ČUVAJU KNJIGU IZ 1568: U Državnom arhivu Srbije prva izložba umetničke zbirke od kada ova ustanova postoji
ČAST mi je ponuditi Umetničkom muzeju na otkup sliku Svetislava Jovanovića "Mladost". Umetnik je sam stavio legendu i naznačio motiv slike: "Lakonoga, korača Mladost svuda i nigde ne vidi trnja već samo ruže".
N. Skenderija
Ovako se predratni ataše za kulturu našeg poslanstvu u Parizu, Aleksandar Arnautović, obraća beogradskom Narodnom muzeju, u januaru 1950. Sliku koju nudi na otkup naslikao je rođeni brat Paje Jovanovića, a u pismu Arnautović dalje navodi da je Svetislav veći deo svog veka proveo u inostranstvu, pre svega u Beču, Petrogradu i Parizu, gde je živeo čak pola veka, i da je tamo bio poznatiji nego u domovini, skroman i o svojim slikama govorio je retko. Arnautović je, međutim, u njegovom pariskom stanu, kako kaže, video "vanredno lepih portreta, u žanru starih majstora, pouzdana crteža i sjajnog kolorita" i na kraju dodaje da je Svetislav suviše dugo živeo u senci brata Paje.
Slika "Mladost", baš kao i prepiska sa Svetislavom i Pajom, ali i neki Pajini radovi, izloženi su u Arhivu Srbije, na prvoj izložbi umetničke zbirke ove ustanove otkad postoji. Značajan deo postavke čini upravo zaostavština Arnautovića.
KRALjEVSKI BERBERIN ĆURČIĆ
U NEKADAŠNjOJ dečjoj sobi, danas kancelariji, zanimljiva je fotografija kraljevskog berberina Vladimira Ćurčića, iz Iriga, sa porodicom. On je imao berbersku radnju u Njegoševoj ulici, u kojoj su se šišali srpski generali i visoki oficiri: Stepa Stepanović, vojvoda Živojin Mišić, komita Voja Tankosić, ali i Draga Mašin. Devojčica sa slike doživela je duboku starost, a kada je umrla, 1999, njen komšija je poklonio ovu sliku Arhivu.
- Bio je upravnik Državnog arhiva od 1939. do 1941, a dvadesetih i tridesetih godina prošlog veka službovao je u Parizu. Otuda su u kolekciji Državnog arhiva Srbije mnoga dela srpskih slikara koji su se usavršavali u Francuskoj: Koste Hakmana, Svetislava Jovanovića, Stevana Bodnarova, Lukijana Bibića, Milana Bojovića i nepoznatih autora - kaže Jelica Reljić, autor izložbe i arhivski savetnik Državnog arhiva.
Ona objašnjava da su Arnautovićeve ćerke, Margerita i Anđica, 1997. osnovale fondaciju sa njegovim imenom i Arhivu su zaveštale slike, knjige, arhivsku građu, koja će tek biti istraživana. Ovoga puta izloženi su i flajeri sa pariskih izložbi, kao i fotografija biste nazvana "Misao", pomalo zaboravljenog srpskog i francuskog impresionističkog slikara, vajara, pesnika, publiciste Bogomira Aćimovića Dalme, učenika Kloda Monea. Tu je i crtež kostima koji je radio za Narodno pozorište nekada slavni slikar i arhitekta Vladislav Titelbah.
U Arnautovićevoj zaostavštini su i predratna kamera, stari foto-aparat, pisaća mašina, radio i dva gramofona sa pločama kao i najstarija knjiga u Arhivu "Istorija Vizantije" iz 1568, na latinskom, u kožnom povezu, čija je kopija prve strane izložena pokraj originala. Kraj nje je "Propast grčkog carstva" na francuskom iz 1632.
Među slikama koje će biti izložene do kraja maja su i portreti još dvojice bivših upravnika Državnog arhiva. Jedan je rad Paje Jovanovića, a na njemu je Mihajlo Gavrilović, prvi upravnik Arhiva. Njegova bista, takođe, stoji u hodniku. Gavrilovićev unuk i imenjak, koji živi u Londonu, pre nekoliko godina posetio je Arhiv samo da bi video svog dedu na slici. Drugi je portret Riste Odavića, koji je bio upravnik dvadesetih godina prošlog veka. Zahvaljujući njemu je podignuta zgrada u kojoj se Arhiv danas nalazi.
- Pre toga Državni arhiv bio je u dvorištu Vukove zadužbine. Odavić je išao u Brisel da prouči belgijska iskustva, kako su oni ustrojili arhiv i kakve su im zgrade. Posle duže borbe, uspeo je da izdejstvuje da gradnja nove zgrade Arhiva počne 1925. (na prostoru Starog trkališta). Portret je rad Dušana Jankovića - kaže Reljićeva.
Do kraja Drugog svetskog rata upravnici su živeli u zgradi Državnog arhiva. Tu su imali veliki stan. Za vreme rata u zgradi je bio nemački štab i tada je mnogo građe nestalo, baš kao i u austrougarskoj okupaciji Beograda, u Velikom ratu. Jugoslovenska restituciona komisija godinama je radila na povraćaju, ali ni do danas nije vraćeno sve.
Među izloženim slikama u Arhivu su i vredna dela Borivoja Stevanovića, Jelisavete Petrović, Petra Lubarde, Bože Ilića, Živka Stojsavljevića, Radomira Reljića, Vere Božičković Popović, Olje Ivanjicki, Ljiljane Blažeske, Dušana Jankovića, Đurđa Teodorovića, kao i akademskog slikara, profesora Zdravka Vajagića, koji je od njih jedini živ. On je bio na otvaranju izložbe, iznenađen jer nije znao kakva je bila sudbina njegovog ulja na platnu "Poslije kiše".
DRAGOCENOSTI
DRŽAVNI arhiv Srbije brine o dragocenoj građi poput Dečanske povelje iz 14. veka na pergamentu, Londonskog ugovora (sklopljenog između Srbije, Crne Gore, Grčke, Bugarske i Turske), Sretenjskog ustava, telegrama kojim je Srbiji objavljen Prvi svetski rat... Tu su i prepiske iz doba Karađorđa i Miloša Obrenovića, lični fond Nikole Pašića...
- Ovaj rad je naslikao 1971. i otkupio ga je tadašnji Savet za kulturu, pa poklonilo Arhivu - objašnjava Reljićeva. - Na izložbenoj postavci je i autoportret Ljubice Cuce Sokić, koji nam je prošle jeseni poklonio njen rođak dr Miomir Miša Gatalović. Izložena je i slika Jovanke, kćerke nekadašnjeg upravnika Arhiva Đurđa Jelenića. Posle njegove smrti, supruga je osnovala zadužbinu i Arhivu zaveštala biblioteku, pisaći sto, porodične fotografije i dve slike Borivoja Stevanovića. Jovanka je rano preminula i njeno ime su dali zadužbini.
Umetnička zbirka je počela da nastaje šezdesetih godina 20. veka, kada se tadašnji upravnik Sredoje Urošević obratio Narodnom muzeju i zamolio ih da ustupe Arhivu neke slike. Od tada su svake godine dobijali poneku umetninu, koje mahom stoje u hodnicima i kancelarijama, pa priliku da ih vide obično imaju samo gosti i istraživači, tako da retko ko zna da Državni arhiv ima i vredno delo Petra Lubarde.