JAVORSKI MEĐAŠI SLOBODE: Država preuzima zvanično obeležavanje Javorskog rata (1876) i početak borbe Srbije za nezavisnost

U državnom protokolu svake godine će se, uz vojne i državne počasti, odavati pošta našim herojima. Ovo je na Javoru, na Petrovdan, istakao Nikola Selaković, ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, prilikom obeležavanja 147. godišnjice Javorskog rata. Selaković je, kao i Milorad Veljović, izaslanik predsednika Republike Srbije, polažio vence na spomenike Kalipoljskoj bici u novovaroškom selu Ljepojevići i majoru Mihailu Iliću i javorskim junacima iz Prvog srpsko-turskog rata (1876-1878) na visu ispod Vasilijina vrha, na teritoriji Ivanjice.

Zalažući se da junaci ne padnu u zaborav i da mlade generacije uče kolika je cena slobode, Selaković je istakao da je planina Javor vekovima predstavljala kapiju spasa za Srbe iz Crne Gore, Hercegovine i ovog dela Starog Vlaha, koji su bežeći od turskog zuluma hrlili ka slobodi, a sloboda je i tada, kao i danas, nosila ime Srbija. Bežali su, kako je rekao, u Kneževinu Srbiju i prirodni, geografski put vodio je preko planine Javor, ka Ivanjici...

Operacije Ibarske vojske na Javoru u Prvom srpsko-turskom ratu u narodu su poznate kao Javorski rat. Vazalna kneževina Srbija, koja je Osmanlijama plaćala danak, ovde je, kao i u dolini Morave i Nišave, povela bitke za nezavisnost. Krenulo se u pomoć braći koja su sanjala slobodu i stradala pod jarmom Turaka s druge strane granice, postavljene i utvrđene gde nikad nije bila.

Komandant Ibarske vojske, general Fraljo Zah, Čeh, odbio je savete da u napadu na Sjenicu krene kuda i Karađorđe 1809. godine, već je, kako tvrde hroničari i istoričari, 24. juna (po starom kalendaru) 1876. godine udario "džadom" na utvrđene šančeve, pa je Kalipolje bilo srpsko stratište. Boj u Kalipolju bio je najžešći i po gubicima Ibarske vojske najtragičnija bitka u toku dvogodišnjeg ratovanja - na belegu je zapis da je živote izgubilo oko 500 vojnika Užičke, Šabačke i Rudničke brigade.

Godišnjice Javorskog rata godinama su obeležavane saborom u organizaciji Humanitarne organizacije "Stara Raška" i opština Ivanjica i Nova Varoš. Bilo je sporenja oko programa, sabor je seljen na Zlatibor, pa kod škole u Ljepojeviće i promenjen je termin - umesto nedelje pred Vidovdan, izabran je Petrovdan. Falsifikovani su i podaci, pa je pominjano više poginulih nego učesnika u Kalipoljskoj bici - brojka je uvećavana i 14 puta (?!) i pela se na 7.000, kao da su srpski vojnici bili glineni golubovi.

Na javorskom ratištu Srpska vojska nije imala uspeha, ali su oslobođeni niški, pirotski, vranjski i toplički okrug, a Srbija je 13. jula 1878. godine stekla međunarodno priznatu nezavisnost.

Odbio naredbu o povlačenju

MAJOR Mihailo Ilić, komandant Užičke brigade drugog poziva, odbio je naredbu o povlačenju i organizovao odbranu prirodnih tvrđava, planina Čemernica i Mučanj i 23. avgusta 1876. porazio sedam puta jaču tursku vojsku, sprečivši njen prodor u dolinu Moravice. Poginuo je sledećeg dana u pokušaju da povrati Javor.

Spomenik majoru Iliću i javorskim junacima - beli mermerni obelisk, visok preko tri metra, podignut je dobrovoljnim prilozima 1907. godine, nedaleko od Karađorđeva šanca iz 1809. godine i karaule i carinarnice na "staroj granici".

Da mladi nauče

PREDSEDNIK Opštine Ivanjica Momčilo Mitrović kaže da su učinjeni prvi koraci - sa ministrom Selakovićom razgovaralo se o uređenju spomeničkog kompleksa na Javoru i izgledu groblja, poboljšanju stanja spomenika, osvetljenja i staze. Ovde će skupovi, kako kaže, za razliku od sabora - imati edukativni karakter, uložiće se napori da se dovedu škole i vrtići, da mladi uče o precima...