PORTRETI I REKLAME IZ PROŠLOG VEKA: Na izložbi u Narodnoj biblioteci "Jovan Popović u Kikindi predstavljene fotografije Hečka Mora (FOTO)

Stare crno-bele slike, koje je Mor snimio tokom 37 godina rada, sakupio je bibliotekar Slobodan Tomić iz više izvora, najviše iz privatnih albuma sugrađana, kao i iz arhiva kikindskog Narodnog muzeja i biblioteke u kojoj radi. Najbogatiju pojedinačnu zbirku ima profesor Dragoljub Badrljica, pa je zato na prikazanim fotografijama mnogo njegovih Mokrinčana. U većini slučajeva pojedinci i ustanove imaju tek po jednu fotografiju određene osobe ili porodice i ona je jedini dokaz njihovog izgleda u određenom životnom dobu.

- Hečko Mor je rođen u jevrejskoj porodici u Makou, u današnjoj Mađarskoj. Foto-atelje u Velikoj Kikindi otvorio je 1897. kada je imao 26 godina. Pun naziv njegove radnje bio je "Zavod za fotografisanje, za uveličavanje i umnožavanje fotografija". Tako piše u svim reklamama toga vremena i na poleđini svake fotografije koju je izradio. Radnja je bila u centru, u dvorištu zgrade u Prestolonaslednikovoj ulici 10, prekoputa rimokatoličkog parohijskog doma. Telefon njegovog studija bio je 160. Ovi podaci nalaze se na svim njegovim reklamama i oglasima - prenosi Tomić.

Za snimke ovog fotografa Tomić se zainteresovao pre nekoliko godina kada je u porodičnoj kući pronašao sliku svog čukundede sa porodicom. Počeo je da istražuje da li slike iz Hečkove radnje imaju i druge, starije kikindske porodice. Tako je sakupio 74 fotografije starije više od jednog veka.

- Sve Hečkove fotografije bile su nalepljene na karton, skoro sve su dimenzija 165 sa 108 milimetara i svaka ima identičan parspartu. Na svakoj je i logo radnje, njegov potpis, a na većini piše i N. Kikinda, odnosno na mađarskom Nagyikikinda ili Velika Kikinda. Na nekima piše i Glavna ulica. Za izložbu smo slike uvećali - opisuje Tomić.

Kako je u pratećem katalogu izložbe "Lica Velike Kikinde" Tomić zapisao, Hečko Mor je u lokalnim novinama 1903. godine oglasio da želi da za šegrta primi dečaka iz dobre kuće. I posle je u više navrata bio raspoložen da obuči mlađe fotografe, kao što je zanatu naučio i svoje rođake Jožefa i Karolja, koji su mu pomagali u ateljeu. Čak je kasnije Karolj otvorio svoj studio u današnjem Novom Kneževcu. Pozivajući se na knjigu istoričara Vladislava Vujina "Kaži prstom, Velika Kikinda kroz novinske oglase i reklame", Tomić prenosi da je Mor pokušavao da se udruži sa dva kikindska fotografa, prvi put sa Šandorom Kalmarom 1913. a u međuratnom periodu sa Križakom.

- U novinskoj reklami iz 1907. Hečko reklamira fotografsko i optičko skladište, prodaje sve vrste aparata sa postoljem i njihove dodatke, ali i naočare, pozorišne dvoglede, termometre, barometre, kao i muške i ženske parfeme - nabraja Slobodan Tomić, profesor književnosti.

Kikindski fotograf iz prošlog veka bio je i nagrađivan za svoje slike. Na prvoj nacionalnoj izložbi u organizaciji Nacionalnog udruženja mađarskih amatera 1908. dobio je zlatnu medalju za fotografiju "Ovca". Drugu veliki nagradu dobio je godinu dana pre smrti, na velikoj zanatskoj izložbi u Zagrebu 1933.

- Umro je 1934. godine i sahranjen je na Jevrejskom groblju u Kikindi. Radnju pod imenom "Udova Hečka Mora" nastavila je da vodi njegova supruga Terezija, sa rođacima Jožefom i Karoljem. Radila je sve do nemačke okupacije - kaže Tomić.

Nažalost, postoji samo jedna i to dosta loša fotografija na kojoj je Hečko Mor. Slika je snimljena ispred njegovog studija, ali se ne zna čak ni kada. To svedoči da su se čak i fotografi u prošlom veku retko slikali. Ostali građani su pojedinačno ili porodično odlazili kod fotografa jednom ili dva puta tokom života i za to su se posebno pripremali, kaže Milana Bajkin, sa Zavičajnog odeljenja Narodne biblioteke "Jovan Popović" u Kikindi.

- Fotografije, koje je kolega Tomić prikupio, prikazuju građane Kikinde i Mokrina koji nisu imali veliku političku, istorijsku i kulturnu ulogu u tadašnjem životu Velike Kikinde. Te crno-bele slike, nastale u studiju, mogu da budu materijalni dokaz za proučavanje istorije portretne fotografije. U sociološkom smislu, odlazak kod fotografa bio je veoma važan događaj, tako da se oblačila najsvečanija odeća, uređivale frizure. Po odeći se može procenjivati i kom su građanskom staležu pripadali, intelektualci, zanatlije i trgovci pratili su građansku modu, dok su porodice sa sela često oblačile narodnu nošnju. Žene su oko vrata stavljale dukate, koji su bili njihov miraz - objasnila je Bajkin.