PETRUS OTKRIO SVE ZIDOVE DVORANE: Paraćinski Zavičajni muzej započeo sistematska istraživanja najvećeg brdskog utvrđenja
POSLE četiri godine sprovođenja projekta "Arheološki park - srednjovekovni grad Petrus", u saradnji sa Ministarstvom kulture, Zavičajni muzej Paraćin početkom oktobra završio je iskopavanje dvorane i otkrio sve zidove ovog objekta rezidencijalnog tipa u istočnom delu gornjeg grada - citadele.
Foto:Z. Rašić
Ovaj arheološki lokalitet, za koji se tvrdi da je bilo najveće srednjovekovno brdsko utvrđenje u Srbiji, nalazi se na brdu Čokoće u ataru Zabrege, u klisuri Crnice, iznad ostataka manastira Svetog Jovana Glavoseka, a paraćinski muzej prva je ustanova koja je počela da ga sistematski istražuje.
Sledi priprema projekta konzervacije dvorane i njeno predstavljanje javnosti, što i jeste cilj istraživanja - da se Petrus uključi u turističku ponudu zabreškog kraja, koji zbog lepote kanjona Crnice i ostataka manastira već obilaze brojni planinari, znatiželjnici i avanturisti. Ovo najavljuje Filip Stefanović, arheolog-kustos Zavičajnog muzeja i rukovodilac iskopavanja.
I ranije se znalo da na ovom prelepom mestu, na 380 metara nadmorske visine, do kojeg se može samo peške, postoje ruševine utvrđenja, ali se vrlo malo zidova videlo na površini.
- Kad smo krenuli sa iskopavanjima pre tri godine najpre smo istražili unutrašnjost dvorane, gde smo otkrili pod od sekundarno iskorišćene rimske opeke. Naša pretpostavka je da je ta opeka doneta iz rimskog grada Horeum Margi, koji je na prostoru današnje Ćuprije. Ovo rimsko nalazište bilo je najbliže Petrusu, pa su mogli odatle da je vade. Znamo i da je prilikom građenja Ravanice rušen Horeum Margi, a u samoj Ravanici postoje delovi za koje je utvrđeno da su rimski - otkriva Stefanović.
Dodaje i da su posle poda dvorane narednih godina iskopavali njene spoljašnje zidove, svake godine po jedan, da bi na kraju svi zidovi bili otkriveni. Iskopani kamen i šut su sačuvani i koristiće se u kasnijoj konzervaciji i restauraciji objekta.
Slojevi iz gvozdenog doba
SREDNjOVEKOVNI grad iznad Zabrege istraživan je u manjem obimu sedamdesetih godina prošlog veka, a dalje se Petrusom bavio Marin Brmbolić 2004. i 2005. To su bila sondažna istraživanja gabarita i praćenja samih zidova u pokušaju da se napravi situacioni plan i da se utvrđenje nacrta. Sistematska istraživanja započeo je tek paraćinski muzej. Petrus je inače višeslojni arheološki lokalitet koji, osim srednjovekovnog, ima slojeve još iz starijeg gvozdenog doba i verovatno i iz perioda rane Vizantije, ali on još uvek nije na iskopavanjima pronađen.
Grad Petrus je bio centar Petruške oblasti osnovane za vreme cara Dušana, kada on daruje pustoš Petrus županu Vukoslavu, vlastelinu koji dolazi na ovaj prostor istočnog Pomoravlja sredinom 14. veka. Oblast je bila granična, pa je imala vojnu ulogu i status krajišta. Vukoslava nasleđuje sin vojvoda Crep, za koga se utvrđenje najviše i vezuje. On je bio vlastelin feudalac i vojvoda krajišnik.
- To znači da je upravljao petruškim krajištem kao pripadnik vojne vlastele, čuvajući ovaj deo Srbije prvo od Bugarske, a posle pada Vidina, od Turske. U utvrđenju nisu živeli civili već stajaća vojska koja je patrolirala i čuvala granicu. To znamo i posredno, na osnovu nalaza vojne opreme i naoružanja koje smo ovde pronašli. To su strele, delovi samostrela, a ispod grada pronađena je mamuza, deo konjičke viteške opreme. Istorijski izvori takođe kažu da su na Božić 1381. vojvoda Crep i vlastelin Vitomir pobedili Turke na polju Dubravnica. To je prva hrišćanska pobeda nad Turcima od poraza na Marici, gde ja naša pogranična vojska sačekala tursku konjicu iz pljačkaškog pohoda. Granica je tad bila oko Čestobrodice i Rtnja - podseća sagovornik "Novosti".
Sela izdržavala vojsku
ZA srednjovekovna sela u okolini utvrđenja zna se iz raznih povelja vladara u kojima se pominju mnoga mesta koja postoje i danas - Buljane, Popovac, Mutnica Gornja i Donja. Zabrega tada nije pominjana, dok je Paraćin pomenut 1375. kao Parakinov brod, a već 1391. se pominje kao Trg Parakin. Sva ta okolna sela su bila zavisna od utvrđenja i stanovnici su morali da daju danak da bi se izdržavala vojska.
Vojvoda Crep već devedesetih godina 14. veka prestaje da se pominje. Postoje tvrdnje da je možda poginuo u Kosovskom boju. On je bio savremenik kneza Lazara i u nekim izvorima knez govori o Crepu kao o svom bratu, što ne znači da mu je zaista bio rođak, već verovatno blizak saradnik.
A da je Petrus bio najveće, ili jedno od najvećih brdskih utvrđenja tadašnje Srbije, potvrđuje njegova površina. Donji grad imao je dimenzije 300 puta 100 metara, a gornji 60 puta 20. Površina istražena dvorane je monumentalna, čitavih 165 kvadrata. Njeni zidovi su građeni kamenom i povezani krečnim malterom, očuvani u visini od dva do četiri metra.
Utvrđenje Petrus je živelo do turskih osvajanja. Ovaj deo Petruške oblasti je prvi put pao pod Turke 1439. godine, posle se u jednom kratkom periodu oslobađao, ali konačnim padom srpske države i Smedereva 1459. gubi ulogu centra Petruške oblasti i vojni značaj, mada se pominje i u 16. veku.
Ovog proleća paraćinski Zavičajni muzej je uz podršku kolega iz Beograda uradio lidersko snimanje Petrusa specijalnim dronovima. Stefanović objašnjava da je to sistem koji pomoću lasera i svetlosti snima tlo uklanjajući vegetaciju, pa na taj način može da se prati trasa bedema i da se otkriju novi objekti.