Društvo

ZAVET SVETOG SAVE: Ovaj jedinstveni kodeks je vekovima uređivao život Srba

NEMERLjIV doprinos Svetog Save srpskoj državnosti, ali i sveukupnom prosvećenju našeg naroda, jeste donošenje Zakonopravila ili Krmčije - jedinstvenog korpusa pravnih normi, koji su srednjovekovnu Srbiju uveli u krug uređenih i pravno organizovanih država.

ЗАВЕТ СВЕТОГ САВЕ: Овај јединствени кодекс је вековима уређивао живот Срба

Foto: Iz knjige "Pisma sa dvostrukim dnom"

Štaviše, Zakonopravilo mnogi vide i kao prvi srpski ustav, i jedan od najstarijih ovakvih akata na svetu.

Nomokanon, kako se još naziva ovaj kodeks, usvojen je na Saboru u Žiči 1221. godine, i to kao najviši crkveni i državni pravni akt. Reč je o najvažnijem državnom, pravnom, crkvenom, istorijskom i književnom rukopisu srpskog naroda napisanom na, u to vreme, razumljivom narodnom jeziku. Zakonopravilo, napisano zaslugom i radom Svetog Save, zbornik je građanskih i crkvenih propisa vizantijske države, prilagođenih potrebama našeg naroda i crkve.

Foto: Arhiva Novosti

Po dobijanju samostalnosti Srpske pravoslavne crkve 1219. godine, trebalo je urediti crkvene, ali i društvene odnose u srpskoj državi. Ta godina je i svojevrstan početak državotvorno-nacionalnog rada Svetog Save. Kako njegovi biografi navode, bilo mu je posve jasno da u svemu mora početi iznova.

RETKA I DRAGOCENA KNjIGA

VELIKI je broj domaćih intelektualaca koji Zakonopravilo Svetog Save smatraju najvećom srpskom srednjovekovnom knjigom - po značaju važnijom i od daleko poznatog Miroslavljevog jevanđelja. Ovaj jedinstveni kodeks, međutim, već decenijama je slabo prisutan i pominjan u javnom prostoru. U vreme komunizma gotovo je zaboravljen, a i danas u školama se samo uzgred pominje bez detaljnijeg izučavanja. Retke su i knjige sa prevodom ovog teksta, a na tržištu antikvarnih knjiga dostižu izuzetno visoke cene.

Koliko je mlada država i tek osnovana crkva vapila za organizovanjem i utemeljenjem svedoči i sam naziv zakonskog teksta. Reč Krmčija vuče poreklo iz rusko-crkvenog jezika i u njenoj osnovi je glagol krmaniti, odnosno upravljati lađom. Zakonopravilo, kao zakonski kodeks, bilo je i imenom zamišljeno kao "Knjiga za krmarenje" državnim brodom.

Po povratku iz Nikeje, prvi srpski arhiepiskop najpre je otišao na Svetu Goru, a potom i u manastir Filokal u Solunu, da se, kako piše Nićifor Dučić, posavetuje sa svojim starijim prijateljem, mitropolitom Kostadijem, o uređenju Srpske crkve. Ovo je, tvrde istoričari, bio vrlo važan sastanak, jer je u Filokalu Sava "prepisao mnoge zakonske knjige", i "pošto sabra sve potrebe, koje pripadaju velikoj crkvi, i uze sa sobom zakonske knjige, putovaše zemlji naroda svoga".

Krmčija nije bila samo prevod vizantijskih crkvenih i građanskih zakona, već je sadržala i njihova tumačenja koja je napisao Sveti Sava. Imala je 70 glava: uvodnih je bilo šest, 44 su se ticale crkvenog i 20 svetovnog prava. Obuhvatala je sve oblasti narodnoga života, nije bila obično usvajanje hristijanizovanog grčko-rimskog prava, već ga je prilagodila karakteristikama narodnog života Srba.

Kada je organizovao episkopije u autokefalnoj Srpskoj crkvi, Sava je svakom vladici dao po primerak Zakonopravila. Kako navodi Vatroslav Jagić, Sveti Sava je smatrao dužnošću i potrebom svakog novoposvećenoga episkopa, osobito ako je prvi put polazio na svoju stolicu, da ponese sa sobom Nomokanon iliti Krmčiju.

Zakonopravilo je poslužilo kao osnova mnogobrojnim zakonima potonjih srpskih vladara, od Dušanovog zakonika do prvog zakonika obnovljene Srbije, 1804. godine i Srpskog građanskog zakonika iz 1844. godine.

Original Zakonopravila čuvan je u Žiči, ali je nestao oko 1253. godine, kada su Bugari sa Kumanima poharali manastir. Srećom, do danas je sačuvano 11 njegovih prepisa, što je neuobičajeno za naše srednjovekovne manuskripte. Prema rečima stručnjaka, to pokazuje da je postojalo mnogo prepisa Nomokanona i da se on naširoko koristio kao zakonik u pravnoj praksi nemanjićke Srbije. Zato je Savino Zakonopravilo neporeciv dokaz da je Srbija već u Savino vreme postala prepoznatljivi deo evropske i hrišćanske kulture.

Zakonopravilo je regulisalo veoma veliku oblast društvenih odnosa, kako crkvenih tako i građanskih.

SADRŽAJ RENESANSE NAŠEG NARODA

"SVETI Sava je dao sadržaj hrišćanskoj renesansi Srba koji je najbolje odgovarao njihovoj prirodi i potrebama. U njegovom životu i delima oseća se harmonija pobožnog i lepog, božanskog i ljudskog, onog što je Hristovo zaveštanje i onog što čoveka, prihvatajući tu reč, dovodi u blizinu blaženog osećanja života. Sveti Sava je najzad propovedao univerzalnu ljubav, ali je ipak najbrižnije bdeo nad svojim srpskim narodom", zapisao je istoričar Radovan Samardžić.

Ovaj zbornik integrisao je u sebe važne zbirke crkvenih propisa Sinopsis Stefana Efeskog, Nomokanon Jovana Sholastika, Nomokanon u 14 naslova, Pravila svetih apostola, Pravila svetih otaca, Odluke Vaseljenskih i Pomesnih sabora i Mojsijevo zakonodavstvo. Deo koji se odnosio na Građansko pravo sačinjavali su: Izvodi iz Novela Justinijanovih (oko 550), pravni zbornik koji je sastavio Jovan Sholastik, zbirke zakona iz Justinijanovog zakonodavstva, Prohiron - gradski zakon iz 879. godine, kao i delove zbornika vizantijskog građanskog, krivičnog i procesnog prava.

Sava je svoj zbornik inovirao propisima o zaštiti siromašnih, obespravljenih i ugroženih slojeva društva, ali i predvideo skladan odnos između duhovne i svetovne vlasti. Tako je, zahvaljujući Savi, u Srbiju presađena vizantijska doktrina simfonije u odnosima između crkvenih i svetovnih vlasti, koja čini jednu od autentičnosti pravoslavnog vizantijskog komonvelta.

Sačuvano je više prepisa Savinog Zakonopravila. Jedan od najznačajnijih primeraka jeste Ilovički prepis, nastao 1262. godine u manastiru Svetog arhanđela Mihaila na Ilovici, današnji manastir na Prevlaci kod Tivta, gde se nalazilo sedište Zetske episkopije. Pisan je na pergamentu i ima 398 listova. Tokom Drugog svetskog rata ustaše su ga ukrale i od tada se čuva u biblioteci Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu.
Raški prepis je nastao 1305. godine u Petrovoj crkvi u Rasu. Pisan je na pergamentu i ima 427 listova. Čuva se u Istorijskom muzeju u Moskvi.

Značaj Zakonopravila za srpsku pravnu i kulturnu istoriju je - nemerljiv. Ovaj akt slobodno se može smatrati ulaznicom u krug najcivilizovanijih država i naroda svog vremena.

- Srbima je dat zavet da na knjigama Zakonopravila - tom čudesnom ogledalu - oblikuju karakter, zasnivaju porodični, crkveni i državni način življenja. Time, u stvari opredeljuju svoje mesto u istoriji naroda, crkava i država - zapisao je dr Miodrag Petrović, jedan od najboljih poznavalaca ovog dokumenta.

prota Mateja Nenadović/Foto: Arhiva Novosti

Koliki uticaj je moglo da ima Zakonopravilo na sveukupni razvoj života u Srbiji dovoljno govori činjenica da je ono bilo u punoj primeni čak 130 godina pre opštepoznatog Dušanovog zakonika. Njegova važnost nije umanjena ni kasnije, vekovima je služilo kao izvor prava za povelje i zakone. Njegove jasne tragove srećemo i u 19. veku - u Zakonu prote Mateje Nenadovića. U Srpskoj pravoslavnoj crkvi ovaj zbornik i danas ima zakonsku snagu.

Preporučujemo

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije

Pratite vesti prema vašim interesovanjima

Novosti Google News
Tagovi

Drugi pišu

Pročitajte više

Komentari (3)

Svi komentari Ostavi komentar

Najnovije iz rubrike

Politika
Tenis
Fudbal
DA SE ZNA KO JE ŠAMPION: Novo zlato za Damira Mikeca

DA SE ZNA KO JE ŠAMPION: Novo zlato za Damira Mikeca