PAVLE SIMIĆ NASLIKAO, TUĐIN PRISVOJIO? Čudesan put slike "Majska skupština" jedinog vizuelnog dokumenta sa istorijskog sabora
UMETNIČKU sliku, jedini vizuelni dokument o Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima 1848. godine, na kojoj su Srbi u Habsburškoj monarhiji proglasivši Srpsku Vojvodinu postavili temelje za prisajedinjenje Kraljevini Srbiji, ostavio je pokolenjima novosadski slikar Pavle Simić.
Foto Galerija Matice srpske
Ulje na platnu ( 88×115,5 cm) autor Pavle Simić (1818-1886) nazvao je „Srpska narodna skupština 1. maja 1848.” Ovo veliko likovno i istorijsko svedočanstvo o burnoj epohi, pratila je u prethodnom vremenu nesmanjena pažnja zbog njenog nacionalnog značaja,ali i stoga što se slici gubio trag sve do 1976.godine kada je pronađena u Budimpešti.Od tada zauzima centralno mesto u stalnoj postavci Galerije Matice srpske u Novom Sadu.
Novi „zaplet“ usledio je nedavno kada su stručnjaci GMS tokom konzervacije ovog jedinstvenog primerka istorijskog slikarstva u prošlosti pretrpelo neke (i nečije)izmene. Simićevo delo nije bilo poznato javnosti sve do druge polovine XX veka.
-Autor je 1863. godine, u želji da učestvuje u obnovi ideje srpske samostalnosti, lično odneo sliku u Beč i predao je čuvenom tamošnjem litografu Jozefu Antonu Baueru radi litografisanja. Štampana je tada i objava o tom činu a potom je slika najverovatnije ostala u Beču kao zalog zbog Simićeve nemogućnosti da isplati troškove za taj posao. I od tad joj se gubi svaki trag – otkriva „Novostima“ Danilo Vuksanović, viši konzervator i pomoćnik upravnika GMS , koji konzervaciju dela radi sa kolegama - višim kustosom Darkom Despotovićem i istoričarskom umetnosti Snežanom Mišić.
Stručnjaci GMS došli su do zaključka da je bečki litograf Bauer po Simićevom delu uradio čuvenu litografiju, ali uz određe izmene. Centralni likovi, poput patrijarha Rajačića, i dalje su dominantni, ali su neke ličnosti i pridodate, iako uopšte nisu prisutvovale saboru u Sremskim Karlovcima,kao što su Jovan Jovanović Zmaj ili Branko Radičević.
- Kada restauracija bude završena,imaće unekoliko drugačiji smisao zbog novih i drugačijih likova – kaže Vuksanović i najavljuje snimanje sveobuhvatnog dokumentarnog filma o ovom delu.
Šezdesetih godina prošlog veka, istoričar umetnosti Pavle Vasić prvi put, posle mnogo godina, pominje Simićevu sliku u tekstu objavljenom u listu „Politika”, navodeći da je za nju čuo od Stojana Vujičića, poznatog srpskog književnika koji je živeo i radio u Mađarskoj.Nađena je u Bauerovoj zaostavštini u Budimpešti.Štaviše, bila je evidentirana kao njegov rad .Najzad,zahvaljujući međumuzejskoj razmeni između Mađarske nacionalne galerije u Budimpešti i Galerije Matice srpske, platno „Majska skupština“ pre 48 godina stigla je u Novi Sad.
Umetnik Pavle Simić,tada tridesetogodišnjak, bio je jedan od 175 učesnika Skupštine na kojoj se branilo pravo na srpski identitet.Po završetku tog zasedanja,a usled i dalje burnih događaja, povukao se u Srem i pribežište našao u fruškogorskom manastiru Kuveždinu. Pod uticajem tadašnjeg igumana Nikanora Grujića, jednog od najistaknutijih učesnika Majske skupštine, tu je naslikao kompoziciju „Majska skupština 1848.“,koja je postala jedno od najvažnijih opštih mesta nacionalne svesti srpskog naroda.
Na uzvišenom mestu, u sredini, ispred stare konzistorijalne zgrade s arkadama u pozadini, umetnik je „postavio“ novoizabranog patrijarha Josifa Rajačića koji se obraća okupljenom narodu. Patrijarh u levoj ruci drži originalne carske privilegije s pečatom, koje je car Leopold Prvi dodelio Srbima 1690. godine, neposredno pred Veliku seobu.
Niže od patrijarha su glavni skupštinski govornici : Nikanor Grujić s knjigom u ruci i protosinđel Sergije Kaćanski. Levo od patrijarha je srpska, a desno carska i mađarska zastava, ispred kojih je crkveno Nebo.Oko patrijarha okupljeni su predstavnici naroda, među kojima se mogu prepoznati mnoge istorijske ličnosti. Ova slika predstavlja najbrojniji grupni portret do tada naslikan u novijoj srpskoj umetnosti.
Nacionalno jedinstvo autor je prikazao u prvom planu slike kao skup idealnih tipova srpskog naroda koje svoju krajnju manifestaciju postiže u bratskom zagrljaju dvojice učesnika u centralnom delu slike, jednog u građanskom, a drugog u srpskom narodnom odelu s crvenim fesom na glavi.
U maniru poznatih autora istorijskih kompozicija, Simić je na slici prikazao i svoj lik – ispod crkvenog Neba, u blizini patrijarha. Želeo je da istakne svoju ulogu nacionalno angažovanog umetnika koji učestvuje u stvaranju Srpske Vojvodine.
A, ko je sliku skraćivao?
KADA je konzervator Darko Despotović uklonio tutkalnu traku sa desne strane platna,ispostavilo se da je ono isečeno oko dva centimetra.I donji deo slike je malo odsečen pa nedostaje pola cipele Jovana Hadžića,osnivača Matice srpske.Za sada,teško je naći „krivca“ koji je slici menjao dimenzije.Razlozi se nagađaju.Autor je sam skratio kako bi je lakše urolao zbog puta u Beč na litografisanja? Oštećena u transportu ?Možda i docnije jer je originalno platno u nekom trenutku podlepljeno i u novim dimenzijama uramljeno...