FELJTON - ZAPADNE SILE TRAŽE BACANJE ATOMSKE BOMBE NA BEOGRAD: Država je obezbeđivala vladajuću poziciju KPJ i njenu jednopartijsku diktaturu

POSLERATNO vreme sa svojim opterećenjima i ideološkim frontovima, mećunarodni položaj Jugoslavije, odbrana nezavisnosti, unutrašnje političke okolnosti prouzrokovane učvršćivanjem novog sistema vlasti, ekonomske prilike siromašne i ratom razorene zemlje, nezavisno od političke doktrine vladajuće partije, presudno su uticale na oblikovanje autoritarne i centralističke organizacije države.

TRST JE NAŠ Milovan Đilas na ramenima demonstranata 1953. U Beogradu , Foto Arhiv porodice Đilas

Politički i ustavni akti nove jugoslovenske države afirmisali su načela federalizma i naglašeno isticali suverenitet federalnih jedinica ali je, uporedo sa tim, globalni društveni poredak, iznedren iz samog bića KPJ, baštinio i snažna obeležja centralizma. Proklamovano i stvarno umnogome su se razlikovali.

Izgraćena na principima „demokratskog centralizma”, s prevlašću centralizma u svim pitanjima od opštejugoslovenskog i mećunarodnog značaja, KPJ je, u prvim posleratnim godinama, bila glavni kohezioni faktor u jugoslovenskoj državi. Partija je ustrojila federativnu strukturu j ugoslovenske države smatrajući da takav oblik državnopravnog rešavanja nacionalnog pitanja odgovara stvarnosti života u Jugoslaviji. Ali, istovremeno sa tim, centralistička načela na kojima je KPJ bila izgraćena, bila su dugo prepoznatljiva u funkcionisanju države. Napori za uobličavanjem jedinstvenog sistema vlasti, neminovni i neophodni u prelaznom periodu formiranja nove Jugoslavije, sa snaženjem države i uspostavljanjem dirigovane planske privrede, sve više su poprimali centralistička obeležja i poništavali proklamovani suverenitet i državnost federalnih jedinica. Jugoslovenska federacija je izgrađivana kao čvrsta i jedinstvena država. U njoj su federalne jedinice predstavljale nedeljivi deo celine, kojoj su, uz ostalo, ustupile deo svoga suvereniteta. U centralistički koncipiranoj federaciji deo samostalnih funkcija republike su ostvarivale samo u oblasti narodnog zdravlja, socijalne zaštite, prosvete, kulture i, sasvim skromno, privrede. Federativna struktura države nije imala alternativu i nije podlegala promenama. Jedinstvena država je obezbeđivala vladajuću poziciju KPJ i njenu jednopartijsku diktaturu. Država je, po svojoj suštini, bila centralizovana i partijska. Jugoslovenska federacija bila je tih prvih posleratnih godina lažna federacija. Kruti centralizam je, uz politički monopol partije, odgovarao politici etatizacije svojine i intervenciji države u svim sferama društvenog života.

PRVE posleratne godine bile su vreme „nabijeno energijom” oslobođenom u ratu i bogato istorijskim pojavama i procesima sa isprepletanim uzrocima i posledicama. Svet je izašao iz velikog rata „opterećen” mnoštvom proživljenog i podeljen na pobednike i pobećene. Ratna koalicija pobednika, nagrižena sukobima interesa, sumnjičenjima, nepoverenjem, protivurečnostima društvenog razvoja raspala se ostavljajući teško nasleće...Na granicama jugoslovenske države, u tom burnom vremenu, u regionalnim okvirima odigravala se svetska istorija. Objektivne spoljnopolitičke okolnosti i njima iznućena odbrana državne nezavisnosti, jačale su moć i autoritet države.  Sukob oko Trsta i „severozapadnih granica”, u kome je Zapad, svojom spremnošću da vojno interveniše, gotovo prekoračio granice novog rata, mobilisao je vojne, političke i ekonomske potencijale cele zemlje. Spor nije imao samo karakter ignorisanja nacionalnih, interesa slovenačkog i hrvatskog naroda i federalne jedinice Slovenije, već je tumačen kao negiranje suvereniteta jugoslovenske države, odbrana nezavisnosti, omalovažavanje žrtava koje su u ratu položene, zadiranje u vitalne životne interese svih jugoslovenskih naroda i svih federalnih jedinica. U krizi oko Trsta Zapad je odstupio od načela o pravu naroda na samoopredeljenje. Revizija graničnih linija prevazilazila je bilateralni spor Jugoslavije i Italije i bila početak „hladnog rata”.

U PITANjU je bio i duboki sukob interesa SSSR-a i zapadnih sila koje su pitanje Trsta poistovetile sa prodorom ideološkog neprijatelja na najseverniju tačku Jadrana, primicanjem Italiji ... Kompromis oko Trsta, na koji je jugoslovensko rukovodstvo bilo prinućeno, nije značio prestanak opasnosti i smirivanje ispoljenih strasti. Za dugi niz godina „tršćansko pitanje” je ostalo izvor nesporazuma i žarište latentne krize.

