OD POŽARA I RUŠENJA DO NAPADA I RAZARANJA: Šta je sve preživeo manastir Banjska u sedam vekova srpske istorije

PO srednjovekovnim izvorima Banjska je bila na glasu kao jedan od najlepših srpskih manastira. Izrađena je u čistoj raškoj graditeljskoj koncepciji srpskog klasicizma, srpsko-vizantijski stil.

Foto: Igor Marinković

Manastir Banjska, koji pripada Eparhiji raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve, u žiži je javnosti nakon sukoba na KiM u kom su učestvovali pripadnici tzv. Kosovske policije.

Manastir Banjska se nalazi kod Zvečana u severnom delu Kosova i Metohije, i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Manastir Banjska sa crkvom posvećenom Svetom Stefanu sagrađen je između 1313. i 1317. godine, kao zadužbina srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina. Jedan je od retkih manastira sa očuvanom osnivačkom poveljom "Povelja kralja Milutina manastiru Banjska".

Monumentalno zdanje sa crkvom, trpezarijom, bibliotekom, konacima i "carskom palatom" početkom 15. veka zahvatio je požar, a u drugoj polovini istog veka manastir je napušten. Putopisac Kuripešić zabeležio je da je po naredbi sultana manastir u 16. veku razoren jer su se u njemu sakupljali hrišćanski begunci iz turskog ropstva.

Po srednjovekovnim izvorima Banjska je bila na glasu kao jedan od najlepših srpskih manastira. Izrađena je u čistoj raškoj graditeljskoj koncepciji srpskog klasicizma, srpsko-vizantijski stil koja je obavezno primenjivana prilikom gradnje kraljevskih mauzoleja od manastira Studenice Stefana Nemanje do manastira Svetih Arhanđela cara Dušana.

Banjska je građena po ugledu na manastir Studenicu. Tako hram ima oblik jednobrodne bazilike sa slepom kupolom. Istočna apsida je polukružna i izrazito monumentalna.

Foto: Igor Marinković

Sedam vekova postojanja

Već skoro sasvim srušena Crkva Svetog Stefana je u 19. veku adaptirana i pretvorena u džamiju, i kao takva, služila je do Prvog svetskog rata. Crkva je prvi put konzervirana 1939. godine, a drugi put 1990. godine kada je delimično rekonstruisana. 

Manastir je avgusta 2013. proslavio sedam vekova postojanja, a godinu dana ranije počela je obnove same crkve i šireg manastirskog kompleksa.

Planovi vladike Artemija bili su da se nakon obnove manastiru vrate mošti svetog kralja Milutina. Potvrdan odgovor stigao je od Sinoda Bugarske pravoslavne crkve u decembru 2006. ali se na tome stalo.

Čuveno "banjsko zlato"

Glavni ponos Banjske bilo je čuveno "banjsko zlato", opevano u narodnoj pesmi i opisano u putopisima. Činili su ga tanki zlatni listići kojima je oblagana pozadina fresaka, takođe po uzoru na mauzoleje prethodnih vladara — manastire Studenicu, Mileševu i Sopoćane.

Danas je od tog živopisa očuvano samo nekoliko izbledelih fragmenata.

Od ostalog blaga ikona, rukopisa, srebrnih, pozlaćenih i zlatnih svećnjaka, kandila, kadionica, horosa, kojima je kralj ukrasio svoju zadužbinu, nije sačuvano ništa.

Foto: Igor Marinković

Nakit majke cara Dušana

Timpanon je nekada krasila monumentalna sedeća figura Bogorodice sa malim Hristom na krilu, izrađena na način na koji su raški umetnici interpretirali zapadne umetničke stilove — romaniku i gotiku.

Ova Bogorodica se danas čuva u crkvi Sokolici, nedaleko od manastira, dok se delovi kamenog ukrasa manastirskih fasada nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu, Arheološkom muzeju u Skoplju, a nešto je ugrađeno u objekte sela oko Banjske.

Jedini nalazi skupocenog nakita iskopani su slučajno, za vreme Prvog svetskog rata 1915. godine, iz groba kraljice Teodore, prve žene kralja Stefana Dečanskog i majke cara Dušana.

To su dva zlatna prstena: prvi je ukrašen antičkom kamejom, a na glavi drugog je predstava dvoglavog orla i natpis: "Ko ga nosi, pomozi mu Bog". Prvi prsten se danas nalazi u posedu porodice poznatog kolekcionara Ljubomira Nedeljkovića, a drugi se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu.

Povodom slave manastira, Svetog arhiđakona Stefana, avgusta meseca 2007. godine obnovljena je tradicija imenovanja slavskog domaćina.

(Alo)

BONUS VIDEO:

MONSTRUOZNO: Poslušajte snimak razgovora kosovskih policajaca dok pucaju na Srbe

Preporučujemo

Politika

35 2

IZ MANASTIRA VISOKI DEČANI PORUČUJU: Širi se niz dezinformacija i lažnih vesti, posebno u medijima tzv. Kosova

25. 09. 2023. u 14:56

Politika

5 147

SLIKE IZ MANASTIRA BANjSKA: Naoružana lica u okolini, vernici zaključani (FOTO)

24. 09. 2023. u 14:41

Politika

0 1

SRBINU RANjENOM U BANjSKOJ ODREĐEN PRITVOR OD 30 DANA: Evo za šta ga tereti prištinski sud

26. 09. 2023. u 07:19

Politika

0 1

"NAŠE JEDINO ORUŽJE JE MOLITVA" Protojerej Milovac o teškoj noći u manastiru Banjska

26. 09. 2023. u 07:13

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije