VIDOVDAN: SIMBOL SVESNE ŽRTVE, OTPORA, OPSTANKA I NADE

Istovremeno Vidovdan ima jedno od najznačajnijih mesta u srpskoj tradiciji, istoriji, politici i kulturi. Svojim značajem taj verski i državni praznik prerasta i samu SPC u čijem je kalendaru upisan "crvenim slovom".

Gotovo da sećanje na Vidovdan i poštovanje tog praznika najdirektnije određuje identitet Srba (i vernika i onih koji to nisu), naroda "rasutog" na Balkanu, raseljavanog, istrebljivanog, preveravanog, poništavanog u brojnim ratovima, tokom stranih okupacija i ideoloških diktatura.

Reč je o datumu koji prevashodno vezujemo za Kosovo i Metohiju, Kosovski boj, pogibiju i žrtvu kneza Lazara Hrebeljanovića, pre 635 godina, 28. juna 1389, na kraj srpske srednjovekovne države. Vidovdan budi sećanje na odanost veri, govori o poštovanju crkve, ukazuje na srpsku državnost začetu u srednjem veku prevashodno na prostoru KiM, svedoči o neugasloj ljubavi Srba za život u slobodnoj otadžbini. Kada je srpski narod u pitanju, Vidovan je "događaj" oko koga su s protokom vremena, nastali predanje i mit.

Lazarev mitski "izbor" između "zemaljskog i nebeskog carstva", u narednim decenijama, vekovima i epohama, pretočen je u simbol svesne žrtve, otpora tuđinu, nemirenja sa sudbinom potčinjenog, opstanka i nade, pamćenja prošlog i na tom sećanju konstruisanja nacionalnog identiteta, nastojanja da se održi dati zavet i obnovi država.

To govori o značaju Vidovdana za srpski narod, njegovu državu, istoriju, kulturu i identitet, i istovremeno obavezuje istoričare koji se bave srednjovekovnom, novovekovnom i savremenom istorijom. To preplitanje slave i smrti, uspona i padova, budućnosti koju treba osvojiti i opomena koje nudi prošlost, svakako je uticalo da je Vidovdan, kako se nama čini, posle Kosovske bitke 1389, budući simboli otpora, opstanka, identiteta, pobeda i poraza, planova za budućnost i beznađa..., biran kako od srpskih vlasti u različitim vremenima da potvrde svoju državnost i postojanje, tako i od protivnika država koje su Srbi u istoriji formirali da ih ponize i ponište. Tako će, verovatno, biti i u budućnosti.

O Vidovdanu možemo govoriti kao i o nacionalnom mitu. A nacionalni mitovi deo su kulturnog nasleđa i nacionalne baštine svakog naroda i treba ih pribirati, negovati, čuvati, istraživati. Racionalno analiziranje, razumevanje i promišljanje mitova naša je dužnost. To je kulturno nasleđe koje nas obogaćuje i ispunjava ponosom jedino ukoliko je racionalno sagledano i objašnjeno. Ljudi politike i njihova tumačenja mitova su, najčešće, štetna, nepotrebna, iracionalna, podstaknuta političkim interesoma, opasna, nedobronamerna, površna i treba ih se kloniti. A Vidovdan su prevashodno poslednjih decenija političari vrednovali. Nacionalni mitovi su deo kulturnog nasleđa o kome moramo da brinemo, a ne izvorište sukoba, podela, iracionalnih tumačenja koja sa znanjem i kulturom nemaju dodirnih tačaka. Revizija slike prošlosti u sebi prečesto ima mitske sadržaje koji se prepliću sa tendenciozno izabranim i najčešće malobrojnim činjenicama, koje služe potvrdi stavova za koje se učesnici političkog života u političkim sukobima zalažu. Kao i u ranijiom vremenima politički činioci koji nastoje da kontrolišu opštu društvenu svest ne odriču se mogućnosti da pod svoj uticaj i kontrolu stave i istorijsku svest, kao njen nerazdvojni deo. To se čini, uz ostalo, uz ponovno politički motivisano oživljavanje mitova.