Opsadno stanje na severozapadnim granicama, provokativno ponašanje jedinica poljske emigrantske armije generala Andersa u zoni Trsta,česte povrede vazdušnog prostora  FNRJ (u prvih 6 meseci 1946. bilo je 415 takvih povreda), incidenti sa rušenjem američkog aviona, propagandne kampanje i pritisak oko sućenja Draže Mihailoviću i Alojziju Stepincu, pojačana delatnost emigracije, antidržavni istupi rimokatoličkog klera, instrumentalizacija ratnih zločinaca, antikomunistička histerija u kojoj je zatraženo bacanje atomske bombe na Beograd, sputavanje ekonomskog razvoja i drugo jačalo je „državni mehanizam” i ostavljalo dubokog traga na funkcionisanje države.

Građanski  rat u Grčkoj „otvorio” je ozbiljnu krizu i na južnim granicama države.

Britanska intervencija u Grčkoj (1. decembar 1944.) pokrenula je lanac dogaćaja u koji je bila involvirana i Jugoslavija. Mesto Grčke, jedine balkanske države koja je bila van sovjetskog „ideološkog lagera”, u američkim planovima zaustavljanja širenja komunizma ka obalama Mediterana i Bliskog istoka, direktno je dovodilo u konflikt sa Jugoslavijom. Na jednoj strani bila je besomučna antikomunistička propaganda, desničarski teror, progon makedonskih izbeglica, optužbe da Jugoslavija pomaže „revolucionarne bande” i potpiruje graćanski rat a na drugoj prihvat izbeglica,  snabdevanje gerilskog pokreta oružjem i lekovima, materijalna, moralna i politička podrška ustaničkom pokretu. Podrška Jugoslavije grčkoj levici direktno se odražavala na položaj ustanika tokom 1946—1949. Sukob sa Informacionim biroom inicirao je radikalni prekid u odnosima jugoslovenskih komunista i grčkog pokreta otpora.

SUPROSTAVLjENA Zapadu na severozapadu i jugu Jugoslavija se 1948, napadom Informacionog biroa, našla sasvim izolovana i usamljena. Organizaciono postavljena na uzoru sovjetske države, uklopljena u interese i planove sovjetske politike, ekonomski vezana za Sovjetski Savez i zemlje narodne demokratije, ideološko-politički potčinjena monopolu Moskve Jugoslavija je, u godinama 1948—1953, bila suočena sa realnom opasnošću napada sa istoka i destrukcije iznutra. Opstanak države, odbrana nezavisnosti i očuvanje tekovina revolucije naprosto su zahtevali centralistički urećenu, monolitnu državu sposobnu da se odupre pritiscima koji su išli „do ivice rata”. Granične meće na kojima se Jugoslavija „susretala” sa Maćarskom, Rumunijom, Bugarskom, Albanijom za dugi niz godina postale su neprelazne za ljude, robu, ideje. To je presudno uticalo da u jugoslovenskoj federaciji Srbija zadobije provincijalni položaj.

Vojne provokacije, teroristički akti i sabotaže, ekonomska blokada, propagandni pritisak, ideološke i političke podele, opšti strah i opšta nesigurnost bili su deo svakodnevice. U tim godinama postojeći koncept državne i politike je do kraja razvijen i učvršćen. Ali, uporedo sa tim, sukob sa Staljinom obeležio je čitavu generaciju jugoslovenskih komunista, razotkrio prirodu staljinizma, podstakao procese destaljinizacije, deetatizacije, decentralizacije koji su teškom mukom razarali politički monopol i ideološku matricu KPJ, u svojoj biti, preuzetu od SKP(b).

STRAHOVLADA POLICIJE

SUKOB sa Staljinom  i kriza oko Trsta jačali su uticaj vojnog faktora i strahovladu političke policije UDB-e. Odbrana nezavisnosti imala je i drugo lice iskazano u represijama. Mreža informatora i doušnika imal je oko 2 miliona ljudi. U borbi protiv IB-a bilo je uhapšeno, prema dostupnim podacima, 55.663 ljudi. Najveći broj uhapšenika bio je u Srbiji (u Srbiji 28.661, Vojvodini 5.389, Kosovu i Metohiji 1.514). Srbi su, po nacionalnosti, činili 46% uhapšenih.Činjenica da su pogrešna hapšenja predstavljala, u 1949. godini, čak 47% svih hapšenja,svedoči o razmerama terora.

 SUTRA: ZBOG VLASTI SE UBIJALO I GUBIO SVAKI LjUDSKI LIK 

Preporučujemo

Feljton

0 4

FELjTON - RAZVLAŠĆENjE DINASTIJE I UKIDANjE MONARHIJE: Većina „eksperata” u Komisiji za ustav bila je protiv formiranja Ustavnog suda

19. 09. 2024. u 18:00

Feljton

0 3

FELjTON - PARTIJA KONTROLIŠE IZBORE ZA USTAVOTVORNU SKUPŠTINU: U Srbiji je, sa izbornih spiskova, izbrisano 194.158 birača

18. 09. 2024. u 18:00

Feljton

0 2

FELjTON - GRAĐANSKE PARTIJE KAO DEKOR ZA VELIKE SILE: Gotovo cela srpska opozicija prihvatila je federalnu državu

17. 09. 2024. u 18:00

Feljton

0 3

FELjTON - BROZ TAKTIČKI RAZBIJA „BLOK SRPSKE REAKCIJE": Celokupna spoljna i unutrašnja politika DFJ bila je u rukama partijskog rukovodstva

13. 09. 2024. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije