FELJTON - NDH JE BILA PREKRIVENA MASOVNIM STRATIŠTIMA: Najveći pokolj u Jasenovcu bio je na Badnje veče i Božić 1941. godine

PRVE organizacije, iz kojih će se tek kasnije stvoriti redovne vojne jedinice partizanske i četničke vojske, stvaraju se odmah posle prvih nemira u aprilu i maju.

Jedan od jasenovačkih logora, Foto Arhiv porodice Gavrilović

U hrvatskoj državi razlozi za to su pokolj pravoslavnog stanovništva i prisilno pokatoličavanje. U Srbiji i Crnoj Gori je to revolt zbog progona srpskog naroda ih svih susednih pokrajina. U Crnu Goru je došlo 5.000 izbeglica sa Kosova, a tu je veliki broj prebeglih lica iz Hercegovine. U Srbiju je do 1944. došlo 270.000 prebeglica iz Hrvatske (135.000) i Bosne i Hercegovine (100.000). Miloš Hamović u disertaciji o beguncima u vreme rata veli da je iz Bosne i Hercegovine bežalo i vraćalo se između 550.000 i 650.000 ljudi. Smatra se da je u Srbiju prebeglo u toku rata do 400.000 ljudi. Samo sa Kosova je došlo 100.000, iz bugarske okupacione zone 25.000, italijanske 40.000 i nemačke 30.000. Iz bugarske okupacione zone sa Makedonijom je doseljeno 50.000 ljudi, a poginulo 20.000. Oko 10.000 Srba je poubijano na teritoriji naseljenoj Albancima. Broj ubijenih u hrvatskom genocidu nova država 1945. nije ustanovila. Obično se, u procenama između "nekoliko stotina hiljada" i 1.200.000, uzima broj od 750.000, kako su procenjivali nemački političari i vojne ustanove. Vlada SR Bosne i Hercegovine je zvanično ustanovila, snimanjem iz vazduha, proučavanjem eksperata, da je u Jasenovcu nastradalo ukupno 700.000 ljudi.

POSTOJALA je međunarodna obaveza Jugoslavije da se prebroje žrtve rata. U tom pogledu su bile formirane i odgovarajuće ustanove da to obave. To je, ipak, napravljeno na brzinu, nestručno, sa procenama broja žrtava odoka. Zdravko Antonić je 2001. objavio izveštaje za Bosnu i Hercegovinu, na osnovu kojih se utvrđuje da nije uziman ceo period rata i da je samo u nekim srezovima detaljnije istraživano. "Zemaljska komisija Hrvatske za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača" je već 15. novembra 1945. podnela izveštaj "Zločini u logoru Jasenovac", što je kao knjižica objavljeno 1946. Komisija je ispitivala Jasenovac već u maju i junu 1945. Ispitivali su sve preživele svedoke, kojih je ostalo vrlo malo. Ispitali su oko 50 masovnih ubijanja, "pa ako broju žrtava, koje su stradale kod tih pokolja, pribrojimo one zatočenike, koji su stradali pojedinačno, dobićemo cifru od oko 400.000-600.000. Nikada se neće moći utvrditi točan broj žrtava, koje je progutao Jasenovac, ali na osnovu svih ispitivanja, koje je provela Zemaljska komisija, može se zaključiti da gornji broj odgovara stvarnosti". Predsednik komisije je bio dr Venceslav Celigoj, a sekretar dr Ante Štokić.

U ZAPISNIKU saslušanja na suđenju zapovedniku logora Jasenovac, bivšem franjevcu Miroslavu Filipoviću Majstoroviću, krajem juna 1945, piše da je optuženi izjavio da je "po pričanju Maksa Luburića, koji je vjerojatno vodio evidenciju o ubijenim Srbima, ubijeno u NDH kroz ove 4 godine oko pola milijuna Srba. Ovdje su ubrojeni i oni koji su poginuli u borbi". Luburić pravi razliku između masovnih likvidacija i ubijanja političkih zatvorenika. Od pet hiljada politički progonjenih, hiljada se odnosila na Jevreje. Pravljena je razlika prema postupku sa Hrvatima, koji su likvidirani pojedinačno. Luburić je stalno izjavljivao da se "Srbi u NDH moraju uništiti, jer je to program koji se mora izvršiti" . U aprilu 1945. "vađene su lješine zatočenika iz Gradine i spaljene kako bi se zametnuo trag" ("Dokumenti o protunarodnom radu i zločinima jednog dijela katoličkog klera", redigirali i izdali Joža Horvat, Zdenko Štambuk, Zagreb, 1946).

Iako je cela teritorija hrvatske države bila posuta masovnim stratištima, glavno središte je bilo u logoru Jasenovac. Pre rata je to "bilo veliko i napredno mjesto.

Stanovništvo je bilo pretežno srpsko". Oni su najpre poubijani, a u varoš smešten stalni ustaški garnizon. Pored njega su, u ovom severnom delu Hrvatske bili logori u više mesta (Đakovo, Sisak, Stara Gradiška, Lepoglava, Lobor).

U JASENOVCU je pre rata bilo više radionica industrijskog tipa i to za proizvodnju cigle, železne robe, kože, mala pilana. Teškoća za ustanovljivanje tačnog broja žrtava se sastoji u tome što su žrtve ubijane, bacane u reku, sahranjivane i paljene. Komisija je ustanovila da je početkom 1942. bila podignuta "posebna peć za spaljivanje ljudi, tzv. Picillijeva peć koja je brzo porušena. Tragovi pepela i koksa u većoj količini nađeni su na području glavnog stratišta, Gradina, na drugoj obali Save. Nađena su i kolica za prevoz pepela u vodu". Istoričar Radomir Bulatović je 1990. to posebno ispitivao i smatra da je tu postojala fabrika za proizvodnju sapuna. Rekonstruisao je šine od obale do peći za dovoz uglja i koksa.

U jednom delu logora bili su politički kažnjenici koji nisu likvidirani. Čak je i jedna međunarodna komisija, slično kao u Nemačkoj, sastavljena od Nemaca, Mađara i Italijana, dolazila u taj deo logora. Deo pohapšenih ljudi, sa ženama i decom, ubijen je van logora.

Odmah su se uhapšenici delili na Jevreje, Cigane i Srbe. Ubijeno je oko 40.000 Cigana.

Jedan mali deo Cigana, koji "su se odlikovali marljivošću gradeći nasip i zid oko logora, ustaše su poštedele, te ih prevezli u sela Gradinu i Uštice, gde su im dodelili zadaću da budu grobari i krvnici". Stanovali su u seoskim kućama, "imali dobru hranu, opijali se do besvijesti". Zadatak im je bio da kopaju rake, ubijaju žrtve i pokopavaju ih.

Ciganima su dozvoljavali da siluju žene prije ubijanja. Ustaše su i njih "početkom 1945. sve pobili da ne bi ostalo živih svjedoka".

NAJVEĆI pokolji su vršeni 1941. i 1942. Cela 1943. i polovina 1944. prošle su u znaku "relativnog zatišja, pa od avgusta 1944. do aprila 1945. ponovo dolaze veliki transporti". Jedan od najvećih pokolja bio je na Badnje veče i Božić 1941. Poslednja dva dana marta 1945. saveznički bombarderi su bacali bombe na ustaška utvrđenja u Jasenovcu i tom prilikom je stradalo i 40 osuđenika.

Logori smrti, iako su progutali najveći deo žrtava genocida, malo su uticali na izbijanje narodnog ustanka, zato što su se stvarali nakon što je poglavnik Pavelić izdao "zakonsku odredbu" za njihovo formiranje 25. novembra 1941. Do tada je talas genocida već huktao celom državnom teritorijom. Logori su, ipak, deo jednog industrijskog sistema smrti, ali prvi genocid vrše susedi katoličke i muslimanske vere na lokalnoj osnovi.

Sve to to je pokrenulo narodni ustanak. On je, zaista, bez vođstva i uputstava stihijno počeo. Bez te podloge nikakva ideologija, ni nacionalistička ni komunistička, nije mogla da malo kasnije organizuje odrede, brigade, pukove i divizije.

SRPSKE JEDINICE

PRVE ustaničke jedinice u početku su bile čisto srpske, sa neznatnim procentom onih koji nisu bili Srbi, čak i u Prvoj proleterskoj brigadi, formiranoj 21. decembra 1941. U istočnoj Hercegovini je bilo oko 1% Hrvata i blizu 24% muslimana u celom stanovništvu. Srbi čine tri četvrtine naroda. Muslimani su u takvim oblastima hrvatske države preuzimali administraciju, davali sastav žandarmerijskih (oružničkih), policijskih i ustaških jedinica. U gradovima, posebno u Mostaru i Tuzli, od početka postoji saradnja sa Srbima i komunistima, a po selima samo oni koji su se bojali srpske pobune ("Nisu Vlasi orasi, da se daju lako otresti").

SUTRA: POBEDA KOD MOSKVE OTVORILA JE RASCEP

Preporučujemo

Feljton

1 2

FELjTON - NAROD PODIŽE USTANAK ZBOG USTAŠKOG TERORA: Hrvatska je postala "ogromna krstionica i džinovska klanica"

07. 07. 2022. u 18:00

Feljton

1 7

FELjTON - KRVAVE ORGIJE VODILI KATOLIČKI SVEŠTENICI: Papa Pije XII je bio obavešten o zločinu nad srpskim narodom

06. 07. 2022. u 18:00

Feljton

1 6

HRVATSKA JE BILA KRVAVO JEZERO: Prvi srpski otpor okupaciji bio je politički, a ne oružani

05. 07. 2022. u 18:00

Feljton

0 7

FELjTON - GENOCID UZROK NARODNOG USTANKA: Slomom države 1941. srpski narod je izgubio svoju istoriju

03. 07. 2022. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije