Ponos svih Srba

PIŠE: Branko PEŠIĆ, PROTOMAJSTOR

PROTOMAJSTOR Branko Pešić je na sednici Centralnog tela, maja 1994. primio odlikovanje iz ruku NJ. sv. patrijarha Pavla i uz čestitanje svih arhijereja, u zgradi Patrijaršije prilikom održavanja Sabora SPC.
Tekst odlikovanja glasi:
Na osnovu predloga NJegovea svetosti patrijarha srpskog gospodina Pavla Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve odlikuje profesora Branka Pešića, protomajstora spomen hrama Svetog Save na Vračaru
ORDENOM SVETOG SAVE PRVOG REDA
za desetogodišnje sagorevanje na projektovanju i vršenju nadzora izgradnje spomen hrama Svetog Save kao zavetne misli i vidnog uzdarja srpskog pravoslavnog naroda svome duhovnom arhipastiru i prosvetitelju Svetom Savi.
dana 5. maja 1994. god. Patrijarh srpski Pavle
Dobitnici Ordena Svetog Save su i sledeći graditelji hrama: prof. dr Stevan Stevanović, inž. Stevan Milosavljević, dr inž. Dušan Kalić, arh. LJiljana Tanasijević, arh. Radovan Bobičić, arh. Goran Mičić, inž. Vojislav Marisavljević, inž. Dušan Arbajter, inž. Milutin Marjanović, prof. dr inž. Đorđe Zloković, prof. dr inž. Vojislav Milovanović (dva ordena), arh. Dubravka Puača. Preduzeća koja su gradila Hram: KMG “Trudbenik” Beograd, Projektni biro “Studio”, Beograd, “Tehnokoping” Beograd, “Elektron” Beograd, “Prva petoljetka” Trstenik, “Milojko Dražić” zanatska firma iz Beograda, pozlatari g. Sava i Dragan Dimitrijević.
HRAM se podiže kao spomen-hram Svetom Savi i smatra se najznačajnijim objektom u Srba. Po svojoj veličini nalazi se u prvih deset hrišćanskih crkava, a pored hrama Hrista Spasitelja u Moskvi i crkve Isakijevski sabor u Petrogradu, spada u najveće hramove u pravoslavnom svetu.
Po svom arhitektonskom oblikovanju i rešenju prostora, hram je objekat koji ulazi u istoriju svetske savremene arhitekture sa ovog podneblja.
Projektovan je u srpsko-vizantijskom stilu.
Prof. arh. Bogdan Nestorović i akademik Aleksandar Deroko dali su rešenje hrama na neprevaziđen način do danas u crkvenoj arhitekturi, sa veličanstvenom jedinstvenošću unutrašnje prostorne celine u kojoj se održava liturgija, što nije postignuto ni u jednom hramu na svetu.
Novi projekat rađen od 1985. godine poštovao je osnovna rešenja projekta Nestorović-
-Deroko, međutim dao je svoj doprinos u osavremenjavanju hrama u konstrukciji i u fasadnim oblikovanjima. Dat je novi oblik glavne kupole, naime projektovana plitka kupola podignuta je na visinu polukupole. Umesto projektovane tanke ploče kupole, rešena je dvostruka kupola sa međuprostorom koji omogućava pristup na kupolu, a takođe obezbeđuje i bolju akustičnost ubacivanjem ćupova u donju ploču, i izolaciju od spoljnjih uticaja na vlagu i zvučnu zaštitu. Umesto jedinog krsta na glavnoj kupoli visine 6 m projektovan je krst od 12 m visine, a svaka kupola obogaćena je krstovima kojih sada ima, različitih veličina, ukupno 18 komada. Umesto oblaganja fasade sa belovodskim peščarom, koji u današnje vreme podleže propadanju od smoga, projektovana je fasada od mermernih tankih ploča debljine 3 cm sa vazdušnom izolacijom. Venci su obloženi crvenim granitom. Sokla koja je bila predviđena u velikim masivima od jablaničkog granita, rešena je sa tankim pločama od jablaničkog granita i odgovarajućim završnim vencem. Projektovano je i novo rešenje za prozore, rozete, vence na hramu.
Spoljni prostor oko hrama, porta, rešen je prema predlogu projektanta hrama da bude kružnog oblika, a usvojen je od projektanata Svetosavskog platoa.
Projektantska koncepcija morala se umnogome prilagođavati ne samo principima nove tehnologije i sigurnosti savremenog građenja nego i pogledima, ukusu i autorskom viđenju novog arhitekte, koji, iako naslednik svojih profesora Nestorovića i Deroka, predstavlja i novu ličnost, vremenski udaljenu za pedeset godina od prvobitnog projekta.
