VILE ČUVAJU BANJSKE TAJNE: Znamenitosti prestonice srpskog turizma i sudbine nekadašnjih žitelja

Od svog osnivanja 1868. pa sve do danas Vrnjačka Banja je privlačila mnoge turiste, utiskujući im neizbrisive uspomene. Bila je evropsko mondensko mesto najviše kategorije, a mnogi poznati i nepoznati gosti ugrađivali su po kamen u ovdašnje dvore i bašte, gradeći hotele, vile, pansione, otvarajući radnje i gostionice.

- Prošlost, događaji i tajne starih vila uvek su bili primamljivi i zanimljivi gostima. Osim toga, sudbine vlasnika i onih koji su u njima boravili, ponekad i sa tragičnim epilogom, ostavili su neizbrisiv pečat u istorijskom mozaiku ove varoši - kaže Goran Karavesović iz vrnjačke Turističke organizacije.

Svakako među najznamenitijim vrnjačkim starim zdanjima je vila "Turkulović", nekada "Partizanka", a današnja "Promenada", koja je sagrađena tridesetih godina prošlog veka sa čak 25 luksuznih soba. Tu je kao zubni lekar ordinirala dr Miroslava, supruga vlasnika vile Dragana Turkulovića. Za vreme okupacije, Nemci su 1941. u nju smestili svoju komandu i upravo tu planirali desant na Drvar 1944. godine, poznat kao operacija "Konjićev skok", inspirisan istoimenim mozaikom koji se nalazio na podu vile.

Posle rata i sprovedene nacionalizacije 1948, vlasnici su se najpre preselili u vilu "Gavrić", a potom su se i zauvek odselili iz Vrnjačke Banje.

Na samom vrhu Crkvenog brda je kuća nekadašnjeg apotekara Trajkovića. Najlepši pogled u Banji je, kažu meštani, sa njenog zastakljenog doksata. Za vreme nemačke okupacije vlasnik i njegova porodica doživeli su tragičnu sudbinu. Cela porodica - otac Svetolik, majka Milena, sin Miroslav i ćerke Vera i Sloboda, uhapšena je polovinom januara 1942. godine. Tada je beogradskoj policiji, naime, palo u ruke pismo revolucionara Ive Lole Ribara, koje je uputio svojoj verenici Slobodi Trajković.

- U Specijalnoj policiji uporno su pokušavali da prisile Slobodu da napiše Loli pismo kojim bi ga namamila da dođe. Ona je to odlučno odbila. Početkom februara je prebačena u logor na Banjici zajedno sa ostalim članovima svoje porodice. Tu su 9. maja 1942. ugušeni u gasnoj komori - priča Karavesović.

Prema banjskim spisima i hroničarima, hotel "Švajcarija" nekada je bio ponos čuvene vrnjačke porodice Vuković, vlasništvo pionira vrnjačkog ugostiteljstva Milana Vukovića. On je, početkom tridesetih godina prošlog veka, rekonstruisao i dogradio vilu "Simić" i dao joj ime "Švajcarija". Bio je to hotel najviše kategorije, sa lepim sobama, salonima sa klavirima i gramofonima, radio-aparatima, kuhinjom kojoj bi i danas pozavideli najčuveniji hoteli, i sa automobilima kojima su ugledni gosti dovoženi i odvoženi od i do železničke stanice.

Naročito zimi "Švajcarija" je bila stecište ondašnje srpske elite, pisaca, bankara i političara. U njoj su svoje skupove održavali "beli Rusi" iz cele ondašnje Jugoslavije, tu su spavali, obedovali, pevali i tugovali za majčicom Rusijom. Upravo iz "Švajcarije" 1941. u nacistički koncentracioni logor odveden je Geca Kon, najveći srpski izdavač i knjižar između dva rata...

- Dugačak je spisak onih koji su redovno posećivali Vrnjce poput kraljevskih porodica Obrenović i Karađorđević, Josipa Broza Tita, Ive Lole Ribara, Ive Andrića, Miroslava Krleže, Desanke Maksimović... Svaki njihov boravak prilog je istoriji našeg mesta - dodaje Karavesović.

I nekadašnja vila "Evropa", današnji bioskop, potom hotel "Sotirović" sagrađen 1904, koji od Drugog svetskog rata nosi ime "Sloboda", potom vile "Avala", "Zora", "Snežnik", "Rivjera", "Mi-La" kao i mnoge druge, nekadašnji hotel "Orlovac" a današnji "Cepter" koji je bio banjski simbol i ponos, na svoj poseban način čuvaju tajne, uspomene i istoriju Vrnjačke Banje.

INFO-TABLE

ČUVAJUĆI od zaborava stara zdanja po kojima je Vrnjačka Banja bila i ostala prepoznatljiva, ovdašnja Turistička organizacija postavila je info-table na kojima posetioci mogu saznati nešto više o objektima značajnim za vrnjački kraj.

- Tu su stare fotografije, kratak istorijat, podaci o vlasniku i poznatim gostima. To je skroman doprinos istoriji našeg mesta i želja da se iz zaborava istrgnu pojedini značajni objekti, likovi i događaji - kažu u ovdašnjoj Turističkoj organizaciji.

LEROV TUNEL

ISPOD Crkvenog brda postoji tunel nazvan po nacističkom generalu Aleksandru Leru koji je rukovodio bombardovanjem Beograda, kao i desantom na Drvar. Izgrađen je po njegovom naređenju za vreme Drugog svetskog rata kao sklonište nemačkog Glavnog štaba za jugoistočnu Evropu, stacioniranog u Vrnjačkoj Banji. U toku je njegova rekonstrukcija i adaptacija i tunel bi uskoro trebalo da postana jedna vrsta muzejskog prostora kao nova kulturno-istorijska atrakcija.