OTKRIVENO BLAGO STARO 255 GODINA: Srpski magazin štampan u Veneciji 1768. izložen u Biblioteci grada Beograda

BIBLIOTEKA Grada Beograda od juče je javnosti omogućila da vidi dragulj naše baštine - prvu srpsku štampanu periodičnu publikaciju "Slaveno-serbski magazin, to est sobranie raznih sočinenia i prevoda: na polzu i uveselenie!", koja je ispod štamparske prese izašla pre ravno 255 godina u Veneciji.

"Slaveno-serbski magazin" je istovremeno i prvi periodični list na južnoslovenskim jezicima i ima status kulturnog dobra od izuzetnog značaja. Urednik i priređivač bio je slavni Zaharije Orfelin, srpski pesnik, istoričar, bakrorezac, barokni prosvetitelj, graver, kaligraf, enolog, pisac udžbenika i pravoslavni teolog. List je štampan u Veneciji 1768. u "grekopravoslavnoj tipografiji Dimitrija Teodosija".

- Inspirisan ruskom književnošću, jezikom i kulturom, oblikovan prema evropskom modelu književnih časopisa enciklopedijskog karaktera, s efektima venecijanskog savremenog duha i mode, ovaj prvi srpski i južnoslovenski književni časopis, istovremeno je i autentičan i veran tradiciji srpske pravoslavne crkve, odraz i slika epohe ranog prosvetiteljstva u srpskoj kulturi - kaže Marija Lj. Ivanović, bibliotekar Zavičajnog odeljenja Biblioteke grada Beograda, autor izložbe i kataloga.

Jovan Skerlić je "Slaveno-serbski magazin" nazvao "manifestom istorijskog značaja" jer je Orfelin u "Predisloviju" ukazao na značaj narodne kulture i obrazovanja.

- Zaharije Orfelin uočava da format časopisa, u kome je potrebno ukrstiti najraznovrsnije teme pisane jednostavnim stilom, da svako može da ih razume - može biti idealno mesto za širenje znanja i sreće među ljudima. Zarad opšte koristi on poziva "sve drage patriote, koji o bilo kom korisnom poslu i nauci imaju vesti i umeća", da se i sami potrude oko svojih dela ili oko prevoda. Osim Orfelinove oduševljenosti demokratizacijom znanja koje se zahvaljujući mnoštvu štampanih knjiga širilo u Evropi, posebno je značajan njegov nacionalno-identitetski usklik, kad navodi i da bi "naročitu i večnu pohvalu" zaslužili oni koji bi "svoj trud i revnost priložili na traženje i prepisivanje drevnosti srpskog naroda" - naglašava Ivanovićeva.

Tekstovi "Slaveno-serbskog magazina" promovisali su najviše moralne vrednosti. Tu su zapažanja arhiepiskopa Teofana Prokopoviča o tome kako vaspitavati decu da budu dobri hrišćani, zatim i "Očevi saveti sinu".

- Posebno privlači pažnju "Pismo i odgovor na pismo o važnosti žena", kao i "Sonet" u njihovu čast. Pred nama je jedan od najranijih primera prosvećenog isticanja uloge žene i njenog značaja u društvu. Orfelin srpsku javnost upoznaje i sa književnim oblicima kao što su epigram ili istočnjačka pripovetka sentimentalističkog tipa. Težnju ka stvaranju opšte blagodeti, te vođenju brige o društvu pa i njegovom zdravstvenom prosvećivanju, Orfelin prati praktičnim savetima. On štampa i bibliografiju srpske izdavačke delatnosti svoga vremena, upoznajući srpsku javnost sa dragocenim prikazom aktuelnih kulturnih tendencija - objašnjava Ivanovićeva.

Primerak "Slaveno-serbskog magazina" je fizički obnovljen u okviru projekata Fizičke zaštite, konzervacije i restauracije stare i retke bibliotečke građe Biblioteke grada Beograda i biće dostupan javnosti do 25. maja.

MAGISTAR SLOVENSKIH ŠKOLA

ORFELIN je rođen 1726. u Vukovaru, a šire obrazovanje i kaligrafsku veštinu je stekao u Novom Sadu, gde je sedam godina bio "magistar Slovenskih škola". U Sremski Karlovcima je kod mitropolita Pavla Nenadovića bio "kancelista", a istovremeno je započeo i književni i grafičarski rad. U Veneciji je kao redaktor, pisac, slikar i bakrorezac radio u štampariji Dimitrija Teodosija od 1764. i verovatno uticao da nabavi ćirilična slova i otvori prvu Slovensku štampariju.