ZATAŠKAVANJE USTAŠKIH ZLOČINA: Jugoslovenskom rukovodstvu nije odgovarala istinita slika o prošlosti

UPRKOS "planine mrtvih" što ih je proizveo, uprkos neprevaziđenim metodima mučenja koji su ga izdigli u sam vrh istorijski poznatih mučilišta, o logoru u Jasenovcu se govorilo uzdržano posle Drugog svetskog rata, u svim krajevima bivše Federalne Jugoslavije. Iz istih razloga zbog kojih se u svetu malo znalo o Jasenovcu ostalo je nepoznato i Nikolićevo svedočanstvo.

Iza skrivanja istine ove, kao i drugih sličnih knjiga, stoji mnogo politike, mnogo ideoloških deformacija, stoje transformacije smisla istorije jugoslovenskih istoričara posleratnog vremena (posle 1944), koji su negovali istoriju lišenu racionalnosti i predstave o kontinuitetu. Oni kao da su bili zaboravili da će svaki istorijski trenutak sa svojim protagonistima jednog dana morati položiti računa o sebi. (Ali i danas, posle 70 godina sasvim različitih istorijskih tokova, takozvani istoričari, srpski i iz drugih zemalja, ili tačnije oni koji su sebi uzeli pravo ne samo da procenjuju istorijske događaje o kojima ne znaju ili neće da znaju dovoljno, sebi su dozvolili da utiču na razvoj događaja i da doprinose pogrešnim sudskim raspletima na međunarodnom planu.)

Političko zataškavanje ozbiljnih razgovora o Jasenovcu, opravdano najpre potrebama pomirenja i izgradnje, danas koliko sarkastičnog, toliko i fantazmagoričnog pojma bratstva i jedinstva, u stvari je bila podlo transformisana zabrana razmatranja svih zločina protiv Srba, masovnih i pojedinačnih.

AKO JEDNA DRŽAVA, posle završetka rata u kome se našla pošto ju je napala moćna Nemačka, ne dopušta da se otvoreno govori o žrtvama koje je narod te države podneo tokom rata, jasno je da su u pitanju neki koliko ozbiljni toliko i neobični razlozi. Očigledno je, svakako, da država, odnosno vlast koja se stavila na čelo države, nije hajala za žrtve ali i da se mnogo plašila da se o tim žrtvama i o uzrocima koji su neposredno doveli do njihove smrti, govori otvoreno, na osnovu raspoloživih podataka. Tako nešto se nije moglo dogoditi ni u jednoj evropskoj državi (pa čak ni u samoj postratnoj Nemačkoj), sem među narodima u sastavu ondašnje Jugoslavije.

Zbog toga treba pre svega odgovoriti na prvo pitanje: o žrtvama kojeg jugoslovenskog naroda se nije moglo otvoreno govoriti? - Nije se smelo slobodno govoriti o žrtvama srpskog naroda postradalim za vreme rata, nije se smela tražiti dokumentacija niti objašnjenja događanja tokom više od četiri duge godine nemačke, italijanske, mađarske, bugarske okupacije, tokom postojanja Nezavisne Države Hrvatske. Ali, nije se nikad (apsolutno nikad za komunističke vlade) smelo postaviti pitanje zašto su saveznički avioni onako uporno bombardovali okupiranu Srbiju, već svu u žalosti za mrtvima, i zašto su, gađajući i rušeći nastanjene gradove, crkve, porodilišta, škole, pobili onoliko nedužnih Srba. Kako se moglo dogoditi da opstane ovakva nasilnička postavka u nacionalnim odnosima višenacionalne zajednice, kada svaka savremena višenacionalna država teži da sačuva bar prividnu ravnotežu i da obezbedi svoje funkcionisanje?

POVRATAK GENOCIDNIH IDEJA

KAKO SU SRBI TO DOPUSTILI? Na ovo pitanje danas se može dati vrlo tačan odgovor istorijskog, verskog, psihoetničkog, političkog karaktera. O tome postoji dobro razrađena literatura predstavljena velikim brojem knjiga, časopisa, različitih publikacija, nizom priloga u dnevnoj štampi. U vezi sa Jasenovcem organizovan je znatan broj konferencija, simpozijuma, susreta na nacionalnom i međunarodnom nivou; nekoliko institucija (naših i stranih) bave se Jasenovcem, odnosno kompleksom srpskih tragedija manifestno povezanih: isti narod, ista teritorija, isti povod ubijanja.

Uočljivo je kako je Jugoslavija vodila sasvim neodlučnu politiku u definisanju ciljeva masovnih ubistava u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, počev od sloma Nemačke, tj. od 1945, a takva politika, nažalost, opstaje i danas i u zvaničnoj savremenoj politici države Srbije i naročito u međunarodnoj politici, slepoj i gluvoj za činjenice. Poslednji rat u Hrvatskoj protiv srpskog naroda 1991-1995, u velikoj meri verskog karaktera, pokazao je da je reč o "večitom povratku" istih genocidnih ideja, u mozgovima i duhu ljudi istog vaspitanja kao što su ga imali oni od pre 1941. godine u Hrvatskoj.

Za ljude koji ne poznaju složenost istorijskih tokova i odnosa naroda bivše države Jugoslavije, u šta spada i stravična istorija Jasenovca, korisno je, verujemo, predstaviti faze u nastajanju i trajanju te države i vrlo kratko se osvrnuti na istoriju naroda u sastavu Jugoslavije.

DA BISMO POTPUNO razumeli šta se to dešavalo u Jugoslaviji posle završetka Drugog svetskog rata (1944-1945), to znači u vreme kad je počelo skrivanje prave istine o Jasenovcu, kao i o drugim mestima masovnih zločina nad Srbima tokom tek završenog rata, moramo prikazati period u kome je s puno pažnje pripreman logor u Jasenovcu, detaljno razrađivan i vrlo dosledno primenjen sistem ubijanja. (Ubijanje se, da podsetimo, dešavalo za Hitlerova vremena u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, NDH).
Potrebno je otići malo dalje u prošlost da bismo stekli uvid u stvaranje nove državne zajednice Srba, Hrvata i Slovenaca (1918), odnosno države pod imenom Kraljevina Jugoslavija od 1929. Mislimo da je korisno uneti nešto shematizma u povezivanju događaja.

O kojoj državi, u kom istorijskom trenutku, je reč i o kojim narodima je reč? Kakva je njihova istorijska pozicija? Položaj tih naroda pre Prvog svetskog rata i posle Ujedinjenja 1918.

Kada govorimo o vremenu pre Prvog svetskog rata (1914-1918), od svih naroda buduće države Jugoslavije samo su Kraljevine Srbija i Crna Gora bile slobodne države a ostale teritorije su pod vlašću stranih sila - ti narodi su, dakle, podanici drugih država u kojima se ne govore njihovi nacionalni jezici.

[...] Početkom 19. veka Srbi počinju aktivnu borbu za oslobođenje od Turaka. Svojim ustancima i taktikom svojih vođa u pregovorima sa velikim silama, uspeli su da stvore nezavisnu državu 1878. godine, koja potom biva proglašena za kraljevinu.

U 20. veku zahvaljujući pobedama srpske vojske u balkanskim ratovima (1912-1913, protiv Turaka), oslobođeni su delovi Južne Srbije, a to su centralni delovi srpske srednjovekovne carevine pre dolaska Turaka (Kosovo i Makedonija).

Pobedama uz učešće srpske vojske u Prvom svetskom ratu, oslobođeni su krajevi buduće Jugoslavije koji su bili pod austrijskom, mađarskom, italijanskom vlašću, a njihovi stanovnici postali su slobodni narodi u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Kraljevina Jugoslavija je postojala do početka Drugog svetskog rata.

[...] Između interesa Mletaka, Austrije i drugih evropskih sila, u stalnoj borbi protiv Turaka, Crna Gora će polovinom 19. veka postati kneževina, a 1910. kraljevina.
Godine 1918. prisajedinila se Srbiji.

[...] Punih osam vekova Hrvati će potom ostati kao podanici ugarske države, sve do završetka Prvog svetskog rata (iz kojeg su Srbi izašli kao pobednici i dobili pravo da osnuju veću državnu zajednicu - Jugoslaviju, i tada se Hrvatska pojavljuje na istorijskoj sceni kao celina sa svojim imenom).

VEČITI PODANICI AUSTRIJSKOG I MAĐARSKOG CARSTVA

KADA JE DOŠLO DO UJEDINjENjA tri naroda 1918. godine, to je za mnoge hrvatske političke vođe i istaknute ličnosti u kulturi bilo ostvarenje staroga sna, starog dva veka. Deo Hrvata, pak, želeo je samostalnu državu i oni su bili nezadovoljni zajednicom, zaboravljajući da je sticanje slobode zavisilo od njih samih - morali su i mogli su vekovima unazad postaviti takav cilj i boriti se za njega. Hteli su da im neko napravi otadžbinu, rekao je jedan istoričar.

Za vreme Prvog svetskog rata Hrvati će se, kao podanici austrijskog i mađarskog carstva, boriti na strani te vojne sile.( Upravo zbog toga mnogi Hrvati će teško zaboraviti kako su godine 1914. slavili majora Slavka Štancera, komandanta hrvatskih trupa Austrijske vojske, koga su u početku rata na Drini smatrali "uništiteljem srpske zemlje". U bataljonu tog komandanta služio je Josip Broz, kasniji višedecenijski mistifikovani predsednik Jugoslavije (počev od 1945. do 1980). Posle poraza austrijskih snaga na Drini 1914. tokom čuvene Cerske bitke, ovaj borac protiv Srba, niskog podoficirskog čina, povukao se privremeno u Bosnu sa svojim trupama, a pri ponovnom naletu na Srbiju, u kontraofanzivi, učestvovaće u strašnoj odmazdi protiv srpskih seljaka, seljanki, dece, još nerođene dece, u Jadru, Podrinju, Mačvi. Ova odmazda, kazna za prethodno izgubljeni ratni pohod, po načinu uništavanja ljudi i krvoločnosti liči na predigru jasenovačkim mučenjima. O tom vremenu, o Srbiji 1914, postoji verodostojna dokumentacija, postoje hiljade dokumenata savezničkih vojski, postoji literatura, postoje čuvene knjige doktora Rudolfa Arčibalda Rajsa.) Austrougarska će takođe kao okupator velikog dela teritorije buduće Jugoslavije, za borbu protiv Srbije angažovati i veliki broj Srba iz porobljenih krajeva, ali će mnogi od njih preći u srpsku vojsku i boriće se za Srbiju. Austrija i Mađarska će, kao i Nemačka, izgubiti rat u kome je cela Evropa strahotno stradala. Čitave generacije mladih ljudi više zemalja Evrope koje su branile svoju otadžbinu neće se vratiti sa ratišta.

ZAHVALjUJUĆI PRISAJEDINjENjU Srbiji i srpskom narodu oslobodiocu, Hrvatska će biti oslobođena odgovornosti za učešće u ratu i ratnim zločinstvima, a to će se ponoviti još jednom sa njenim učešćem u Drugom svetskom ratu. To znači da su Srbi dva puta spasli Hrvate od sankcija zbog učešća na strani poraženih vojnih sila koje su napravile strašne ratne zločine protiv Evrope, u dva svetska rata.

Današnje samostalne države Hrvatska, Slovenija, Bosna i Hercegovina, Makedonija, svoju autonomiju će steći zahvaljujući uključenju u Versajsku Jugoslaviju, a Jugoslavija je stvorena zahvaljujući Srbima, zahvaljujući njihovoj borbi i njihovim žrtvama.
U vreme kad je stvarana država Jugoslavija, Evropa je bila u velikim promenama. Kraj Prvog svetskog rata označio je kraj stare Evrope. Čitav dotadašnji evropski svet je nestao. Više ništa nije bilo isto: nestala su četiri velika carstva, nemačko, austrougarsko, rusko, tursko. Za Evropu je to bilo vreme prebrojavanja mrtvih, ali i vreme presabiranja: za jedne teško razočaranje, nemirenje sa istorijskom i političkom istinom, za druge je to bio početak novog života.

Nastale su nove države od naroda koji su do završetka rata bili pod okupacijom ondašnjih velikih sila.

Jugoslavija, kraljevina tri naroda, osnovana je po završetku rata 1918, i kada danas govorimo o vremenu posle tog rata, onda govorimo o Kraljevini Jugoslaviji.
Srbija, ratnik i oslobodilac, zemlja jasnih vidika, zemlja sa tradicijom, našla se u zajednici sa hrvatskim narodom nedefinisanog profila, narodom koji, vekovima pod tuđom dominacijom, nikada nije ni pokušao da sebi stvori otadžbinu.
Srbi, puni uspomena, sa neizlečenim ranama, stegli su srce 1918. godine i pozitivno odgovorili na veru hrvatskih prvaka i ujedinili se.

TRAGIČNA PREDIGRA ZA UNIŠTAVANjE SRBA

KADA GOVORIMO O JASENOVCU, znači da govorimo o Drugom svetskom ratu 1939-1945. koji je izazvala Nemačka na čelu sa Hitlerom i saveznicima, silama Osovine.
Koje teritorije su okupirane u državi Jugoslaviji?

Okupirana je cela Jugoslavija, država Srba, Hrvata i Slovenaca, i podeljena: trećina ukupne površine pripala je Nemačkoj, severni delovi Vojvodine, osim Banata, Mađarskoj, deo Makedonije Bugarskoj, jedan deo je priključen Albaniji, Crna Gora i Dalmacija pripale su Italiji.

Hrvatska se proglasila nezavisnom državom.

To znači da svi narodi u Jugoslaviji nisu imali istu sudbinu, odnosno nisu imali isti tretman tokom nemačke okupacije 1941-1945?

Nemački okupatori nisu imali isti odnos prema svim narodima porobljene Jugoslavije. Posle izdajstva države u početku rata 1941. godine, Hrvatska je sa oduševljenjem dočekala Hitlerove trupe. Sa blagoslovom fašističke Nemačke i Vatikana osniva se Nezavisna Država Hrvatska, u širokim okvirima nehrvatske teritorije (treba napomenuti da će ova država opstati sve dok Nemačka ne bude kapitulirala). Na teritoriji NDH, sa krajevima koje je ona uključila u svoj sastav, živelo je mnogo Srba, i mnogi delovi su bili čisto srpski.

Koje je veroispovesti narod koji je stradao u Jasenovcu?

U Jasenovcu je ubijeno najviše Srba; oni su hrišćani isto kao i Hrvati. Hrvati su katolici a Srbi su pravoslavne vere (istočno-pravoslavne, pravilno je reći). U Jasenovcu su ubijani i Jevreji i Cigani, a stradao je i izvestan broj Hrvata.

Kako se usavršavala ideja da Srbe treba ukloniti iz prostora gde žive Hrvati ali i iz prostora gde nema Hrvata?

Davno je počeo jedan strašni zaplet, tragična predigra koja će svojim putem voditi ka Jasenovcu.

STVARANjE KONCENTRACIONOG logora Jasenovac ima svoju istoriju i svoju snažnu, opsesivnu, versku i političku pozadinu. Da je ta ideja temeljito sprovedena, vidi se iz broja ljudi koji su tamo izgubili život. Radni učinak logora je visoko produktivan, sve što je korišćeno za ubijanje imalo je potpuni efekat, nijedan metod nije zakazao, nijedna sprava za mučenje i ubijanje nije podbacila, ni jedna želja ubica nije ostala neispunjena.
Ustaše su osnovale ovaj logor u leto 1941. On se sastojao iz tri celine: logor I blizu sela Jasenovac, logor II u blizini sela Krapje, 15 kilometara udaljen od Jasenovca, a logor III (centralni deo) u selu Jasenovac, na imanju industrijalca Bačića. Logoraš Đorđe Miliša nam je ostavio opis tog mesta u svojoj knjizi o Jasenovcu.

"U prostranoj nizini močvarnog kraja Lonjskog polja, kojim protječe Sava, a gđe utječe Una, sa zapadne hrvatske strane, uzduž same Save, na golemom posjedu od 3 km2, vlasništvo vrlo bogata industrijalca, Srbina iz Jasenovca, Ozrena Bačića, koji je uhapšen, odveden u nepoznato i sve mu oduzeto, nikao je puni pakao Jasenovac."

Tu je bila velika ciglana, lančara (tvornica lanaca), pilana, električna centrala, ekonomija, nekoliko zgrada i ostatci negdašnje tvornice zvonova. Sve te radne jedinice preuzete su još u pogonu i odmah sa zatočenicima nastavljen dalji, najjeftiniji - besplatni - ubilački rad.

Mali deo zatvorenika sprovedenih u Jasenovac poticao je iz nekoliko hrvatskih zatvora. Najveći deo stizao je u raznim transportima koje su sačinjavali muškarci, žene i deca, pohvatani po selima ili u zbegovima prilikom operacija raznih ustaških jedinica. Većina takvih transporta je odmah po dolasku u logor upućivana na likvidaciju a da nisu nigde zavedeni ni imena ni broj ljudi koji su se u transportu nalazili.