ŽIVOT POSVEĆEN IDEALIMA: Olga Jovičić Rita, kraljevačka heroina u Drugom svetskom ratu, bila je prva žena politički komesar
OKTOBAR ima posebno značenje za Kraljevčane. Sedmog dana u ovom mesecu obeležava se Kraljevdan, a potom 14. oktobra i Dan sećanja na nekoliko hiljada nevinih rodoljuba koje su Nemci 1941. streljali u znak odmazde. To je ujedno i prilika da se prisete onih koji su u Drugom svetskom ratu dali život za slobodu svoje otadžbine. Među njima je bilo i pripadnica nežnijeg pola, koje su, svaka na svoj način, dale ogroman doprinos borbi i konačnom oslobođenju od fašističkih okupatora, zasluživši tako opravdani status heroina grada na Ibru.
Istoričar Vojkan Trifunović kraj biste Olge Jovičić Rite u gradskom parku u Kraljevu / Foto G. Šljivić
Najpoznatija među njima svakako je narodni heroj Olga Jovičić Rita (1920-1942), prva žena politički komesar u Narodno - oslobodilačkoj vojsci Jugoslavije. Rođena je u Užičkoj Požegi, ali se njena porodica ubrzo preselila u Kraljevo, gde je Olga završila osnovnu školu i gimnaziju. Kao kraljevačka gimnazijalka postala je član lokalne organizacije SKOJ. Na studije u Beograd otišla je 1939. i na Tehnološkom fakultetu brzo izbija u prve redove naprednih studenata, a u Komunističku partiju Jugoslavije primljena je već 1940. godine.
- Nakon okupacije u aprilu 1941. Olga se vraća u Kraljevo. Okupatorska policija uhapsila ju je u junu iste godine posle napada Nemačke na Sovjetski Savez. Posle dva meseca mučenja u zatvoru, koji se nalazio gde je danas Viši sud u Kraljevu, oslobodili su je njeni saborci i drugovi u spektakularnoj akciji. Tada je stupila u Kraljevački partizanski odred "Jovo Kursula", gde je i dobila partizansko ime Rita po istoimenoj komesarki iz knjige Nikolaja Ostrovskog "Kako se kalio čelik". Pri formiranju Prve proleterske brigade, u Rudom, 21. decembra 1941. godine, na zahtev boraca Kraljevačkog odreda, imenovana je za političkog komesara Prve čete Četvrtog kraljevačkog bataljona - priča Vojkan Trifunović, istoričar iz Kraljeva.
Olga Jovičić Rita / Foto Privatna arhiva
PATRIOTIZAM studentkinje Olge Jovičić pretočio se u - herojstvo. Devojka sa nepunih dvadeset godina, napušta bezbrižnost studentskog života, i umesto da polaže ispite i provodi vreme na studentskim žurkama priključuje se borbi protiv okupatora koji je napao njenu otadžbinu, usput biva hapšena i mučena, ali uspeva da pobegne iz kazamata, postaje vodeća ličnost revolucionarne grupe bez obzira na njenu mladost i neiskustvo, zajedno sa svojim saborcima učestvuje u mnogim bitkama, da bi na kraju, nažalost, skončala život u jednoj od akcija njenog bataljona.
Olga je hrabro učestvovala u akcijama svog bataljona, izdržala je napore Igmanskog marša, borbe na Jahorini, Drugu i Treću neprijateljsku ofanzivu, pohod na Bosansku Krajinu i pokret ka slivu Neretve, opravdavši poverenje koje su joj ukazali saborci izborom za komesara čete.
- Kada je neprijatelj opkolio partizanske jedinice na Romaniji, u zimu 1942. godine, Prva četa Četvrtog kraljevačkog bataljona dobila je zadatak da zatvori pravac prema Rogatici. Komandir čete i borci jedva su nagovorili Olgu da ostane u ambulanti jer je imala visoku temperaturu. Iako vidno bolesna, ona je, međutim, pobegla iz ambulante i posle nekoliko kilometara pešačenja sustigla svoju četu. Nije htela da izostane sa važnog i odgovornog zadatka. Zajedno se sa saborcima probijala kroz snežne nanose na Romaniji i prema Jahorini, učestvujući u svim borbama - dodaje Trifunović.
NEKOLIKO meseci kasnije, 13. jula 1942. godine, u vreme borbi za Prozor, kada se vraćala na položaj svoje čete, na nju je, iz neutvrđenog pravca, ispaljen mitraljeski rafal. Teško ranjena prebačena je u obližnje selo Duge gde je ubrzo podlegla ranama. U tom selu je najpre i sahranjena, da bi po završetku rata njeni posmrtni ostaci bili prebačeni u porodičnu grobnicu u Kraljevu. Od 1977. počiva u Aleji nosilaca Partizanske spomenice na starom kraljevačkom groblju.
- Interesantno je da je Olga pre nego što će tragično nastradati, u svojoj 22. godini, smenjena sa mesta političkog komesara - naglašava Trifunović. - Uprkos svojoj hrabrosti i posvećenosti idealima, u memoarima Pavla Jakšića može se primetiti da nije bila baš svima omiljena. Navodno su joj pojedini drugovi i drugarice zamerali što dosta pažnje posvećuje svom izgledu, kao i na, navodnoj, ljubavnoj vezi sa jednim saborcem.
Ukazom Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, 20. decembra 1951. godine Olga Jovičić Rita proglašena je za narodnog heroja. Čuvajući njeno herojstvo od zaborava, jedna od najvažnijih i najprometnijih saobraćajnica u centru Kraljeva danas nosi Olgino ime, kao i ovdašnja Predškolska ustanova "Olga Jovičić Rita" ispred koje se, u gradskom parku, nalazi i njena bista.
Malo ili mnogo, prosudiće neke naredne generacije. Foto Privatna arhiva
TRAGIČNE SUDBINE
OSIM o Olgi Jovičić Riti, Kraljevčani su na izložbi u neformalnom centru AKC "Heroj Maričić" mogli da saznaju više i o drugim svojim nekadašnjim sugrađankama koje su ostavile trag u Drugom svetskom ratu, poput Danice Koke Jasnić, dr Mileve Karajović, Irine Škurenko, Natalije Soldatović...
- Danica Koka Jasnić je došla u Kraljevo kao profesorka gimnazije i bila je član KPJ. Zajedno sa Olgom se priključila partizanima kao bolničarka. Nakon oktobarskih borbi, prilikom povlačenja ubili su je četnici u obližoj Kaoni - kaže Vojkan Trifunović.
- Prema nemačkim podacima, među streljanima oktobra 1941. godine u Kraljevu bilo je 19 žena. Jedna od njih je dr Mileva Karajović, poznata lekarka i humanitarka. Kada je počelo streljanje zahtevala je da razgovara sa poručnikom Alfonsom Macieovičem, komandantom mesta, protestujući zbog kršenja međunarodnih propisa u ratu. Odgovor nemačkog komandanta bio je zverski - izvadio je revolver i pucao joj u glavu.