"ZAPLAČITE SE NAD TIM GROBOVIMA": Ustaše još za vreme rata pokušale da se "operu" od zločina, Srbi postajali "žrtve fašizma"

Ako je reč o broju žrtava, istorijski izvori pokazuju da se o njima govorilo već krajem leta 1941. godine. Zaplašena razmerama stradanja srpskog stanovništva na prostoru Nezavisne Države Hrvatske i bestijalnom surovošću ustaškog režima, Srpska pravoslavna crkva je u avgustu te godine uputila memorandum generalu Dankelmanu, glavnom zapovedniku nemačkih okupacionih trupa u Srbiji, s molbom da srpski narod zaštiti od potpunog uništenja. Navodeći imena pobijenih, mesta stradanja i glavne vinovnike, istakla je da je, po njenim saznanjima, na različite načine umoreno oko 180 hiljada ljudi samo prve godine rata.

Navođenje procena o broju srpskih i drugih žrtava već je za vreme rata bilo praćeno poricanjem razmera izvršenog genocida i tvrdnjom da je zločine izvršila manja grupa ustaša, za čija se zlodela ne može smatrati odgovoran ceo hrvatski narod. Takva namera najpre je dokumentovana u „Primedbama na memorandum srpske pravoslavne crkve Generalu Dankelmanu“, koji je u decembru 1941. godine završio Rudolf Bićanić, jedan od najistaknutijih hrvatskih emigranata. Autor čuvene knjige Ekonomska podloga hrvatskog pitanja, objavljene 1938. s predgovorom Vlatka Mačeka, a ispunjene falsifikovanim podacima o navodnoj sveobuhvatnoj privrednoj eksploataciji Hrvatske, i u ovom je tekstu advokatski hladno, bez ikakvog saosećanja sa stradanjem srpskog naroda u NDH, metodično pobijao ključne navode iz memoranduma SPC.

Istovetno odsustvo solidarnosti ispoljavali su i hrvatski ministri u emigrantskoj vladi. Pored drugih savremenika, i Mihailo Konstantinović je u svom dnevniku zapisao kako je slušao da se potpredsednik vlade Juraj Krnjević „cinički smejao“ kada mu je Milan Grol, uporan u zahtevu da se Hrvati u emigraciji jasno odrede prema ustaškim zločinima, kazao na sednici Ministarskog saveta: „Zaplačite se nad tim grobovima“.

Drugi svetski rat ostavio je poratnom dobu u nasleđe i druge tendencije, uključujući nekoliko veštački konstruisanih simetrija, po kojima su se, radi ukorenjivanja politike bratstva i jedinstva, na kojoj je počivala obnova jugoslovenske države, svi njeni narodi jednako borili i jednako stradali, svi su imali svoje zločince i svoje žrtve, Hrvati Antu Pavelića, a Srbi Milana Nedića, uprkos neporecivim argumentima kojima se sve to moglo osporiti. Josip Broz Tito je već u velikom govoru, održanom u Beogradu 9. maja 1945, rekao i sledeće: „U nama svima živi, drugarice i drugovi, velika istina da su logor Jasenovac kao i svi drugi nacističko-ustaški logori u našoj zemlji potvrda da se naši ljudi nisu mirili s tuđinskom okupacijom, da su se borili za svoju životnu i nacionalnu egzistenciju i da je takva njihova borba moralno i etnički duboko vječna, jer su se borili za svoja notorna prava i slobodu (…) Masovne žrtve pale u ovom logoru predstavljaju sastavni dio fronta narodnooslobodilačke borbe i otpora naroda i narodnosti Jugoslavije fašističkoj okupaciji.“

Iako je istakao da većina žrtava nije „pala u borbi“, poneseni govornik ublažavao je činjenicu da su nesrećni zatočenici Jasenovca prvenstveno umoreni zbog svoje nacionalne, verske i rasne pripadnosti, te da se u zastrašujućem procentu brutalno ubijenih radilo o deci, koja nisu ni bila svesna nakaznosti fašističkih ideja. Osim toga, u ime vladajućih parola sve češće se počelo govoriti o „žrtvama fašizma“, čime je u drugi plan stavljana kako nacionalnost zločinaca, tako ključni razlog zbog kojeg su ljudi podvrgavani zlostavljanju i odvođeni na stratišta.

U vreme kada je Komisija vršila istraživanja u Jasenovcu, i pored nastojanja ustaša da unište sve tragove, delovi logorskog kompleksa bili su delimično sačuvani, ali je od 1946. do 1948. gotovo sve uništeno, a potom je napravljen Spomen-park sa čuvenim spomenikom u obliku cveta, kome se „najveći sin jugoslovenskih naroda“ nijednom nije poklonio. Na delu prostora Stare Gradiške sagrađeno je fudbalsko igralište. Sve zajedno, bilo je u velikoj suprotnosti s iskustvima brojnih drugih zemalja koje su se trudile da ostatke logora i drugih mesta stradanja sačuvaju iz poštovanja prema žrtvama i radi budućih generacija, koje su na takvim primerima mogle da razumeju razliku između dobra i zla. Želeći da u mnogo čemu bude drugačija, jugoslovenska država postavljala je osnove i drugim neslavnim tradicijama. Mnogobrojne jame u koje su ustaše bacale svoje žrtve ostale su bez obeležja ili bile zabetonirane. Na postojećim spomenicima najčešće je pisano da su tu pokopane „žrtve fašizma“, u nešto ređim slučajevima „žrtve ustaškog terora“. Ponegde su se njihovi graditelji osmelili da napišu da je reč o srpskim žrtvama, pa i da navedu nekakav približan broj, a najređe puna imena i prezimena.

Deo ovih spomenika porušen je tokom razbijanja jugoslovenske države ili u kasnijim godinama, a otkopane jame su minirane. Njeno dotadašnje trajanje pak Srbi su decenijama plaćali ćutanjem o genocidu, dok su pojedini hrvatski političari smatrali da ustaški zločini ne bi trebalo da budu istraživani, s obzirom na to da bi takva proučavanja vređala hrvatski narod.

ZAPRATITE NPORTAL NA FEJSBUKU