MISTERIJE TIMOČKOG NOTR DAMA: Crkva Presvete Bogorodice u selu Donja Kamenica kod Knjaževca i dalje krije tajne koje intrigiraju stručnjake

Godine, pa čak i vek podizanja bogomolje danas su stvar diskusije. Po materijalu, načinu gradnje, ali i bogatom živopisu unutar crkve, istoričari smatraju da je izgrađena u XIV veku. Njen ktitir je despot Mihajlo, ali se sa sigurnošću ne zna čiji je on bio vladar. Bugari su crkcu dugo smatrali svojom, jer potiče iz vremena kada su vladali ovim krajevima, dok druga teorija kaže da je njen ktitor srpski plemić.  

Ipak, jedno je nesporno. Srpski Notr Dam i posle nekoliko vekova, privlači pažnju ne samo svojom arhitekturom, već i neobičnim freskama, od kojih su neke jedinstvene u srednjevekovnom slikarstvu na našim prostorima. Freske su oslikane bojom vizantijsko plavo, što je pravi raritet. Specifično je i to da su lica i oči na freskama oštećena, izgrebana. Jedina očuvana freska je prikaz Tajne večere.

Veruje da su ova oštećenja nastala u periodu turske vladavine, a zatim i nakon II svetskog rata, jer se skrnavljenjem likova svetitelja unižavala vrednost samih fresaka, a samim tim i verska pobožnost.

- Bogorodičina crkva u Knjaževcu je prepoznata po jedinstvenoj arhitekturi i po freskama koje su sačuvane u samoj crkvi. Ovaj sakralni objekat je potekao iz 14. veka i posvećen je presvetoj Bogorodici po broju predstava Bogorodičinih koje se nalaze u njoj. U pogledu same arhitekture, ovo je osnova sažetog upisanog krsta sa kupolom, sa galerijskim prostorom na zapadnom delu crkve iznad kog se podižu dve pomenute kule. Ona je građena lomljenog kamena i maltera uz mestimičnu upotrrebu cigle, svakako je jedinstvena jer nema pravog ugla na samoj građevini, u osnovi. Ispred je postojao drveni trem koji je na žalost srušen, o čemu govore drveni ostaci u temelju. Sa druge strane sačuvani su ciklus Hristovih stradanja, velikih praznika, Bogorodičin ciklus – objašnjava nam  kustos, istoričar umetnosti Zavičajnog muzeja Knjaževac Milica Mihajlović.

U kulama zvonicima na spratu crkve do kojeg vode uzane drvene merdevine naslikana je izuzetno retka freska Svete Petke obnaženih grudi kao i prikaze iz života Svetog Nikole.

- U donjoj zoni je ciklus svetih ratnika i svakako tri ktiitorske kompozicije koje jasno pokazuju da je despot Mihajlo zapravo bio ktitor ove Bogorodičine crkve – objašnjava Milica.

Arheološka iskopavanja potvrdila su postojanje nekropole u blizini crkve, koja potiče iz perioda od 14. do 17. veka, a ono što se danas čuva u Zavičajnom muzeju u Knjaževcu je vredan nalaz iz ovog perioda.

- Tu je srebrna dijadema sa pozlatom, koja je pronađena oko same crkve i otkopao je nekih 75 grobova u samom dvorištu crkve. Za ovu crkvu vezana su brojna pitanja koja se odnose na to ko je izgradio, oslikao, kao i kada je izgrađena.

Iz Turističke organizacije Knjaževac kažu da crkva u poslednje vreme mami sve više turista, kako iz Srbije, tako ii z susedne Bugarske, ali ii z drugih zemalja

- Crkva zauzima vrlo značajno mesto na mapi turističke ponude opštine Knjaževac. Jedna je od omiljenih zaustavnih tačaka posetioca. Preko puta crkve se nalazi Turistički info centar sa suvenirnicom u kojoj posetioci mogu kupiti neki suvenir ili dobiti informacije. Za ovu crkvu vezana su brojna pitanja koja se odnose na to ko je izgradio, oslikao, kao i kada je izgrađena.  Crkva je rekonstruisana, nakon čega je proglašena za spomenik kulture od posebnog značaja – kaže za “Novosti” Danijela Arsić iz TO Knjaževac.

Vizantijsko plavo

STIL u kom su freske rađene, poznat je kao stil renesanse Paleologa, pod čijim uticajem su nastala najlepša ostvarenja pravoslavnog freskopisa. Upotreba vizantijskoplave boje svedoči o nameri ktitora da u Donjoj Kamenici izgradi svetinju koja će vekovima biti duhovno okupljalište. U srednjem veku nije bilo lako, a ni jeftino pribaviti prirodni plavi pigment koji je činio osnovu ove boje. Bogorodičina crkva u Donjoj Kamenici biser je Timočke eparhije, a pod zaštitom je države kao dobro od izuzetnog značaja.