Kako je Titova Jugoslavija postala poligon za stvaranje novih naroda: Crnogorci po službenoj dužnosti

KOMINTERNA je od 1924. ideološkim konstrukcijama huškala protiv srpskog naroda. U skladu s principom nacionalnog samoopredeljenja i prava na otcepljenje, Kominterna je, kada je reč o rešavanju hrvatskog pitanja, stala na stanovište hrvatskog pravaštva. Na Četvrtom kongresu Komunističke partije Jugoslavije u Drezdenu (1928), zauzet je stav da "krupna velikosrpska buržoazija" ugrožava druge narode, ali i srpski narod van Srbije, pa da iz svih krajeva treba izbaciti "srbijanske okupatore". Hrvatski komunista Đuro Cvijić je 1932. u ovome video frankovačke parole.

Foto: Novosti arhiva

S tim u vezi, Komunistička partija Jugoslavije je, radi borbe protiv "velikosrpskog unitarizma i ugnjetavanja", od 1926. sve žešće podupirala ideju o izdvajanju Crnogoraca iz srpske nacije. Na Trećem kongresu već se govorilo o Crnoj Gori kao "naciji". Na Četvrtom kongresu Komunističke partije Jugoslavije u Drezdenu (oktobar 1928) Crna Gora je smatrana "ugnjetenom nacijom". Polovinom tridesetih godina unutar Komunističke partije Jugoslavije nije se više govorilo o cepanju Jugoslavije, ali je izdvajanje Crnogoraca iz srpske nacije ostalo kao utvrđen stav. Na Petoj zemaljskoj konferenciji Komunističke partije Jugoslavije u Zagrebu (oktobar 1940) bilo je prihvaćeno da pet jugoslovenskih nacija treba da čine Srbi, Hrvati, Slovenci, Makedonci i Crnogorci.

U PRVOM proglašenju "crnogorske nacije" preduhitrili su ih italijanski i crnogorski fašisti 12. jula 1941, kada je proglašen i takozvani crnogorski jezik, a Crna Gora kao Nezavisna Država Crna Gora trebalo da bude deo Rimske sfere i nalik Nezavisnoj Državi Hrvatskoj.

AKADEMIK MATIJA BEĆKOVIĆ: IDEOLOŠKA IZMIŠLjOTINA, NAJOPASNIJI NACIONALIZAM DOLAZI OD NEPOSTOJEĆIH NACIJA

- CRNOGORCI su prva nacija bez đeda - komentarisao je svojevremeno akademik Matija Bećković usvajanje Rezolucije u parlamentu Crne Gore, kojom su poništene odluke Podgoričke skupštine iz 1918. - Tom rezolucijom su poništili sami sebe, a ne isključujem mogućnost da vlast u Crnoj Gori revidira i neke druge istorijske događaje. Poništiti sve iz prošlosti i krenuti izpočetka”, naveo je srpski akademik. Oni su prevazišli sva očekivanja onim što su dosad uradili, tako da ne bi bilo čudo da se desi i otimanje imovine Srpske pravoslavne crkve, jedine kanonske u Crnoj Gori . - Niko se ne bavi time što se izmišlja crnogorska nacija, a te izmišljotine su u službi nečeg mnogo važnijeg i dubljeg što se, možda, iza brda valja - izjavio je Bećković. - Ovo je prethodnica nečega što preti svetu i što bi trebalo da zabrine svakog odgovornog čoveka. Kako niko na to ko bi trebalo, ne ustaje, onda se javlja ta pomisao da ima razloga za brigu. Samo je pitanje da se i mi ne pridružimo i da ne bude po onoj poslovici, `gde su svi ćoravi i ti zatvori jedno oko`, nego da ne odustanemo od podrške. Srbi se danas bore diplomatskim sredstvima, a snaga Srba ne bi trebalo da bude u njihovom broju, već isključivo u istini.

Foto: Novosti arhiva

Uprkos radikalnim stavovima Kominterne, u Crnoj Gori kod tadašnjih komunista nije bilo takvog radikalnog zanosa. Crnogorski komunista Batrić Jovanović kaže da je Komunistička partija Jugoslavije između dva rata smatrala da je crnogorska nacija izdanak srpstva isto koliko i srpska nacija: "To je u stvari bio tada zvaničan stav Partije, koji je i meni bio poznat kao skojevcu i kao članu Partije." Svetozar Vukmanović Tempo, komunistički funkcioner, u memoarima 1971. pisao je o "ujedinjenju oba srpska naroda". Ivan Milutinović i Blažo Jovanović nisu do kraja izdvajali Crnogorce iz srpstva.

Među crnogorskim komunistima bilo je i onih koji nisu prihvatali nametanje crnogorske nacije. Milovan Đilas piše o Savi Kovačeviću da je "bio stari, predratni komunista, borben i požrtvovan, mada je crnogorsko vođstvo imalo jedno vreme muke s njim, jer nije priznavao Crnogorce za posebnu naciju: u njegovom kraju - crnogorskoj Hercegovini, niti poznaju niti priznaju među Srbima ikakve posebnosti".

POBEDA komunista u Drugom svetskom ratu u Jugoslaviji (1941-1945) dovela je do federalnog uređenja socijalističke Jugoslavije s Crnom Gorom kao jednom od šest republika. Člankom Milovana Đilasa u beogradskoj "Borbi" (1. maj 1945) "O crnogorskom nacionalnom pitanju", Komunistička partija Jugoslavije je ustanovila postojanje crnogorske nacije: "Mi smo za to, jer smo uvereni, znamo da to hoće crnogorski narod, a on to hoće jer se oseća, jer jeste nešto posebno, posebni, drukčiji Srbi od svih Srba - Crnogorci." Uprkos tome, srpsko nacionalno izjašnjavanje u Crnoj Gori moglo je biti smatrano protivustavnim u odnosu na Ustav Narodne Republike Crne Gore (1946).

Za jezik Crnogoraca, piše sledeće: "Jezik je sve jedan što i Hercegovački s vrlo malom i gotovo neprimjetnom razlikom, i manje je od ovoga opoganjen Turskijema riječima."

Međutim, Matija Bećković, koji je bio Đilasov prijatelj, kaže o njemu: "Kad je u taj projekat prestao da veruje, odrekao se i te teorije i prestao da bude Crnogorac po službenoj dužnosti. A kad je ministarsku fotelju zamenio crnom klupom, sa nje je na pitanje šta je po nacionalnosti odgovorio da je Srbin. Vladimir Jovićević piše da se Vlado Strugar, kao teoretičar i utemeljivač crnogorske nacije, takođe sa žaljenjem ispravio rekavši da je sastavljao "neodrživa teoretska obrazlaganja crnogorske nacije".

Foto: Novosti arhiva

Na popisu 1948. u Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji svi koji su se izjasnili kao Srbi-Crnogorci klasifikovani su da su crnogorske narodnosti, uprkos tome što su srpski identitet stavili na prvo mesto. A na popisu 1948. u Narodnoj Republici Crnoj Gori, građanima su tek na višestruko insistiranje popisivači upisivali da su Srbi, jer je podrazumevano da se upisuje crnogorska nacionalna pripadnost. Česta je bila pojava da se popisivanima upisuje da su po narodnosti Crnogorci, sa obrazloženjem da je to isto što i Srbi. Procenat od 95 odsto Srba u Knjaževini Crnoj Gori (1909), pao je na samo 1,78 odsto Srba u Narodnoj Republici Crnoj Gori (1948).

Odlazak Blaža Jovanovića s čela Saveza komunista Crne Gore (1963) pružio je prostor još radikalnijim tumačenjima crnogorskog identiteta. Jovanovića je na toj čelnoj poziciji zamenio Đoko Pajković, koji je otvorio vrata Veljku Milatoviću da u maju 1967. postane predsednik Skupštine Crne Gore i Veselinu Đuranoviću da 1968. postane predsednik Saveza komunista Crne Gore.

VELjKO Milatović, koji je imao simpatija za frankovačku struju u Komunističkoj partiji Hrvatske (Maspok), radio je na tome da Crnu Goru potpuno izdvoji iz srpstva i protežirao je publiciste koji su bili usmereni ka tom cilju. Krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih objavljene su prve knjige crnogorskih autora - u socijalističkom dobu - koje su svoje ideje o identitetu Crnogoraca crple iz ideologije hrvatskih pravaša, posebno Savić Marković Štedimlija (Tomaš Marković), Savo Brković i Špiro Kulišić. Docnije je ovaj spisak proširen. Ranije utvrđeni stavovi da je crnogorska nacija proistekla iz srpske, u potpunosti su negirani. Srpstvo je prikazivano kao spolja nametnuti teret Crne Gore koga se treba rešiti okretanjem ka maglovitoj rimokatoličkoj prošlosti srednjovekovne Duklje i tobožnjim etničkim sponama Crnogoraca sa Hrvatima i Albancima.

Foto: Novosti arhiva

Odbor za istorijske nauke Crnogorske akademije nauka i umetnosti organizovao je 26. i 27. aprila 1985. naučni skup "Prošlost Crne Gore kao predmet naučnog istraživanja i obrade". Odbor je saopštio da podrazumeva stvarno postojanje različitih shvatanja prošlosti Crne Gore, prvenstveno etničkog porekla i današnjeg nacionalnog svojstva većine stanovništva zemlje. Time je, dakle, shvaćeno da su sredinom osamdesetih stekle legitimitet teorije o identitetu Crne Gore koji ni istorijski ni etnički ne pripada srpstvu.

SRPSKI istoričar Vasa Čubrilović je tada kazao da kao naučnik nikada nije mogao da prihvati crnogorsku naciju. Izričito je odbacio da je "buržoaski nacionalizam" Srba u 19. i 20. veku uticao na stvaranje srpskog identiteta u Crnoj Gori jer je srpska svest još ranije stvorena kod crnogorskog seljaka. Čubrilović zaključuje da se istoričari ne mogu baviti stvaranjem crnogorske nacije jer za to nema nikakvih istorijskih dokaza. Sugerisao je da crnogorskom nacijom nakon Drugog svetskog rata treba da se bave sociolozi, politikolozi i političari.

Jovan Pavićević, crnogorski istoričar srpskih shvatanja, primetio je na tom skupu da tzv. branitelji crnogorske nacije tvrde da su Crnogorci sve do sada bili u zabludi o svojoj prošlosti, "kao da su sada došli iz afričke džungle ili pali sa neke planete". Pavićević je smatrao da negiranje istorijskog srpskog identiteta Crne Gore nije nikakva nova kritička marksistička škola u našoj istoriografiji, već da je to jedno reakcionarno i kontrarevolucionarno gledište prolaznog karaktera, koje se vrlo negativno odražava na istorijsku svest crnogorskog naroda, još gore što je to i deo političke svesti.

Foto: Novosti arhiva

STAVOVI koje su posebno zastupali crnogorski istoričari srpske orijentacije, a marksističkih pogleda, bili su dominantni u socijalističkoj Crnoj Gori, gde je znatna većina Crnogoraca sebe smatrala delom srpskog tkiva. Crnogorska nacija je, prema tome, smatrana srpskom po istorijskom i kulturnom nasleđu. Nećemo pogrešiti ako kažemo da se verovalo kako je reč o "dve srpske nacije" ili "dva srpska naroda": u Crnoj Gori i ostalom srpstvu. To se nekoliko godina kasnije ogledalo u uspešno sprovedenoj Antibirokratskoj revoluciji u Crnoj Gori (1988-1989) koja je bila srpska po karakteru.

Međutim, zbrka i haos koji su nastali oktroisanim izdvajanjem crnogorske nacije iz jedinstvene srpske nacije, posejali su ipak seme razdora u socijalističkom društvu Crne Gore. Kominternovska rešenja, crpljena iz hrvatskog pravaštva, našla su put. Kroz navodna marksistička tumačenja, stavovi hrvatskog pravaštva (u metamorfozama frankovluka, ustaštva i maspokovstva), italijanštine i austrijanštine stekli su pravo građanstva u socijalističkoj Crnoj Gori. Sa uvođenjem višestranačja i stvaranjem Liberalnog saveza Crne Gore, ove radikalne teorije dobile su političko krilo, novu crnogorsku ideologiju i prigrabile su sebi crnogorsku naciju. Zbog ovih posledica, pokazalo se razornih, komunističko viđenje crnogorske nacije ne može se posmatrati izvan konvertitskog konteksta, opakog po srpski identitet Crne Gore.

MITROPOLIJA DEO PEĆKE PATRIJARŠIJE

TAČKA 11. akta od 22. aprila 1779. godine koji je crnogorska deputacija uputila austrijskoj carici Mariji Tereziji, posle razgovora sa kancelarom knezom Kaunicom u Beču. glasi:

"Želimo da mitropolit crnogorski zavisi od pećskoga patrijarha u Srbiji. Kad sadašnji mitropolit umre, pristajemo zasad, da njegov nasljednik bude rukopoložen u Karlovcima, ali da uvijek bude izabran po starom običaju, tj. da ga biraju: guvernaduri, potčinjeni glavari i cio narod crnogorski, ali samo dotle, dokle Turci budu vladali Srbijom, te ne možemo da ga slobodno pošaljemo u Peć."

Deputaciju su činili: guvernadur Jovan Radonić, serdar Ivan Petrović i arhimandrit Petar Petrović. Iz akta je jasno da deputacija, u kojoj je bio budući arhiepiskop cetinjski i mitropolit crnogorski, Petar I Petrović Njegoš, smatraju Mitropoliju crnogorsku kao neodvojivi deo (eparhiju) Pećke patrijaršije, tj. Srpske pravoslavne crkve.

Foto: Novosti arhiva

TRI VRSTE CRNOGORACA

POSLEDICA veštačkog stvaranja jedne nacije je to što danas imamo tri vrste Crnogoraca. Jedni su uslovno rečeno sledbenici Đilasovog načela o postepenom izdvajanju iz srpskog naroda. Oni govore srpskim jezikom i pripadnici su Srpske pravoslavne crkve. Ne osporavaju zajedničke korene sa Srbima i srednjovekovno doba doživljavaju kao deo zajedničke baštine.

Drugi su pobornici "dukljanske" škole i oni zagovaraju teoriju o potpunoj različitosti od Srba, od vremena Južnih Slovena do današnjih dana. Njima su za sve nevolje ovog sveta krivi Srbijanci, okupatori, asimilatori, eksploatatori... Oni govore crnogorskim jezikom i podržavaju crkvu Miraša Dedeića. Koriste se svakakvim falsifiklatima i insinuacijama da dokažu nesrpski karakteru srednjovekovne Duklje-Zete i novovekovne Crne Gore. Posle osamostaljenja 2006. godine, država se priklonila njima.

I tu nije kraj - ima i trećih, koji dokazuju da su potomci antičkih starosedelaca. Na sreću, njihov broj je zanemarljiv. Da ne preskočimo Savića Markovića Štedimliju, koji je tvrdio da je Crna Gora u ranom srednjem veku pripadala Crvenoj Hrvatskoj, iz čega je izveo tezu o hrvatskom poreklu stanovništva Crne Gore.

Foto: Novosti arhiva

OKOSNICA PARTIJSKE POLITIKE

MILOVAN Đilas, koji je bio glavni partijski ideolog, objavio je u "Borbi" 1. maja 1945. tekst "O crnogorskom nacionalnom pitanju", kojim je ozvaničena nova nacija. Napisao je da crnogorska nacija ne postoji, da se stanovništvo naziva srpskim, ali bi se ta svest trebala zameniti crnogorskim nacionalnim identitetom. Njegovi stavovi postali su okosnica zvanične partijske i državne politike.

Četiri meseca posle objavljenog teksta u "Borbi", 1. maja 1945, Milovan Đilas je na jednom predizbornom govoru u Podgorici rekao da dve stvari nikad niko nije uspeo u Crnoj Gori, da crnogorski narod odvoji od Srbije i od Rusije.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije