I BRODOLOMI ISPISIVALI ISTORIJU SRBIJE: Priče o nemim svedocima ljudskih tragedija su i doprinos poznavanju naše bogate prošlosti
BIO je Beograd matična i polazna luka trgovačkih brodova koji su dovozili i odvozili ljude i svakovrsnu robu, kroz istoriju je bio i ratna luka, a u vodama koje ga zapljuskuju vodile su se brojne, često sudbonosne bitke. Mnogi brodovi koji su vekovima krasili njegove obale i činili sastavni deo vizure grada, danas se nalaze na dnu Save i Dunava i nemi su svedoci ljudskih tragedija.
Brod "Beograd" potonuo 1963. godineFoto Muzej nauke i tehnike
Upravo tim pomalo tajnastvenim i malo poznatim olupinama, mr Gordana Karović, podvodni arheolog i muzejski savetnik Muzeja nauke i tehnike, posvetila je knjigu "Zauvek u Beogradu izgubljeni brodovi". Ovo delo koje započinje brodolomom iz 15. veka, a završava se potonućem tegljača "Župa" 2020. biće predstavljeno sutra u 13 časova, u ambijentu stalne postavke Muzeja nauke i tehnike, a o njemu će, uz autorku, govoriti dr Milan Gulić, dr Bojan Dimitrijević i Miroslav Hrkalović.
Jezgro knjige bio je projekat "Mape potopljenih brodova beogradskog akvatorijuma", koji je 2007. pokrenulo tek osnovano udruženje, koje je Karovićeva utemeljila sa prijateljima i saradnicima - Aqua et Arhealogia (inače, suizdavač knjige uz Muzej nauke i tehnike). Bile su potom potrebne godine istraživanja da se, kako kaže Karovićeva, kao mali doprinos poznavanju bogate prošlosti Beograda i njegovih duboko ukorenjenih veza sa rekama na čijim je obalama ponikao, čitaocima predstave priče o brodovima koji su tonuli, zatim vađeni, popravljani i ponovo puštani u saobraćaj, sve dok konačno nisu rashodovani u beogradskim brodarskim radionicama.
"Deligrad", i prvi i najmoderniji
Foto Muzej nauke i tehnike
BRODOVI su, inače, u prošlosti predstavljali mnogo više od pukih prevoznih sredstava. Bili su pokazatelji napretka i razvoja društva i tehnologija kroz vekove, često i simboli država, baš kao što je to bio slučaj s "Deligradom", prvim parobrodom sa kojim je Kneževina Srbije izašla na Dunav, kao i sa brodovima Prvog kraljevskog srpskog povlašćenog brodarskog društva - piše Karovićeva, iz čije se knjige može saznati da je "Deligrad" prvi put uplovio u matičnu luku Beograd 1863, a da je život završio u vihoru Velikog rata, te da su potom u njegovu čast mnogi brodovi poneli isto ime, poput samohodnog teretnjaka porinutog 2003, koji je i danas najmodreniji koji plovi pod srpskom zastavaom.
- Reke su vekovima bile osnovni komunikacijski, privredni i trgovački resurs, a položaj Beograda, u središtu geografske oblasti u kojoj se u Dunav ulivaju velike i značajne pritoke: Sava, Tisa, Begej, Tamiš i Velika Morava, učinio je proučavanje plovidbe temom od posebnog značaja za njegovu istoriju - objašnjava autorka u uvodu dela zasnovanog na proučavanju arhivske građe i terenskim istraživanjima, i to hidrografskim i geofizičkim merenjima, arheološkom prospekcijom na lokacijama potopljenih plovila, analizom podvodnih video-snimaka, intervjuima sa roniocima i alasima.
Topovi na dnu Ušća i kod Šapca
Foto Muzej nauke i tehnike
POSTOJI, nažalost, samo jedan beogradski arheološki nalaz koji ukazuje na ostatke srdnjovekovnih i ranih novovekovnih brodova potonulih tokom bitaka koje su se tada vodile, ukazuje autorka knjige:
- U pitanju je brodski top podignut s rečnog dna kod ušća Save u Dunav ispod Beogradske tvrđave. Taj slučajni nalaz, koji je na osnovu tipoloških karakteristika datiran u 15. vek, najverovatnije je zajedno sa brodom dospeo na dno tokom jedne od turskih opsada grada - 1440. ili 1456. godine- piše Karovićeva i podseća da je i u Savi kod Šapca pronađen brodski top (na slici) iz istog perioda.
Knjiga započinje crticama iz srednjovekovne istorije, a njeno najobimnije poglavlje posvećeno je brodovima stradalim tokom ratnih sukoba, prvenstveno sudbinama brodova trgovačke mornarice u tim istorijskim vihorima. Najveća razaranja i na rekama donela su dva svetska sukoba u 20. veku. Odvojeni segment bavi se brodovima stradalim usled prirodnih nepogoda: olujnih vetrova i ledenih stihija, a u knjizi su i oni koji su na dnu reka završili posle fatalnih sudara.
- Za sada smo najstariji podatak o potonućima zbog olujnog vremena pronašli u 1782. godini, trag do brodova potopljenih zbog zaleđenih reka vodi nas do decembra 1789, a prvo potapanje usled sudara nalazimo tek u 1858. godini - otkriva Karovićeva. Foto Muzej nauke i tehnike
Bilo je i slučajeva u kojima je bilo nemoguće utvrditi uzroke potonuća. Takva je bila sudbina putničkog broda "Beograd" koji se jednog jutra 1963, posle dugog života, našao na dnu Save u čukaričkom zimovniku.
- Knjiga o brodovima ne bi se mogla ni zamisliti bez priča o ljudima koji su radni vek posvetili rečnom brodarstvu i neretko bivali žrtve svog poziva. Pribeležen je zato svaki pronađeni podatak o kapetanima, krmarima, mašinistima, mornarima, ložačima i drugim brodarima koje "velika istorija" retko spominje - napominje autorka.
Širokoj publici ovu problematiku približavaju mnogobrojne ilustracije ovog obimnog dela, štampanog na više od 340 stranica. Tu su crteži i fotografije brodova, arhivska dokumenta, podvodni snimci, grafički prikazi snimanja rečnog korita, pa čak i nemačka karta sa prikazom lokacije potopljenih jugoslovenskih brodova iz juna 1941. godine.
Od Dunava do Baltika
Foto Muzej nauke i tehnike
- Knjiga "Zauvek u Beogradu: izgubljeni brodovi" ne govori samo o Beogradu, pa ni samo o brodovima, niti su u pitanju tek neki "prilozi poznavanju istorije plovidbe" - tvrdi u recenziji dr Milan Gulić, naučni savetnik Instituta za savremenu istoriju. - Ova knjiga je mnogo više od toga. Ona je svedok trajanja, istorijskih kontinuiteta i diskontinuiteta, građenja i rušenja, života i smrti, uspeha i neuspeha. Bolje reći, ova knjiga duboko zadire u celokupnu istoriju Srbije, prateći preko reka i brodova ono kroz šta su prolazili njena prestonica i, uopšte, država i narod.