Nadamo se da je srpski narod na putu da racionalizuje svoje mitove, među njima i mit o Vidovdanu i da ih danas sagledava i ugrađuje u kulturnu baštinu, a ne u ideologizovane političke programe. Drugim rečima srpski mitovi treba da budu "ugrađeni" u kulturni i duhovni identitet celog srpskog naroda, da ga obogaćuju i oplemenjuju, da ga čine ponosnim, ali uz postojanje kritičke svesti šta je mit, a šta istina o prošlosti.

Obeležavanje Vidovdana u srpskoj istorijskoj i duhovnoj vertikali ima izuzetan značaj i mnogo značenja. On svedoči o mnogim iskušenjima srpske istorije, o usponu, širenju, pravnom i duhovnom sređivanju, formiranju predstava o snazi, slavi i veličini srpske srednjovekovne države i njenom nestajanju u sudaru sa Turcima. Obeležavanje Vidovdana sobom nosi i sećanje na vekove beznadežnosti u kojima je srpskom narodu brisano ime, oduzimano sećanje i tradicija, nametana tuđa vera, satirana društvena elita, vršeno odnarođivanje i kulturno potiranje. U pitanju je verski i državni praznik koji svedoči o vremenima u kojima se opstajalo uz oslon na pravoslavnu veru i pobožnost, kosovski mit i istorijska predanja, uvrežene norme patrijarhalnog života i društvenog ponašanja, istorijsko i kulturno nasleđe i usmenu tradiciju. Sećanje na Vidovdan istovremeno je svedočanstvo o epohama određenim terorom, seobama i pražnjenjem prostora, zapustelim ognjištima koja osvaja šuma, zrakastim prodorom albanskog stanovništva u nekada dominantno srpski prostor. Vidovdan je simbol svih onih godina ispunjenih stalnom borbom, bunama, ustancima, ratovima i revolucijama, pobedama i porazima, potonućima i uzletima, pustošenjima i obnovom, podelama i preobražajima, nacionalnim prezirom i genocidom, ideološkim pritiscima, zapostavljanjem, stalno prisutnom neizvesnošću, egzodusom. Reč je o datumu koji možemo smatrati jednim od "ugaonih kamenova" epske vertikale u srpskoj istoriji, temeljem identiteta Srba i njihove samosvesti da su istorijski narod.

Samo spominjanje Vidovdana neraskidivo je povezano sa istorijom Srba na Kosovu i Metohiji, sa Kosovskim zavetom, sa mestom koji imaju u srpskoj istorijskoj vertikali. Na taj način obeležavanje Vidovdana, pa čak i samo spominjanje tog praznika, podseća na prostor koji je bio političko, državno, društveno, duhovno središte srpskog naroda u srednjem veku. Posle toga "zaboravljena" srpska zemlja bogate i postradale kulturne baštine i "proređenog" srpskog pravoslavnog naroda. Najzad, pored brojnih etničko-demografskih promena, teritorija "posejana" spomenicima kulture i ostacima verskih objekata, koji su najdirektnije doprineli očuvanju obeležja pravoslavnog istorijskog i civilizacijskog prostora.

Šta će biti u budućnosti? Da li će nam evropske birokrate određivati sadržaje Vidovdana, dopuštati ili sprečavati da ga obeležavamo, utvrđivati mesto i značaj u istoriji, tumačiti verske sadržaje tog praznika? Istorija nas uči da je sve moguće. Ipak, na kraju pobeđuje istina koja je, kada je Vidovdan u pitanju, utemeljena u sabranom znanju i onom koje tek treba prikupiti.

Iz navedenih i mnogih drugih razloga koji karakterišu ozbiljne narode, generacija "koja stiže" mora biti svesna značaja Vidovdana, Kosovskog zaveta, istorije i kulture Srba sa tog prostora. Tim pre jer je mladi naraštaj izložen "udarima" nenaučne revizije prošlosti koje plasiraju političke partije, domaći i strani mediji, društvene mreže, inostrani činioci... Tome pogoduju okolnosti koje karakterišu vreme koje je nastupilo posle razbijanja jugoslovenske države, ratova za jugoslovensko nasleđe, nekritičkog označavanja Srba za "genocidan narod". U godinama u kojima sve podrhtava i nekritički se preispituje, srpskom narodu se briše ime, oduzima prošlost, krade kulturno nasleđe, pripisuju zločini, zabranjuje sećanje, falsifikuje istorija, političkim inženjeringom menja istorijska svest... To se čini i sa samim Vidovdanom čiji su sadržaji i značenje na udaru različitih, domaćih i stranih, "političkih" i politikanskih tumačenja. U pitanju je nedopustivo i anticivilizacijsko nasilje kome se treba suprotstaviti znanjem. A znanje treba usađivati mladom naraštaju bez čekanja da "pristignu" neka nova vremena ili da bude "potpuno" (što nikada nije moguće). O protekloj istoriji srpskog naroda, pa i samom Vidovdanu, sudove izriču mnogi - "političari", "pisci", "istoričari", "novinari", "intelektualci", "stranački lideri", "poslanici", "mirovni posrednici", "diplomate", "posrednici", "obični građani" koji se u preispitivanju prošlosti oslanjaju na površno i neprovereno znanje i intuiciju. U tom tipu iskaza dominiraju tvrdnje i stavovi, koji su oblik ideološkog mišljenja, a ne znanje koje nikada nije konačno i koje se može saznajno širiti samo novim, temeljnim, racionalnim naučnim istraživanjima i objašnjavanjem prošlosti na osnovu istorijskih izvora i pouzdane naučne literature. Mladom naraštaju, čija je budućnost na mnogo načina ugrožena, treba ponuditi ozbiljne udžbenike, upućivati ga na pouzdanu naučnu literaturu, preporučivati utemeljene dokumentarne filmove, formirati mu svest i kriterijume na osnovu kojih može da razlikuje istinu od laži.

Treba ga "naučiti" da razlikuje istine, koje nikada nisu konačne, od tvrdnji, koje su oblik ideološkog mišljenja i odlikuje ih isključivost. U tako osmišljenom saznajnom konceptu mladi naraštaj će se svakako upoznati sa značajem Vidovdana, njegovim mestom u srpskoj, balkanskoj i evropskoj istoriji, razlikama koje postoje između paušalnih ocena, zlonamernih tvrdnji i znanja.

Sasvim smo sigurni da celovito, racionalno i pouzdano znanje o značaju Vidovdana u istoriji Srba srpska istoriografija danas u potpunosti nema i da treba u kontinuitetu raditi na njegovom pribiranju i sticanju. To je, po našem mišljenju, jedini način da glasovi naučnika ne budu "ugušeni" voljom političkih centara moći (domaćih i stranih) spremnih da nekritički menjaju istoriografsku sliku prošlosti, vrše reviziju istorije, krivotvore činjenice, konstruišu nove nacionalne identitete.

* * * * * * * * * *

DANAS CENTRALNA DRŽAVNA MANIFESTACIJA

Sednica Vlade u Kruševcu

U KRUŠEVCU će se danas povodom obeležavanja Vidovdana održati centralna državna manifestacija i sednica Vlade u Gradskoj kući.

Prethodno, u manastiru Ravanica, premijer Miloš Vučević prisustvovaće parastosu Svetom knezu Lazaru i kosovskim junacima koji će služiti vladika Ignjatije i sveštenstvo SPC. U 12 časova predsednik Vlade položiće vence na Spomenik kosovskim junacima i obratiti se prisutnim građanima, a pola sata kasnije obići će Taktičko- tehnički zbor (prikaz naoružanja i opreme).

