SRBIJI JE DAO I ŽIVOT I PORODICU: Kulturni centar u Medveđi oživljava i čuva sećanje na veliku žrtvu Dimitrija Begovića
ŽIVOT Dimitrija Begovića je filmska priča. Zato smo i pokrenuli projekat naučno-istraživačkog rada kako bi došli do što više istorijskih činjenica koje bi bile osnova za scenario. Ministarstvo kulture nas je podržalo i u pripremi pozorišne predstave o čoveku čije je delo dostojno najvećih junaka koje je srpski narod imao u našoj slavnoj istoriji.
foto: Kulturni centar Medveđa
Ovo za "Novosti" govori Nebojša Jakšić, direktor Kulturnog centra u Medveđi, najavljujući, posle istraživanja i snimanje filma o srpskom junaku iz Topličkog ustanka, o žrtvi divjunaka takve sudbine za koju je malo reći da je tragična...
Do pre nekoliko godina Begovića grob na Radan planini u široj javnosti bio je poznat više kao orijentir nego kao mesto gde je sahranjen čovek koji je žrtvovao sebe i celu svoju porodicu zarad otadžbine i naroda.
Dimitrije Begović bio je poručnik Vojske Kraljevine Srbije i komandant Jablaničkog komitskog odreda u Topličkom ustanku 1917. godine. On je odbio ponudu bugarskih okupatora da preda svoj odred uz garancije da će poštedeti njegov i živote članova njegove porodice.
- Ubili ste na hiljade članova porodica komita, ubićete i moju, jer se ja nikada neću predati. Srpski oficir se ne predaje – odgovorio je. Ustanički štab opštine Medveđa, 1917, Dimitrije Begović stoji drugi sleva / Foto Toplički muzej
Do jedinog opštenarodnog ustanka na teritoriji Srbije u toku Prvog svetskog rata došlo je zbog zverstava bugarskih vojnika, koji su ubijali, silovali i palili sve srpsko, i najave prisilne regrutacije srpskih mladića u bugarsku vojsku.
Ustanici su uspeli da stvore prvu slobodnu teritoriju u ratom zahvaćenoj Evropi, ali je neprijatelj ubrzo odgovorio, pedeset puta jačom vojskom, potisnuvši ustanike u planine Toplice i Jablanice. Tamo je nastavljena gerilska borba, dok su se Bugari svetili ubijanjem oko 20.000 civila, uglavnom žena, dece i staraca, i paljenjem desetina srpskih sela.
DRAMA U ŠEST SLIKA
AMATERSKA pozorišna trupa, iz Medveđe i Lebana, publici se nedavno predstavila istorijskom dramom o stradanju Dimitrija Begovića i njegove porodice, u režiji Dominika Bogdanovića. Kroz šest autentičnih događaja, ona govori o istorijskim ličnostima tog doba i njihovoj borbi i žrtvi tokom Topličko-jablaničkog ustanka. Posle više nego uspešne premijere predstava će gostovati u većem broju gradova Srbije.
U znak odmazde zbog odbijanja da se preda, bugarski vojnici su Begovićevoj ženi, u sedmom mesecu trudnoće, rasporili stomak i iz njega izvadili nerođeno muško dete koje su nabili na bajonet, a zatim su je spalili sa njihovo četvoro dece, od pet, šest, osam i 11 godina. Ugljenisana tela pronađena su u Begovića pojati u toliko čvrstom zagrljaju da nisu mogla da budu razdvojena. Sahranjena su u zajedničku grobnicu u selu Gajtan, u okolini Medveđe. Za Dimitrijevim odredom krenula je potera na Radan planini, po dojavi jednog od bivših komita.
- Opkoljeni su 13. januara 1918. godine. Pružali su žestok otpor. Komite su krenule u siloviti juriš sa namerom da probiju obruč. Neki su u tome i uspeli, ali ne i Begović koji je pružao otpor sve dok je imao municije, a onda je doviknuo neprijatelju da će se predati - priča za "Novosti" istoričar Nemanja Jović, jedan od autora naučnoistraživačkog rada za potrebe snimanja filma o ovom srpskom junaku.
On naglašava da je impresioniran Begovićevom snagom volje, njegovom odanošću otadžbini i oficirskom čašću za koju je sve žrtvovao.
- Begović je izašao iz zaklona sa podignutim rukama. Bugarski oficiri su potrčali ka njemu kako bi ga uhvatili živog, što im je i naređeno, ali nisu znali da u rukavima šinjela drži bombe koje je aktivirao i u smrt odveo dvojicu najbržih među njima, dok je treći preminuo kasnije od zadobijenih povreda. Kraj puta, u blizini mesta gde je poginuo, meštani su Dimitrija sahranili i vodili brigu o njegovom grobu, kao o nečemu svetom i vanvremenskom - ističe Jović i dodaje da su se Bugari iživljavali i na mrtvom srpskom oficiru. Njegova glava je odsečena od ostatka tela.
NAČELNIK OPROSTIO OSVETU
KADA je shvatila da izdajnik, ni tri godine od smrti njenog rođenog brata, neće biti izveden pred sud, Milica Begović je odlučila da mu se osveti. Obučena u komitsku uniformu, jer je i sama učestvovala u ratu, konjem se zaputila na svadbu u Donju Toponicu gde je kumovao čovek koga je tražila. Ubila ga je pred svatovima, a njegovu glavu odnela načelniku okruga u Prokuplje koji je odlučio da joj neće biti suđeno, s obzirom na to da mu je bilo dobro poznato šta je sve ubijeni radio u kolaboraciji sa okupatorima.
Kako je vreme prolazilo ljudi su napuštali vrleti Radana, pa je Begovića grob sve više postajao geografska odrednica gde se planinski put račva na više strana spajajući Toplički i Jablanički okrug. Zato su Prokuplje, Kuršumlija i Medveđa učinili da njegovo junaštvo i žrtva ne padnu u zaborav. Begovićevo telo je 2021. godine ekshumirano. DNK analizom je potvrđen njegov identitet, a forenzičkom analizom okolnosti pod kojima je izgubio život. Na mestu pogibije, umesto male spomen-ploče, postavljen je monumentalni sarkofag na kome je uklesana potresna priča o jednom od vođa čuvenog Topličko-jablaničkog ustanka, dok se planira uređenje okoline i izgradnja amfiteatra.