ŠTA JE KNJAZ MILOŠ PISAO KRALJU HAVAJA: Širi se 12-godišnji projekat "Obrenovići u muzejskim zbirkama Srbije i Evrope"

S vremena na vreme, iz gustih magli istorije se pomole vredni neznani delovi te znamenite riznice. Bilo pojedinačno, ili kao nečija brižno čuvana zbirka dokumenata, umetnina, fotografija, stilskih predmeta...

Sve te vrednosti dostupne su za gledanje svakom, jer "staju" u riznicu jedinstvenu u Srbiji i Evropi - u višeetapni izdavački istraživački projekat "Obrenovići u muzejskim i drugim zbirkama Srbije i Evrope". Nosilac tog dokumentarno-umetničkog projekta je Muzej rudničko-takovskog kraja u Gornjem Milanovcu, uz pomoć Ministarstva kulture i opštine. Urednici su istoričarka umetnosti Ana Ranković i istoričar Aleksandar Marušić. Ta ustanova već je obelodanila sedmi deo projekta, obimnu katalošku monografiju eksponata vezanih za Obrenoviće iz zbirki čuvanih u Kruševcu, Vojvodini, Šapcu, Smederevu, Užicu, Čačku, fondova Prirodnjačkog muzeja, beogradskog Narodnog pozorišta, muzeja u Trstu, privatnih kolekcija porodice Krsmanović-Simić, Radoslava Kosanovića i Johana Nikolića u Beču. Zanimljiva je i prepiska Obrenovića sa kraljevskim dvorom dalekih Havaja u Honoluluu...!

Najnovija, sedma po redu studija projekta nije i njegova konačnica, jer se već priprema osma! Naime, pouzdani tragovi vode do novog blaga te riznice, za koje javnost još ne zna.

- Ovaj zahtevan i kompleksan posao je u minulih 12 godina iznedrio dva naučna skupa. Na ukupno 2.210 stranica, 67 autora je kroz 69 radova, stručnoj i široj javnosti predstavilo 109 zbirki sa čak 4.908 eksponata poput delova odeće, ličnih predmeta, posuđa, oružja, nameštaja, arhivske građe, prepiske, ličnih beleški, knjiga, fotografija, umetničkih dela, odlikovanja, serija kovanog i štampanog novca, novinske i druge propagande... I sedmi tom studije čine prilozi sa informacijama o ustanovama i pojedincima koje tretiraju baštinu ove dinastije, podaci o istorijatu kolekcija, načinima dolaska do njih, te (f)akti koji svedoče o odnosu Obrenovića i pojedinih krajeva Srbije i Evrope - objašnjavaju kustosi Ranković i Marušić.

Radovi, koji tokom 12-godišnjeg rada na ovom projektu tretiraju ostavštinu Obrenovića u Italiji, Austriji, Francuskoj, Španiji i SAD, uticali su da on zadrži međunarodni format. Ovako se, na način originalan u Srbiji i Evropi, skidaju neprozirni velovi saznanja o Obrenovićima, koje su decenijama suzbijale političke zabrane.

U sedmom tomu su skupštinske besede knjaza Miloša, koje je stručno obradio dr Radomir J. Popović. Te besede do danas nisu sve sabrane, niti su bile predmet posebnog izučavanja. Dr Jelena Jovanović Simić nas vodi tajanstvenim putevima revolverskih projektila iz atentata na kraljevski par Obrenović 1903. Obdukcija tela kralja Aleksandra i kraljice Drage vršena je po pravilniku koji je sačinio dr Eduard Mihel. Sanitetsko odeljenje Ministarstva unutrašnjih dela naredilo je dr Mihelu i dr Demostenu Nikolajeviću da "sekcije izvrše i protokole podnesu". Obdukcije su izvršene u dvoru na bilijarskim stolovima... Sačuvani su i u ovom tomu prikazani sudbonosni kuršumi, izvađeni iz beživotnih tela kraljevskog para.

Javnost malo ili nikako ne zna za komunikacije Obrenovića sa - vladarima daleke ostrvske države u Pacifiku! Tome je posvećen rad "Kraljevska prepiska Havaja i Srbije - Nalazi iz Arhiva kraljevskog dvora u Honoluluu" čiji autor je dr Višeslav Simić, prof.

Univerziteta Tehnolokiko de Montrej u Meksiku. Havajska plemena su 1795. okončala svoj proces ujedinjenja u jednu državu a Kraljevina Havaji proglašena je 1810. pod vladarem zvanim Usamljenik - Kamehameha Prvi Ujedinitelj. Kraljicu Liliuokalani Amerikanci su svrgli 1893. Dotad, ta je država imala 90 diplomatskih predstavništava u svetu!

- Tokom stogodišnjeg trajanja, dve havajske vladajuće loze uspele su da uspostave prepisku i razmenu državničkih dostojanstava i priznanja sa jednom isto tako novom državom i njenim krunisanim prvacima, koji su kao i havajski žarko želeli da se uključe u svetske tokove. Srbija, ta nova država postala je, kao i Kraljevina Havaji, priznata, suverena.

Ipak, kao i druga dinastija Havaja, i druga dinastija Srbije je na kraju bila svrgnuta. Iz tog doba je važna prepiska sačuvana u arhivu kraljevskog dvorca Iolani u Honoluluu, kao i razni dokazi o sponi dve veoma udaljene kraljevine. Kralj Milan 22. marta 1882. piše havajskom suverenu Davidu Kalakaui - nalazi dr Simić. Opširnom korespodencijom, ugovorena je i razmena diploma i ordena, a juna 1883. u Beograd stiže diplomata Kurtis Iaukea, prijateljstvo kraljevina jača.

Širok opseg

- OVO je znalački skrojen tom, širi opseg disciplina koje su se do sada bavile dekonstrukcijom nasleđa dinastije Obrenović. Arhivistika je dala svoj doprinos u rasvetljavanju manje poznatih prepiski, beseda - smatra dr Igor Borozan, prof. Filozofskog fakulteta u Beogradu.

Publikacija godine

PRVI tom zbornika ovog projekta, od Nacionalnog komiteta Međunarodnog saveta muzeja (ICOM) dobio je nagradu "Publikacija godine". Izazvao je odlične reakcije publike, koju zanima nepoznata dinastička istorija, kao i stručne javnosti.