* * * * * * * * * *

NARODNE I DUHOVNE SVEČANOSTI NA KIM

Bista Tesli u Gračanici

U OKVIRU Vidovdanskih svečanosti juče je ispred opštine Gračanica otkrivena bista Nikoli Tesli, rad poznatog vajara sa KiM, pokojnog akademika Svetislava Basare. Obeležje na kom uz ime naučnika i datume rođenja i smrti piše: "Teslinom narodu od Teslinog naroda", postavila je i finansirala Teslina naučna fondacija iz Filadelfije čiji ga je predsednik Nikola Lončar svečano otkrio sa predsednicom opštine Gračanica Ljiljanom Šubarić. Dodeljeni si i Ordeni Nikole Tesle: eparhiji raško-prizrenskoj, Opštini Gračanica i njenoj predsednici, HO "Majka devet Jugovića" i direktoru "Panorame Jedinstva" Radi Komazec.

U sredu uveče u Gračanici je organizovan tradicionalni izbor Kosovke devojke, a žiri je odlučio da titulu ponese Aleksandra Ristić iz Obilića. Na duhovnoj svečanosti u Kosovskoj Mitrovici, u porti Crkve Svetog Dimitrija, o Vidovdanu, okupljenom narodu besedio je episkop novobrdski Ilarion. D. Z.

* * * * * * * * * *

SLAVI SE I ŠIROM REPUBLIKE SRPSKE

Sabor u manastiru Gomionica

VIDOVDAN se, juče i danas, obeležava i širom Republike Srpske. Centralna manifestacija je današnji koncert u manastiru Gomionica koji se održava u novoizgrađenom amfiteatru u parku uz sam manastir. Među najavljenim učesnicima je i Pavlina Radanović, devojčica iz Orahovca, poznati pojac tradicionalnih srpskih pesama, najviše sa Kosova i Metohije.

U Banjaluci je sinoć održan Vidovdanski sabor u organizaciji Srbskog sobranja "Baštionik", a u Bijeljini je Gradski odbor Srpskog prosvetnog i kulturnog društva "Prosvjeta" organizovao svečanu akademiju "U susret Vidovdanu". Bijeljinskoj publici biće predstavljene i nagrađene ekipe Republičke manifestacije "Ćirilice, čedo moje!" iz Bratunca, Bijeljine, Han Pijeska i Broda.

* * * * * * * * * *

U PLjEVLjIMA LITIJA I POČAST PREDRAGU LEOVCU

Spomenik div-junaku sa Košara

POSLE tradicionalne Vidovdanske litije koju će predvoditi episkop mileševski Atanasije, u glavnom gradskom parku u Pljevljima, danas u 18 časova biće otkriven i osveštan bronzani spomenik potporučniku VJ Predragu Peđi Leovcu (23), junaku sa Košara, rodom iz ovog grada.

n je 14. aprila 1999, tokom NATO agresije, život za otadžbinu položio obavljajući borbeni zadatak u epskoj bici za odbranu naše zemlje koja se vodila na legendarnoj karauli. Kako su najavili organizatori - Opština Pljevlja i Kulturni centar koji nosi Leovčevo ime, prisutnima će se obratiti akademik Matija Bećković i Predragov otac Mile Leovac.M. S.

* * * * * * * * * *

DAN RATNIH VETERANA OBELEŽAVA SE U BEOGRADU

Sećanje na 1.009 heroja otadžbine

NA Dan ratnih veterana - Vidovdan, danas u podne u rakovičkoj ulici Miška Kranjca 2, u Beogradu biće osveštan i otkriven jedinstven spomenik posvećen poginulim i nestalim borcima na Kosovu i Metohiji u borbama 1998. i tokom NATO agresije 1999.
Na 40 granitnih ploča urezano je 1.009 imena, među njima i 108 boraca stradalih na Košarama, ali i imena 43 vojnika JNA poginulih u građanskom ratu u Sloveniji 1991, što je do sada prvi put urađeno u Srbiji. Kako je najavljeno, događaju će prisustvovati oko 200 majki i očeva čija su deca poginula u odbrani otadžbine, kao i predstavnici 50 opština, SPC i sedam ambasadora.