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije