Careva kontrola

POSLE Velike seobe, poglavari Srske pravoslave crkve živeli su u manastirima. Tako je još od 1708. godine, mitropolit Isaija Đaković boravio u manastiru Grgetegu, ali već od sledeće, 1709. godine, arhiepiskopi su u Karlovcima. Izbor Karlovaca za rezidenciju srpskog arhiepiskopa, 1713. godine, koja će predstavljati verski, kulturni i politički centar, donekle je logičan, s obzirom na to da je Srem u to vreme bio centralna oblast, sa većinskim pravoslavnim stanovništvom.
Karlovački mitropoliti su nosili i titulu srpskih arhiepiskopa, što je potvrđeno i priznato od Habzburške monarhije, carskim privilegijama iz 1690. i 1691. godine.
Za dalji razvoj Sremskih Karlovaca, kao i za dobrobit i napredak čitave Karlovačke mitropolije, presudnu ulogu igra čitav niz sposobnih i zaslužnih arhijereja, kakvi su bili Pavle Nenadović i Stefan Stratimirović.
Narodni sabor je 1726. godine doneo odluku da je svaki episkop dužan da u svojoj eparhiji otvara škole. Mitropolit Pavle Nenadović osniva Latinsku školu, dok je za nastanak Karlovačke gimnazije, 1791. godine, pored plemenitog dobrotvora Dimitrija Anastasijevića Sabova, najzaslužniji mitropolit Stefan Stratimirović.
Karlovačkom mitropolijom upravljali su poglavari pravoslavne crkve, pod titulom mitropolita karlovačkih i arhiepiskopa srpskih. Izuzetke su predstavljali pećki patrijarsi Arsenije III Čarnojević i Arsenije IV Jovanović Šakabenta. Karlovačkom mitropolijom upravljali su u zvanju patrijarha, koje su nosili i u Staroj Srbiji i koje im je Habzburška monarhija priznala prvim dobijenim privilegijama.
Naročito je značajan patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta, koji se, prema zapisima istoričara Žarka Dimića, 1737. godine, “doselio u Karlovce sa oko 50 srpskih porodica sa Kosova, iz Peći i Severne Srbije. Bili su ovo prilično imućni trgovci i zanatlije, koji su se naselili u Donjem kraju”.
Ipak, Karlovci postaju patrijaršija, u pravom smislu te reči, tek pošto je mitropolit Josif Rajačić, na Majskoj skupštini, 1848. godine, proglašen za patrijarha, što je potvrđeno manifestom cara Franca Josifa, 15. decembra 1848. godine. Od tada pa sve do smrti patrijarha Lukijana, 1913. godine, Sremski Karlovci su bili sedište patrijaršije.
Patrijarh Lukijan je rođen 10. maja 1867. godine, u Baji, a na krštenju dobija ime Lazar. Njegov otac, Aleksandar Bogdanović, rođen je u Pečvaru, u Baranji, a u Baji se nastanio tek kao svršeni trgovac, koji poseduje malu bakalsku radnju. Iako su, po zapisima prote Stevana Čampraga, Aleksandra Bogdanovića njegovi sugrađani smatrali Grkom, a njegovu bakalnicu nazivali “grčkom radnjom”, ona je bila poznata kao mesto okupljanja tada mnogobrojne, srpske zajednice u Baji.
U noveli književnika Milana Andrića može se pročitati kako su se u dućanu Grka Šandora, na Krstovdan, tamošnji Srbi “naticali ko će više sveća u crkvi dati za onoga ko prilikom osvećenja vodice na Šugovici, skoči u vodu po bačen krst od leda ili drveta”.
Zapamćeno je da se ovaj ugledni trgovac dva puta ženio. U prvom braku je dobio sina, koji se kasnije preselio u kraljevinu Srbiju, gde se zaposlio u službi vojne administrativne uprave. Pošto je postao udovac, Aleksandar Bogdanović se venčao sa Milicom Letić i sa njom dobio dva sina, Lazara, budućeg patrijarha, i Miloša.
Blizak rođak majke patrijarha Lukijana bio je slavni patrijarh Georgije Branković, dok je njen brat Miloš, koji je radio kao veroispovedni učitelj, bio otac budućeg episkopa, dr Georgija Letića.
(Nastaviće se)