ZABORAV JE PREKRIO ČAK 6.500 OFICIRA KRALJEVSKE VOJSKE: O zatočenicima logora u Drugom svetskom ratu u Nemačkoj malo ko zna

Dumanović, pilot jugoslovenskog kraljevskog vazduhoplovstva, rodom iz Trstenika, bio je jedan od oko 6.000 oficira koji se nisu mirili sa pristupom države Trojnom paktu 25. marta 1941.smatrajući to izdajom te su dospeli u nemačko zarobljeništvo.

Po završetku rata, znajući da mu nema povratka u otadžbinu koja se u međuvremenu zaogrnula drugačijom ideologijom, pilot iz Trstenika ostao je u Nemačkoj sa Gezinom za čijeg se muža mislilo da je poginuo na frontu. Umro je 1948. a kada se Gezinin muž iznenada vratio kući, ona je već bila u blagoslovenom stanju. Kćerka Ana tek pre dve decenije otkrila je da je njen pravi otac Srbin.

Ovo je samo jedna u mnoštvu sudbina naših kraljevskih oficira koji su se u posleratnom periodu rasuli po tuđim zemljama bez prava na povratak u otadžbinu. Ipak, posle 83 godine, pomoću prikupljenih dokumenata, fotografija, ratnih dnevnika i svedočenja potomaka, koja će biti otvorena u Istorijskom arhivu u Novom Sadu, oni će se simbolično vratiti u otadžbinu i u naše kolektivno sećanje.

Ovom "povratku" prethodilo je decenijsko istraživanje istoričara dr Željka Dragića iz Nemačke, potpredsednika Udruženja "Baraka 35", koji je zajedno sa predsednikom tog udruženja Petrom Miloradovićem, sinom zarobljenika Aleksandra P.Miloradovića, ostvario davnašnju želju da istoimena baraka, jedina u nekadašnjem logorskom kompleksu koja je odolela najezdi novoizgradnje solitera, postane muzej sećanja.

- Uspeli smo zahvaljujući članovima našeg udruženja,institucijama iz Osnabrika, kao i pravoslavnoj i jevrejskoj opštini i potomcima zarobljenih oficira. Baraka je pod zaštitom države i promovisana je u muzej sa stalnom postavkom dokumenata životu logoraša. Na žalost, u Srbiji se o tom delu istorije malo zna. U blizini barake jedna ulica zvaće se Srpska, a druga Ulica rabina Hermana Helfgota koji je rodom iz Bačke - kaže nam dr Dragić, koji raspolaže podacima da je u logoru bilo zarobljeno 6.500 Srba i Crnogoraca, oko 200 Slovenaca i 450 pripadnika jevrejske veroispovesti.

Prvi transport sa više od 1.500 zarobljenih jugoslovenskih oficira i vojnika stigao je u logor 26. aprila 1941. godine, da bi u maju u njemu bilo 3.410 zarobljenika. Aktivnih oficira je bilo 1.108, rezervnih 1.800, a vojnika 502. Kako su u Oflag VI C povremeno stizale grupe oficira i iz drugih logora, u maju 1942. godine ovo je postao drugi oficirski logor po veličini, odmah posle onog u Nirnbergu.

Logor u Osnabriku jedini je u Nemačkoj za koji je važila Ženevska konvencija iz 1929. godine. Zarobljeni oficiri nisu bili izloženi prisilnom radu, imali su pravo i na molitve u posebnom delu barake. Bili su smešteni u pedesetak baraka i u svakoj od njih boravilo je oko dvadeset zarobljenika.

Bio je to, kako se smatralo, cvet tadašnje srpske inteligencije. Među njima bilo je profesora univerziteta, bivših ministara i poslanika, sudija, generala, kao i drugih poznatih intelektualaca kao što su Oto Bihalji Merin, Milan Bogdanović, Stanislav Vinaver, Dušan Timotijević, Rafaelo Blam...

Britanska avijacija 6. decembra 1944. godine, u večernjim satima, bombardovala je Osnabrik i tom prilikom je u logoru poginulo 116 oficira Jugoslovenske kraljevske vojske, a šezdesetak ih je bilo ranjeno. Kako je dr Dragiću pre nekoliko godina ispričao bivši ambasador Srbije u Moskvi i dugogodišnji novinar Miroslav Lazanski, čiji je otac Vladimir, potporučnik bio jedan od osnabriških zarobljenika, dok je trajalo britansko bombardovanje zatvorenici nisu smeli da izlaze iz svojih baraka jer su nemački stražari odmah otvarali vatru.

