Za prošlost niko ne mari

NOVI auto-put sa crnogorskog primorja, preko Sjenice, ka Užicu, prolaziće ispod nedavno istražene i delimično obnovljene srpske srednjovekovne tvrđave na brdu Gradina kod Arilja. Arheolozi kažu da će moderni put pratiti praktično istu trasu kao saobraćajnica koja je iz srpskog srednjovekovnog Pomorja vodila ka prestonom Rasu i pod Gradinom se ukrštala s još dve veoma stare karavanske rute.

- Prvo utvrđenje na Gradini napravljeno je još u praistoriji, iznad važnih saobraćajnica ka Užicu, Sjenici i Ibarskoj klisuri. Breg su visokim zidinama nalik današnjim opasali Vizantinci u 6. veku. Tragovi iz prednemanjićkog perioda od 9. do 11. veka pokazuju da je tvrđava bila veoma aktivna već u to vreme kada je stvaran župski sistem Srbije. Utvrđenje na Gradini je u nemanjićkoj Srbiji bilo glavni grad župe Moravice. Ovaj grad, u kome je verovatno boravio Nemanjin brat Stracimir, bio je i zaštita episkopije u Arilju, pod čijom se nadležnošću nalazila oblast nekoliko župa, zvana Zemlja Moravica - kaže arheolog dr Dejan Bulić iz Istorijskog instituta u Beogradu.

On je nekoliko godina vodio projekat na Gradini, a kad su rezultati istraživanja povezani s okolnim lokalitetima, ukazala se nepoznata slika sveta naših predaka.

- Tvrđava na Gradini je važan grad koji je štitio ariljski Manastir Svetog Ahilija, u kome je Sveti Sava ustanovio episkopiju odmah po dobijanju autokefalnosti Srpske crkve. Zašto je odabrao baš ovo mesto? Pa zato što se tu već nalazila značajna stara crkva, u gusto naseljenoj oblasti kojom su prolazili važni putevi. Zato u Arilju, na istom slavnom mestu, kralj Dragutin diže svoju blistavu zadužbinu - Manastir Svetog Ahilija. Ona je simbol države za putnike koji ovuda prolaze drumom koji je pandan auto-putu - kaže dr Dejan Radičević, docent na Odeljenju za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu.

PROČITAJTE JOŠ - Arheološko nalazište Gomolava: Njive kriju tragove rimskog carstva

O značaju istraživanja ovog kraja, govori i njegovo otkriće u selu Prilipac kraj Požege, gde su pronađeni ostaci do sada najstarije poznate srpske kuće, koja je datovana u 8. vek. Nažalost, ovaj podatak je poznat samo uskom krugu stručnjaka.

- Sama istraživanja nisu dovoljna, za javnost je važnija prezentacija onog što je pronađeno. Prikazivanje baštine je temelj kulturnog i nacionalnog identiteta, kojim se nacija legitimiše i prema sebi i prema svetu. Kod nas velikih istraživačkih projekata gotovo da nema, a ono što je otkriveno često je ponovo sahranjeno pod zemlju, s obrazloženjem da nema novca za prezentaciju - kaže dr Radičević.

Srbija danas ima manje od deset radno aktivnih doktora nauka koji se bave arheološkim istraživanjima srednjovekovlja. Specijalisti za nacionalnu arheologiju mogu se nabrojati na prste jedne ruke. Hrvatska, na primer, ima tri fakulteta na kojima se izučava arheologija, kao i tri specijalizovana arheološka muzeja i više instituta i zavoda u kojima se nacionalnom arheologijom bavi najmanje dvadesetak doktora nauka.

Manastir Svetog Ahilija u Arilju

- Nemamo velika višegodišnja sistematska istraživanja, za razliku od svih susednih zemalja. U Bugarskoj je, na primer, nacionalna arheologija decenijama prioritet, bez obzira na državno uređenje i politički sistem. Kod nas, od 1918. do danas, srpska nacionalna arheologija nikad nije bila na prvom mestu. Tužna posledica je da se i studenti sve manje interesuju za istraživanje svoje baštine - kaže dr Radičević.

Grob iz 12. veka

STRUČNO BRISANjE ISTORIJE

Rekonstrukcija srednjovekovnih tvrđava i manastira često je imala katastrofalne posledice.

- Obično su taj prostor iskopavale arhitekte uništavajući kulturne slojeve i pokretne nalaze iz kojih arheolozi iščitavaju prošlost. Da bude još gore, neki arheolozi koji su radili na vrlo važnim lokalitetima, kao što su Postenje i Trgovište u Rasu, nikad nisu objavili rezultate istraživanja. Bez njih su ovi značajni lokaliteti praktično izgubljeni - kaže dr Dejan Radičević.