FELJTON - NAGOVEŠTAJI IZ ZAGREBA O NEIZVESNOJ BUDUĆNOSTI: U Srbiji je preko pola miliona dece ostalo bez hranitelja
PRVOG decembra 1918. regent Aleksandar je proglasio ujedinjenje Srbije sa zemljama nezavisne Države Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca sa dinastijom Karađorevića na čelu (Vidovdanskim ustavom od 28. juna 1921. zajednička država će se zvati Kraljevina umesto Kraljevstvo).
Ali ovaj istorijski čin proglašenja zajedničke države Južnih Slovena imao je i svoju manje svetlu stranu. Na Jelačićevom trgu u Zagrebu 5 decembra progovorilo je oružje. To nije bilo slavljeničko pucanje, već pravi oružani okršaj u kome je smrtno stradalo 15 a ranjeno 20 ljudi.
Potpukovnik srpske vojske Dušan Simović (kasniji general i posle martovskog puča 1941. predsednik jugoslovenske vlade), koji je 1918. određen za delegata srpske vlade i Vrhovne komande kod Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba u Zagrebu, uputio je Vrhovnoj komandi spske vojske alarmantnu depešu u kojoj izveštava da su delovi dva bivša austrijska puka koja su bila smeštena u kasarnama na Ilici, izašla sa oružjem iz kasarni i na Jelačićevom trgu demonstrirala protiv kraljevine, uzvikujući „Živela Republika“.
Simović javlja da se zbog toga „desio krvav sukob između njih i trupa vernih Narodnom veću“ koje su bile sastavljene od odreda mornara iz Pule i pripadnika sokolske organizacije. Veći sukob su sprečile „naše trupe“, posle čijeg dolaska su se vinovnici obračuna dali u beg, ali neki su ipak razoružani i pohapšeni. Simović na kraju depeše ne krije svoju zabrinutost i moli da se „radi bezbednosti“ ceo sedmi puk srpske vojske odmah uputi u Zagreb.
ALI SIMOVIĆ u svojoj alarmantnoj depeši ne navodi okolnosti pod kojima se sukob dogodio, pa izlazak iz kasarni naoružanih pripadnika bivše vojske deluje čudno i zbunjujuće. Međutim, ništa nije slučajno. Tog dana u Zagrebu je Narodno vijeće SHS organizovalo proslavu ujedinjenja. Građani su od ranog jutra u organizaovanoj povorci prolazili centralnim gradskim ulicama, a u zagrebačkoj katedrali je održana misa u čast ujedinjenja. Kao reakciju na ovu proslavu protivnici ujedinjenja pozivaju bivše austrijske vojnike da krenu na centralni gradski trg na kome su već bili manifestanti, među njima i pripadnici sokolske organizacije i mornari iz Pule, takođe naoružani. Posle parola protiv monarhije koje su izvikivali demonstranti došlo je do sukoba o kojem Simović izveštava. Tako je tragični događaj na centralnom zagrebačkom trgu, samo pet dana posle svečanog proglašenja zajedničke države, nagovestio ono što tu državu tek čeka – neizvesnu budućnost koja će se vremenom pretvoriti u nepomirljivi sukob.
Nije se pucalo samo u Hrvatskoj. Posle Podgoričke skupštine na kojoj su bjelaši odneli pobedu, protivnička strana, zelenaši, 6. januara 1919. organizuju oružanu pobunu. Kako to obično biva u balkanskim obračunima, kasnija tumačenja ovog „Božićnog ustanka“ se kreću u rasponu od „terorističkog čina potpomognutog od strane Italije“, do „oslobodilačke borbe crnogorskog naroda protiv okupatora i tlačitelja“. Tako će ostati i u narednih sto godina, koje će biti obeležene raskolom među Crnogorcima i podelom ne bjelaše i zelenaše, na četnike i partizane, na Srbe i Montenegrine.
DVA BALKANSKA rata i Prvi svetski rat doneli su Srbiji i Crnoj Gori velika razaranja i ogromne ljudske gubitke. Iz rata je Srbija izašla bez četvrtine svog stanovništva. U ratnim dejstvima je izgubila 370.000 vojnika, a u zemlji, zarobljeničkim logorima i u internaciju živote je izgubilo još 630.000 ljudi. Velika epidemija pegavog tifusa u zimu 1914. proredila je borački sastav i stanovništvo. Iz rata je izašlo 240.000 invalida, a preko pola miliona dece je ostalo bez hranitelja. Crna Gora je takođe iz rata izašla sa proređenim stanovništvom, izgladnelim narodom i sa skoro deset hiljada interniranih građana koje su okupacione vlasti držale po logorima i kazamatima.
Mobilisano stanovništvo jugoslovenskih zemalja pod Austrougarskom ginulo je na frontovima u Galiciji i na Karpatima, na srpskom i crnogorskom frontu, na italijanskom ratištu, u Rumuniji, na Solunskom frontu, a vlasti su nemilosrdno progonile Srbe i jugoslovenski orijentisane građane. Broj izgubljenih života u Prvom svetskom ratu među jugoslovenskim narodima u Austro-Ugarskoj procenjuje se na blizu 300.000, tako da su svi jugoslovenski narodi udruženi u novu državu, iz rata izašli sa velikim gubicima.
KADA se sve to ima u vidu, reklo bi se da je nova država svoj život započela u haosu kojeg je iza sebe ostavio Veliki rat i nemirenje gubitnika sa novom podelom Evrope. U južnim delovima Kraljevine punih pet godina vladao je stvarni haos. Komite iz Bugarske upadale su u Makedoniju, a kačaci iz Albanije na Kosovo i Metohiju i zavodile teror među lokalnim stanovništvom. Iza jednih i drugih stajale su Bugarska i Italija.
Čitav prostor nove države i njegovi stanovnici izašli su iz rata „goli i bosi”, iscpljeni četvorogodišnjim ratom i mobilizacijom najaktivnije radne snage. Ratna razaranja u Srbiji i Crnoj Gori bila su neuporedivo veća nego u bivšim krajevima Austrougarske, ali razlike su i bez toga ogromne, ako se ima u vidu stepen ekonomske razvijenosti Srbije, Crne Gore i Makedonije u odnosu na Hrvatsku, Dalmaciju i Sloveniju. Ekonomska politika zajedničke države bila je pred teško premostivim zidom spajanja različitih delova države u jednu celinu.
NA JEDINSTVENOM državnom području započinjali su zajednički život narodi koji su u neposrednoj prošlosti bili samo teritorijalno bliski, ali u svakom drugom pogledu bili su toliko udaljeni kao da dolaze iz potpuno različitih svetova. U takvim okolnostima već na početku života zajedničke države došlo je do nesuglasica. Od zvaničnih državnih organa do svakodnevnog života prepliću se dve suprotstavljene tradicije - srednjoevropska i orijentalna. Sve je to trebalo izjednačiti i preobraziti u jedinstveni sistem, što nije bilo nimalo lako. Na jednoj strani se građanstvo Srbije poziva na ratne zasluge i žrtve, na drugoj strani Slovenci i Hrvati, pa i mnogi Srbi sa prostora bivše Monarhije, pozivaju se na ono što su uneli u novu državu, podsećajući da su u prethodnoj državi živeli bolje. Ta će priča biti prisutna, i sa jedne i sa druge strane, za sve vreme trajanja Kraljevine.
USTAV BEZ HRVATA
Prvi izbori u novoj državi održani su 28. novembra 1920. i na njima je trebalo da se izabere Ustavotvorna skupština. Pošto su žene bile bez prava glasa, a starosna granica 21 godina, registrovano je ukupno 2.480.623 birača, od toga je glasalo 1.607.265, ili 65 od sto. Demokratska stranka i Narodna radikalna stranka dobile su ubedljivo najveći broj glasova i osvojile najviše mandata, Demokratska stranka 92, a Narodna radikalna stranka 91. Na treće mesto se neočekivano probila Komunistička partija Jugoslavije sa 58 mandata, dok je Hrvatska republikanska seljačka stranka osvojila 50 mandata.
SUTRA: KRALj UKIDA FEUDALIZAM U HRVATSKOJ I SLOVENIJI
(MAPA) OVOG DATUMA STIŽE PRAVA ZIMA I NAJHLADNIJI PERIOD! Ivan Ristić za "Novosti" otkriva: Biće još snega, dolazi hladan arktički vazduh
CELA Srbija okovana je snegom, a meteorolog Ivan Ristić za "Novosti" kaže da nas tek očekuje prava zima.
24. 12. 2024. u 14:46
PRVI SNIMCI UKRAJINSKOG NAPADA NA RILSK: Najmanje šest mrtvih i desetine povređenih, gore automobili (VIDEO)
ŠEST osoba, među kojima i jedno dete, ubijeno je u Rilsku, u oblasti Kursk, kao rezultat raketnog udara ukrajinskih oružanih snaga, saopštio je vršilac dužnosti guvernera Kurske oblasti Aleksandar Hinštajn.
20. 12. 2024. u 17:07
STIŽE POLITIČKI POTRES? Evo ko vodi u anketama za novog nemačkog kancelara
ALIS Vajdel, liderka desničarske stranke Alternativa za Nemačku (AfD), prema poslednjim anketama, preuzela je vođstvo ispred Fridriha Merca, lidera Hrišćansko-demokratske unije (CDU).
24. 12. 2024. u 12:17
Komentari (1)