IDEAL STVARANJA JUGOSLAVIJE GA JE 1934. KOŠTAO ŽIVOTA: Navršava se 135 godina od rođenja kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića

Niko nije mogao ni da pretpostavi 16. decembra 1888. da će mlađi sin Petra Karađorđevića, srpskog kneza u progonstvu, i kneginje Zorke, kćeri crnogorskog knjaza Nikole, biti vrhovni zapovednik srpske vojske koja je porazila armadu Habsburške monarhije.

Istoričari kažu da je Aleksandar Karađorđević sa idealističkim motivima, ali ne prezajući od diktatorskih metoda, pokušao da u praksu sprovede ideju o državi "troimenog" jugoslovenskog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca.

Nije se obazirao na neodobravanje tog eksperimenta, koje su još 1914. pokazale Rusija i Francuska, ni na upozorenja svojih vojskovođa koji su mu 1918. rekli da sa Hrvatima ne može da se napravi funkcionalna zajednička država.

Životni put Aleksandra od Jugoslavije, od izgnanika do vladara, izgradio je ličnost uverenu da ništa nije nemoguće. On je bio mlađi sin kneza Petra, što je značilo da će, čak i u slučaju povratka Karađorđevića na vlast, naslednik trona biti njegov stariji brat Đorđe. Aleksandru je bila namenjena vojnička karijera i mladost je proveo u inostranstvu školujući se za oficira.

Majski prevrat 1903. je vratio Karađorđeviće na vlast, ali nije promenio planove za njegovu budućnost. Do preokreta je došlo 1909. kada je na insistiranje Apisa i "Crne ruke", plahoviti princ Đorđe primoran da zvanje prestolonaslenika prepusti mlađem bratu. Aleksandar se našao u unakrsnoj vatri interesa sukobljenih Crnorukaša i Pašićevih radikala, ali je brzo učio i stvorio sopstvenu dvorsku koteriju - "Belu ruku".

On je 24. juna 1914. zvanično postao regent i sa samo 26 godina vrhovni zapovednik vojske male Srbije u Velikom ratu. Već 1914. posle pobeda na Ceru i Kolubari obznanio je plan o stvaranju južnoslovenske države, a od njega nije odustao ni kada je kao sa svojom vojskom 1915. morao da napusti Srbiju. Kada je vaskrsla srpska vojska probila Solunski front, donela pobedu Antanti i oslobodila južnoslovenske krajeve, regent Aleksandar je požurio da napravi Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, buduću Jugoslaviju.

Taj ideal koštao ga je života kada je 1934. u Marselju ubijen sa domaćinom, francuskim ministrom inostranih poslova Lujem Bartuom, koji je dalekovido uočio opasnost od nacističke Nemačke i pokušavao da okupi ratne saveznike iz Antante. Ustreljeni su u akciji terorističke grupe koju su činile hrvatske ustaše i bugaraški VMRO-ovci, kojima je svu podršku dala fašistička Italija. Bio je prva žrtva fašizma. Aleksandrova smrt je bila simbolična najava tragedije projekta Jugoslavije.

Upamćen u večnosti

U KRALjEVSKOM Dvoru u Beogradu, u četvrtak je otvorena izložba "135 godina Viteškog Kralja - Aleksandar od Jugoslavije upamćen u večnosti". Na njoj su prikazani odabrani portreti i fotografije kralja Aleksandra, kopije njegovih beležaka i dnevnika njegovog ađutanta koji opisuju neke od ključnih trenutaka u životu kraljevske porodice, kao i video-materijal koji prikazuje monarha.