Spomen-hram Svetog Save se nalazi na Svetosavskom platou, na severoistočnom delu. Hram je omeđen sa severne strane Katanićevom ulicom, sa istoka ulicom Bore Stankovića, Braničevskom sa južne strane i Svetosavskim platoom sa zapadne strane, koji se oslanja na ulice Jovana Skerlića i Nebojšinu, pored kojih je Karađorđev park.
Glavni pristup u Hram je sa zapada, širokom alejom sa Svetosavskog platoa. Hram ima još dva ulaza, sa severa iz pravca ulice Svetog Save, koji se nadovezuje, preko ulice Svetog Save na trg Slavije, a sa juga iz Skerlićeve ulice.
Hram Sv. Save, kao objekat, jeste završna silueta, u najistaknutijem delu grada, poznatoj beogradskoj grbini, koja počinje od Kalemegdana, preko Studentskog trga, pozorišnog trga, Palate Albanije, Terazija, Londona, Palate Beograđanke, trga Slavije, do hrama Sv. Save, na Svetosavskom platou.
Hram je na apsolutnoj koti od +136,57 m - prizemlje.
Dužina hrama istok-
-zapad je 91 metar, a sever-jug 81 metar. Visina hrama je 68 m. sa krstom 80 m.
Prostorno, hram ima površinu u prizemlju 3.255 m2, tri galerije na prvom nivou, a ukupno 1.276 m2, na zvonicima ukupno 504 m2 i završnu galeriju na drugom nivou 186 m2, prostor ispod galerije i kupole 401 m2, i spoljni prostor - vidikovac oko cele kupole 160 m2. Kripta ima 1.600 m2.
Ukupno korisne površine u Hramu su 7.382 m2.
Spoljna kubatura hrama je 150.000 m3, a unutrašnja 130.000 m3.
U prizemlju i na galerijama Hrama može da stane 12.000 osoba. Na horskoj galeriji ima mesta za 800 horista.
Hram ima 13 kupola i 5 polukupola - konhi. Raspon kupola je 36 m po spoljnjoj širini, a sa unutrašnje strane je raspon 35,15 m. Sve kupole i konhe su pokrivene bakarnim limom. Glavna kupola je polukružnog oblika na tamburu koji ima 24 prozora. Tambur sa unutarnje strane hrama ima galeriju i preko četvoro vrata se vezuje sa vidikovcem, prostorom ispred hrama.
Ispod galerije je donji tambur koji je vezan stepeništem za galeriju, a takođe preko četiri zvonika, stepeništem i projektovanim liftovima, sa prizemljem hrama.
Na hramu se nalazi 18 pozlaćenih krstova. Krst na velikoj kupoli je visine 12 m i težine 4 tone.
Ugrađeno je 400 ćupova, za rešavanje akustike.
Četiri kule - zvonici su svaka sa stepeništem i prostorom za lift. Kule sa unutrašnje strane imaju noseće stubove za glavnu kupolu. U dva zvonika, sa zapadne strane, smešteno je 49 zvona. Zvona su ukupne težine oko 25 tona.
Na hramu se nalazi 130 prozora, koji svi zajedno imaju 875 m2. Zatim 9 velikih vrata, sa zapadne, severne i južne strane, 4 vrata za zvonike, 4 vrata za izlaz na terase. Prozori su izvedeni od visoko eloksiranog aluminijuma, boje bronze. Prozori su zastakljeni sa kristalnim staklom.
Pod hrama će biti od granitnih ploča u više boja, ispod kojih je sistem za zagrevanje Hrama.
Ispod nivoa poda hrama je kripta sa riznicom, 1.600 m2 površine.
Fasada hrama je obložena mermernim pločama bele boje, iz Grčke, oblast Drama... Parapet, visine 2 m je od sivog jablaničkog granita, a svi venci su od granita crvene boje.
Živopisanje se predviša u tehnici mozaika, a u kripti u tehnici fresko-slikanja.
Hram ima svoju portu, koja je deo Svetosavskog platoa.
Na završetku građenja hrama izneću nekoliko činjenica i nekoliko pitanja koji mogu da podstaknu mlađe generacije na razmišljanje i na izvlačenje zaključaka. Pre svega, osvrnuo bih se na godine priprema, godine onemogućavanja građenja i godine novog projektovanja i građenja.

ODABRANI DELOVI

U FELJTONU “Svetla hrama Svetog Save” objavljujemo odabrane delove iz knjige o hramu Sv. Save koju je objavila novosadska izdavačka kuća “Pravoslavna reč”.
(NASTAVLJA SE)