REVOLUCIONAR IZ "ČAĐAVE MEHANE": Biblioteka u Kikindi obeležila 200 godina od rođenja velikog mađarskog pesnika Šandora Petefija
ŽIVOT, pesništvo, ljubavni zanos, revolucionarni stavovi i večita težnja ka slobodi bili su dovoljna inspiracija dvema bibliotekarkama Narodne biblioteke "Jovan Popović" u Kikindi da prirede izložbu "Sloboda i ljubav" posvećenu najpoznatijem mađarskom pesniku Šandoru Petefiju. Sećanje na njega Kristina Ember i Dunja Brkin Trifunović oživele su povodom 200-godišnjice njegovog rođenja.
Foto: R. Šegrt
Zahvaljujući izložbi mnogi su saznali da čuvena pesma "Na kraj sela čađava mehana" nije narodna, kao i romansa "Idem šorom niz ulicu", već je autor tih stihova baš Šandor Petefi, najpoznatiji mađarski pesnik. Njegovo kršteno ime je Aleksandar Petrović, od oca Srbina iz Mađarske i majke Slovakinje. On je iz uzorne pravoslavne porodice iz Baje, u današnjoj Mađarskoj, koja se u 18. veku doselila u Kiškereš, gde je rođen. Njegov pradeda Aron Petrović bio je trgovac, a deda Dimitrije vajar.
- Njegov otac Stevan Petrović bio je snalažljivi preduzetnik. Kada se 1818. oženio Marijom Hruz, sluškinjom slovačkog porekla, doselili su se u Kiškereš. Tu je 1823. rođen najveći liričar mađarskog pesništva Šandor Aleksandar Petrović. Nije voleo da se ističe njegovo plemićko poreklo, jer je to suprotno slici o njemu kao "sinu naroda". Zahvaljujući porodičnim prilikama, započeo je školovanje u petoj godini. Pohađao je devet različitih škola i bio je odličan đak - prenosi Ember.
Finansijski krah porodica je doživela jer je Petefijev otac jamčio za posao svog rođaka, ali kada je 1838. Dunav poplavio čitavu oblast, obojica su doživela bankrot. Tada petnaestogodišnji budući pesnik upoznaje nemaštinu i bedu.
- Te godine krenuo je u Peštu i počeo da služi u Narodnom pozorištu. Potom se prijavio u vojsku, ali se razboleo, pa su ga oktobra 1841. otpustili. Vratio se školovanju u Papu, u današnju Mađarsku. Sa jedva 18 godina postao je putujući glumac i počinje da piše pesme. Prva je bila "Vinarija" i objavljena je pod imenom Šandor Petrović. Prezime Petefi prvi put je upotrebio u novembru 1842. godine ispod pesme "U domovini" - navodi Ember.
Samo dve godine kasnije život ga je potpuno vezao za Peštu, gde ubrzo postaje pomoćni urednik. Tu doživljava i prvu ljubav, ali devojka u koju se zaljubljuje, Etelka Čapo, iako ima svega petnaest godina, iznenada umire.
- Posle godinu i po pretakanja tuge u rime, na jednom balu upoznao je svoju buduću suprugu Juliju Sendrei. Prosio ju je više puta, ali ga je njen otac uvek odbijao. U međuvremenu se naprasno bio zaljubio u jednu tada poznatu glumicu, pa ju je čak i zaprosio, ali je odbijen. Zaljubljena Julija mu je sve oprostila, postala njegova supruga i 1848. rodila sina Zoltana - kazuje Kristina Ember, viši diplomirani bibliotekar.
Za vreme kratkog života, od svega 26 godina, napisao je blizu hiljadu pesama na mađarskom jeziku, od kojih je oko 850 ostalo za mlade naraštaje. Najpoznatije su prevedene na mnoge druge jezike, a narodni govor je uneo u književnost.
- Iako je zvanična kritika sa žestokim odbijanjem dočekala Petefijeve pesme, smatrajući da njegova poezija liči na skrnavljenje i vulgarizaciju pesničkih vrednosti, on je samouvereno išao svojim putem. Prvi je u mađarskoj književnosti folklornu poeziju podigao na umetnički nivo. U pogovoru knjige "Izabrane pesme" navodi se da su njegove glavne ideje bile sloboda za sve narode, pravda, prava potlačenih i politička nezavisnost mađarskog naroda. Njegovu poeziju prožima snažno osećanje ljubavi prema slobodi. Ivan Ivanji u pogovoru knjige "Sloboda i ljubav" ističe da Petefijevo delo možemo podeliti na tri tematska ciklusa: o zavičaju, ljubavi i slobodi - prenosi Dunja Brkin Trifunović, diplomirani bibliotekar.
IZLOŽBA I U VRŠCU
IZLOŽBA posvećena Šandoru Petefiju priređena je na srpskom i mađarskom jeziku i izazvala je veliku pažnju u Kikindi, ali i šire. Kikindska biblioteka već je dobila poziv da život i delo ovog pesnika predstavi i u Vršcu.
Pesnik i takođe revolucionar Jovan Popović o Petefiju je pisao da je pesnik koji nije žalio život, nije računao hoće li njegovi stihovi doživeti večnost, nego je sve dao narodu i borbi, pesnik duboko emotivnih akcenata ljubavi i čežnje, slikar prirode svoje domovine, prorok oluje što će zbaciti okove, pevač najveće borbe svoga naroda za slobodu, borbe koja je plamtela u Evropi ugušenih ustanaka. Doživeo je trajnost iako je svoje stihove slao da ginu za najveće ideje, kao što je i sam poginuo za njih u revoluciji 1849. sa svega 26 godina.
ČITAN ŠIROM SVETA
POSLE Jana Panonija, Petefi je prvi mađarski pesnik koji je priznat i van granica svoje zemlje. Njegova dela prevedena su na vodeće svetske jezike, još za života. I danas je zastupljen u svetskoj književnosti. Pisao je i pesme za decu, ali one nisu prevedene na srpski jezik - ističe Dunja Brkin Trifunović.
- Prvi prevod Petefijeve pesme na srpski jezik objavio je Jakov Ignjatović 1855. godine, a pesmu "Razorena čarda" preveo je Jovan Jovanović Zmaj. Ivan Ivanji navodi da su prvi prevodioci Petefijevog stvaralaštva bili Zmaj, Laza Kostić i Blagoje Brančić, a kasnije Jovan Popović, Mladen Leskovac i Bogdan Čiplić, pa Danilo Kiš, Veljko Petrović, Sava Babić i Ivan V. Lalić - nabraja Brkin Trifunović.