SENZACIJA ARHEOLOGA: Nacionalna baština zakopana u baštama

PRILIPAC je selo na međi Požege i Dragačeva, u kome su arheolozi otkrili najstariju do sad poznatu srpsku kuću na teritoriji centralne Srbije. Ona se nalazi baš u oblasti koju je romejski car Konstantin Porfirogenit u spisu "O narodima" označio kao prostor rane srednjovekovne srpske države.

Najstariju srpsku kuću arheolozi su iskopali na lokalitetu Obale u Prilipcu osamdesetih godina prošlog veka, istražujući ostatke kasnoantičkog naselja na istom mestu. Međutim, skromni ostaci temelja nevelike građevine, ognjišta, ostataka keramike, metalnih predmeta i brusa za oštrenje bili su sporedni za istraživače luksuznih vila i termi.

Oni su zabeležili poziciju objekta za koji su procenili da pripada 11. ili 12. veku i pokretne nalaze poslali su u užički muzej. Analizirajući te stare izveštaje i crteže iz Prilipca, arheologu dr Dejanu Radičeviću, docentu na Odeljenju arheologije Filozofskog fakulteta u Beogradu, učinilo se da ovo datovanje nije ispravno. Otišao je u Užice i u depou muzeja pronašao predmete koji su nesumnjivo stariji više vekova.

Pročitajte još - Za prošlost niko ne mari

- Materijalna kultura prvih stoleća srednjeg veka na prostoru centralnih i zapadnih delova današnje Srbije još predstavlja nepoznanicu. Kada je reč o naseljima iz razdoblja od 7. do ranog 9. veka, koja se uzimaju kao potvrda najranijeg slovenskog, odnosno srpskog prisustva na ovim prostorima, zasad je arheološki iskopavano tek jedno ravničarsko nalazište, Panjevački rit kod Jagodine, kao i jedan lokalitet gradinskog tipa, Gradina na Jelici kod Čačka. Odranije poznati, ali ne i detaljnije razmatrani, nalazi iz sela Prilipca ukazuju na postojanje još jednog ranosrednjovekovnog srpskog naselja uz samo izvorište Zapadne Morave. Analiza pronađene keramike navodi na zaključak da bi octatke ovog naselja trebalo datovati u 7. ili 8. vek, a ne u poznije vreme, kako je to ranije učinjeno - zaključio je dr Radičević.

Dr Dejan Radičević kraj ostataka prednemanjićkog grada,fotoB.Subašić

Tragovi najstarije srpske kuće pronađeni su na prostoru antičke vile s početka 4. veka, ali nisu bili ni izdaleka raskošni kao rimsko domaćinstvo. Najverovatnije je to bila brvnara, pokrivena drvetom, sa ognjištem u sredini, podignuta na platou iznad plodne obale koju je plavila Moravica. Njeni žitelji su tako mogli da koriste sve prirodne resurse i da se bave zemljoradnjom, ribolovom i stočarstvom. O tome koliko je ovo dobro mesto za život, svedoče tragovi mnogih civilizacija od preistorije do danas sačuvani u Prilipcu.

Na te starine je pažnju evropske javnosti još u 19. veku obratio arheolog Feliks Kanic u svojim putopisima o Srbiji. Sredinom 20. veka u ataru Prilipca je istražena preistorijska kneževska grobnica iz ranog gvozdenog doba i zaštićena kao spomenik kulture. Iskopavano je i antičko naselje iz doba cara Licinija, s početka 4. veka. Prilipac ima veliku crkvu u čije su zidove ugrađene rimske stele, nadgrobni spomenici, što svedoči o veoma dugom kontinuitetu svetog mesta. Prostor crkve nije, nažalost, istraživan, iako je po najstarijem lokalnom predanju tu bio manastir Prilipac koji su utemeljili Nemanjići i koji su Turci tri puta palili, da bi ga Srbi isto toliko puta obnovili.

Ostaci najstarijeg srpskog sela skriveni u baštama,fotoB.Subašić

Vrhunac priče o srpskoj baštini u Prilipcu bio je trenutak kad je dr Radičević prepoznao ostatke najstarije srpske kuće i o njoj objavio naučni rad da bi o tom otkriću obavestio stručnu javnost.

Nažalost, priča o najstarijoj srpskoj kući u Prilipcu (još) nema srećan kraj. Jer, i pored ovog otkrića, iskopavanja nikad nisu nastavljena, a kuća je zanemarena, kao da nije reč o nacionalnoj baštini. Nema čak ni oznake na koju bi makar seljani mogli da budu ponosni, jer su u današnjim njivama i baštama živeli naši davni preci.

- Nažalost, sistematskih istraživanja Prilipca nije bilo, iako pronađena kuća sigurno nije bila jedina. Uopšte, na teritoriji centralne Srbije do sad su istraženi ostaci ukupno tri kuće iz perioda od 7. do 9 veka, ali ne zato što ih nema, već zato što ih niko nije ni tražio. Tek prošle godine kolege iz Arheološkog instituta počele su sistematsko terensko istraživanje Zapadnog Pomoravlja u potrazi za najstarijim srpskim naseljima. Zašto rana srpska prošlost nije istraživana nije pitanje za mene, već za kreatore kulturne i svake druge politike u Jugoslavijama. Napomenuo bih da je isti period vrlo pomno i detaljno istraživan u susednim zemljama, kao i u bivšim jugoslovenskim republikama, naročito u Hrvatskoj. Možda zato što nisu imali monumentalne vladarske zadužbine kao mi, gde smo se uglavnom bavili istorijom umetnosti, a oni su se više bavili iskopavanjima nacionalne prošlosti - konstatuje dr Radičević.

Srpska crkva zidana stelama, rimskim nadgrobnim spomenicima,foto B.Subašić

NEMA RAZLOGA ZA OČAJAVANjE

- Nedostatak sistematskih naučnih istraživanja rane srpske prošlosti je otvorio širok prostor šarlatanima koji su našu nacionalnu baštinu uspeli da izvrgnu podsmehu. Zbog toga su javnosti promakla i mnoga značajna naučna otkrića. Nažalost, danas ne možemo da iskopavamo stare srpske tragove na mnogim prostorima koje je Konstantin Porfirogenit označio kao Srbiju, jer su to sad ili druge države ili teritorije na kojima nije moguće bezbedno raditi. Ipak, to nije razlog za očajavanje i odustajanje, jer nam je ostala izvorno srpska teritorija zapadne Srbije i mesta nalik Prilipcu, koja su nedirnuta riznica u kojoj možemo pronaći odgovore na mnoga pitanja - smatra dr Radičević.