DA SE NE ZABORAVE JUNACI: U Pirotu, na grčkom i srpskom vojničkom groblju, komemoracija u čast izginulih ratnika

Kraj spomenika 358 grčkih vojnika, podoficira i oficira koji su stradali pri kraju rata u Pirotu i okolini, opelo je služilo naše i grčko sveštenstvo, a vence i cveće su položili predstavnici Armije Grčke, Vojske Srbije, boračkih organizacija, Društva za negovanje tradicija oslobodilačkih ratova, grada Pirota, Pirotskog okruga  i Niša.

Zbog opštepoznatih ograničenja koje je sobom donela epidemije kovida, ove godine pomenu  nisu prisustvovali  potomci grčkih ratnika, koji su bili uglavnom iz okoline Patrasa.

Grčko vojničko groblje je jedini spomenik grčkim vojnicima u Srbiji. Zanimljiva je priča o tome kako je nastalo. Krajem Prvog svetskog rata, u okolini Pirota, tačnije u selima Gljilan, Temska, Suvodol i Izvor zatekli su se delovi Treće grčke divizije sa Peloponeza.

Tokom te zime koja je 1918 na 1919. godinu bila izuzetno hladna, bolesni, iznemogli, i nenaviknuti na oštru  ciču mnogi grčki vojnici su poumirali i sahranjivani po seoskim grobljima. Takvom ishodu kumovala je i letnja odeća i obuća koju su imali na sebi.

Nakon rata, njihova zemljakinja Katina Stanković koja se tokom Prvog svetskog rata zaljubila u narednika iz Pirota Petra Stankovića i  posle rata  došla sa njim  u Pirot,  prikupljala je  njihove ostatke po seoskim grobljima i sahranila ih na ledini Metiljavica , kraj starog groblja u Tijabari. Hroničari su zapisali da joj je u prikupljanju ostataka obliato pomagao suprug Petar, nekadašnji narednih koji se posle povračenja srspke vojske našau u grčkoj, gde su se i upoznali i zaljubili. 

Polovinom dvadesetih prošlog veka, opština Pirot je donela odluku da parcelu od nekoliko stotina kvadrata u kojoj su sahranjeni ostaci ratnika sa Peloponeza, pokloni državi Grčkoj u trajno vlasništvo.

Grčka je kasnije, tačnije 1932. godine  organizovala  podizanje  spomenika i izradu krstova sa imenima  stradalih ratnika. Tradicija odavanje počasti grčkim ratnicima, koji su sahranjeni nedaleko od spomenika koji podseća na stradanje 7610 Piroćanaca tokom Velikog rata, nikad nije prestala.

Nakon smrti pirotske snajke Katinke Stanković, brigu o održavanju  kompleksa grčkog vojničkog groblja preuzela je druga mešovita pirotsko-grčka porodica Radmile Surlandžis, čiji potomci i dan danas zajedno sa gradskom upravom brinu o ovom  jedinstvenom spomeniku koji svake godine podseća namernike i one koji  se ovde zateknu, na prijateljstvo grčkog i srpskog naroda i u najtežim vremenima.