Nešto kasnije započeto je raseljavanje logora, kada je britanska avijacija priredila novo bombardovanje. Poginulo je još 14 oficira. Da ironije bude veća, u proleće 1945. godine Britanci su oslobodili preživele vojnike i oficire, kada je logor u Osnabriku i rasformiran.

Svedočenja potomaka sa kojima je do sada uspeo da uspostavi kontakt, dr Dragić je objavio u knjizi posvećenoj logoru "Sudbine i kazivanja: Osnabričko čudo". U njoj su potresna svedočanstva Mirka Mihajlovića o njegovom ocu pilotu iz Sremske Kamenice kod Novog Sada, kome je sudbina namenila da mu Nemačka,država neprijatelj, postane domovina, zatim o Milanu Mesaroviću koji je nastavio život u Južnoj Africi. Sudbina je i oficira Srboljuba Gavrilovića otuđila od voljene zemlje, a tu je i zabeleženo dirljivo sećanje zarobljenih oficira o obeležavanju Đurđevdana 6. maja 1941. u logoru opasanom žicom i nadgledano iz puškomitraljeskih gnezda.

Jedno od najupečatljivijih sećanja za knjigu je priložio Aleksandar Nećak, bivši predsednik Saveza jevrejskih opština, za koga je Holokaust počeo u trećoj godini života. Njegov otac Dušan i stric Isa uhapšeni su 6. aprila 1941. i deportovani u Osnabrik.

Tu je i priča Ljiljane Živanov o njenom ocu Dragoljubu Dukiću, kao i priča Slobodana Midića o ocu Borivoju, rezervnom pilotu vojske Kraljevine Jugoslavije, te stricu Ljubiši i dedi po majci Jozefu Pokornom, glavnom vojnom apotekaru u Valjevu.

- Svi su bili logoraši, svi su se upokojili, ali barem da ne budu zaboravljeni - kaže za "Novosti" Slobodan Midić.

Antrfile:

SRPSKA CRKVA I GROBLjE

U OSNABRIKU postoji hram Srpske pravoslavne crkve posvećen Svetom Georgiju. Izgrađen je šezdesetih godina prošlog veka kao prva crkva SPC na teritoriji Nemačke. U hramu je kripta sa 1.020 ćelija u kojima su i posmrtni ostaci 35 generala koji su bili zatočeni u oficirskom logoru tokom Drugog svetskog rata.Nedaleko od hrama nalazi se srpsko vojničko i emigrantsko groblje.

Antrfile:

POZIV

DR Dragić upućuje poziv mladim ljudima u Srbiji, budućim istoričarima, da se jave kao volonteri-istraživači. Oni bi besplatno boravili dve nedelje u Osnabriku i imali priliku da izučavaju istoriju tog logora.

Antrfile:

ĐURĐEV:DUŽNI SMO IM !

PETAR Đurđev, direktor Istorijskog arhiva u Novom Sadu, u kojem će biti priređena izložba o Osnabriku, kaže za naš list:

   - Kada već  nama nije balo važno, jasno je da ni Nemci nisu imali previše interesa da se logor u potpunosti očuva zbog čega je veći njegov deo porušen. Mora se reći da je srpsko groblje uvek dobro održavano. Posle dugih decenija čekanja, velikim zalaganjem dr Željka Dragića i udruženju „Baraka 35“ grad Osnabrik je ostatke logora stavio pod zaštitu države.

     Čitava centralna Evropa pa i daleka Nemačka obeležene su mnogobrojnim civilnim i vojnim logorima srpskih mučenika koja je ondašnja civilizovana Evropa osudila na nestajanje. Kažu da se karakter jednog naroda najbolje vidi na osnovu toga kako su mu uređena groblja. Od Arada do Osnabrika, od Jindrihovica da Soluna, čeka nas velik rad kako bismo  se odužili svojim slavnim precima. Dužni smo im!

Foto Monografija "Osnabričko čudo"