BEOGRADSKA SVETINJA U RILSKOM MANASTIRU: Svedočanstva nepoznate srpske istorije skrivena u bogomoljama na visokim bugarskim planinama (FOTO)

MANASTIR Svetog Jovana Rilskog, zvan i Rilski manastir, skriven na platou duboke klisure u gustoj visokoj šumi bugarske planine Rile, krije veliku, a zaboravljenu priču o srpskim ktitorima i darodavcima ove svepravoslavne svetinje.

Foto B. Subašić

Rilski manastir su darivali i obnavljali kralj Milutin i Car Dušan, a visoku kulu identičnu jednom od pirgova Hilandara sazidao je plemić Hrelja Ohmućević, legendarni Relja Krilatica iz epske narodne poezije.

Najdublji trag u istoriji i predanju je, ipak, ostavila Mara Branković, kći srpskog despota Đurđa i vizantijske princeze Irine, poznatije kao Jerina. Ona se u bugarskim narodnim pesmama često pominje kao "lepa" ili "bela" carica Mara, a uvek uz divljenje za njenu istrajnost u hrišćanskoj veri. Srpska "despina" ostala je hrišćanka i nije imala dece sa Muratom Drugim. Uprkos tome, uticaj ove umne žene na osmanskom dvoru bio je neverovatan. Bila je glavni vaspitač svog pastorka, budućeg sultana Mehmeda Drugog Osvajača, koji joj je ne samo podario slobodu posle očeve smrti, već ju je do kraja života angažovao kao savetnika i u diplomatskim misijama. Ona je zauzvrat postala najveći zaštitnik pravoslavlja na Balkanu u 15. veku. Lično je 1469. pratila čudotvorne mošti Jovana Rilskog koje je izbavila iz turskih ruku i vratila ih u manastir u planinskoj pustoši gde se asketa i čudotvorac podvizavao u 10. veku. Savremeni bugarski istraživači otkrili su da je tada u Rilski manastir donela i jednu srpsku svetinju - Bogorodicu Osenicu, što je dugo prećutkivano zbog uticaja politike modernog doba.

U stručnoj i turističkoj literaturi se kao najpoznatija ikona Rilskog manastira navodi Bogorodica Osenica, ali njeno narodno ime glasi drugačije - Marina ikona. Kada u brojnim manastirskim prodavnicama upitate prodavca da li imaju njenu reprodukciju, odgovor bez izuzetka glasi:

- Kako da nema Marina ikona, to najveća svetinja!

Ista priča se ponavlja u manastirskom sabornom hramu Rođenja Bogorodice. Upitate li kaluđera ili vernika gde je Marina ikona, odvešće vas relikvijara, gde lepu ikonicu Bogorodice sa Isusom u naručju okružuju pregrade u kojima su mrki delići čudotvornih kostiju, moštiju svetaca.

Kraj nje je upozorenje da se čudotvornoj relikviji prilazi s posebnim poštovanjem jer je ona "osenica", što znači da zrači "osenjuje" Duhom svetim. Pred Marinom ikonom najčešće se mole žene jer predanje kazuje da ikona isceljuje decu.

Na zidu levo od Marine ikone naslikan je Sveti Sava, zaštitnik ne samo srpske već i sveukupne pismenosti i identiteta balkanskih Slovena, a na vratima oltara naspram svetinje je naslikan srpski grb sa ocilima. Nažalost, interesi velikih sila u 19. i 20. veku su izazvali krvave sukobe i zatamnili veliku pravoslavnu balkansku sagu.

Njena najveća i najtragičnija heroina je Mara Branković, koja je praktično kao talac, zalog mira, stupila u politički brak sa sultanom Muratom Drugim, ali ni po koju cenu nije želela da se odrekne hrišćanstva. Njeno visoko poreklo i obrazovanje učinile su je moćnom u Carigradu, naročito kada je na presto stupio njen vaspitanik Mehmed Osvajač. On se savetovao sa njom o svim crkvenim poslovima, pa je zabeleženo da se govorilo kako Mara bira carigradskog patrijarha. Kala Mara, što se prevodi i kao dobra i kao lepa, bila je zaštitnik Svete Gore Atonske, gde većinom manstira tada upravljaju Srbi, a pravi podvig je napravila posredujći u otkupu moštiju Svetog apostola Luke, jedne od najvažnijih hrišćanskih relikvija, koju je despot Đurađ doneo kao simbol nade u Smederevo.

Foto: Фото Б. Субашић

POGLEDAJ GALERIJU

Kada je carica Mara u Rilski manastir dopratila mošti svetitelja Jovana, uz njih je najverovatnije donela i ikonu-relikvijar. Nova istraživanja bugarskih istoričara ukazuju da je ova svetinja misterioznim putevima ovde stigla iz Srbije i pretpostavljaju da je reč o čudotvornoj ikoni iz Saborne Bogorodičine crkve, slikane rukom apostola Luke. Ona se u žitijima pominje kao predmet obožavanja u Beogradu kada u njemu stoluje srpski kralj Dragutin krajem 13. veka.

Sudbina Marine ikone je nepoznata u sledećom stoleću, kada se oko beogradske tvrđave vode ogročene borbe i ona neprestano prelazi iz ruke u ruku. Despot Stefan 1403. na pustom zgarištu i ruševinama starih utvrda podiže srpsku prestonicu i vraća ikonu Bogorodice, kojoj se trag gubi posle njegove smrti jer 1427. Beograd uzimaju Ugri. Čudesnu ikonu, pretpostavljaju naučnici, despot Đurađ je preneo u Smederevo, gde se priča o svetinji ponovo prekida. Posle konačnog pada despotovine 1459. planinski manastiri Balkana o kojima su brinuli poslednji srpski plemići postaju utočište za monahe iz Srbije. To je najverovatnije objašnjenje zbog čega Mara Branković sklanja čudotvornu ikonu u Rilski manastir.

SRPSKE KNjIGE

RILSKI manastir je obnovljen i uvećan u vreme obnove Pećke patrijaršije. Bio je u njenoj nadležnosti, u Samokovskoj eparhiji, a o brojnom srpskom monaštvu svedoči veliki broj srpskih knjiga koje su ovde pisane.

PARAKLIS NEMANjIĆA

NA trećem spratu manastirskog konaka se nalazi paraklis, crkvica, posvećena srpskim svetiteljima Simeonu i Savi Srpskim, koji su bili duboko poštovani u Bugarskoj kao zaštitnici slovenskog jezika i identiteta.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije