SRBI U TURSKOJ NISU ZABORAVILI SVOJE POREKLO: Stotine hiljada građana Istanbula tvrdi da su im preci iz Beograda

Kada je, posle teške i opsade koja je trajala 45 dana, 1521. godine na čelu osmanskih trupa Sulejman Veličanstveni ušao u Beograd, Srbi su u idealnom stanju održavali vodovod koji su Rimljani izgradili u antičkom Singidunumu još u 2. veku nove ere.

Jedno od tumačenja tvrdi da tako očuvanog vodovoda nije bilo ni u jednoj prestonici tadašnje Evrope, i da zato Sulejman odvodi Beograđane, diveći se njihovoj veštini, da i njemu naprave isti. 

Na maršu dugom dva meseca i posle pređenih 950 kilometara, preko 2.000 srpskih porodica se naselilo u Carigradu i okolini, u zavisnosti primarno od njihovog zanimanja, objašnjava za RTS profesorka Filološkog fakulteta, Ema Petrović orijentalista.

- Te porodice su putovale Carigradskim drumom koji danas, praktično, prati trasa auto-puta od Beograda, preko Sofije, do Istanbula, a poneli su sa sobom ono što su mogli da nose i ono što im je bilo najsvetije – mošti Svete Petke koje su čuvane u Beogradu, ikona Presvete Bogorodice i mošti Svete Teofane - dodaje profesorka Petrović.

Inače, mošti Svete Petke su na molbu kneginje Milice i njene ćerke Olivere koja je bila žena osmanskog sultana Bajazita Prvog, donete u Srbiju 1398. godine. Despot Stefan Lazarević kada gradi novu prestonicu, prenosi ih u Beograd. Kada su ih Beograđani poneli sa sobom u Carigrad čuvane su u patrijaršijskoj crkvi Svetog Đorđa. 

- Međutim, patrijaršija nije bila u dobrom finansijskom stanju, te u 17. veku moldavski vojvoda otkupljuje sve dugove patrijaršije u zamenu za te mošti. One se danas čuvaju u Jašiju u velikoj Sabornoj crkvi. Do danas su svetinja i hodočasnici iz mnogih pravoslavnih zemalja svakodnevno posećuju Jaši upravo zbog toga - objašnjava ona.

Sulejman nije verovao braniocima Beograda

Izgradnja vodovoda nije bio jedini razlog zašto je Sulejman Veličanstveni proterao Beograđane u Carigrad. To je za Osmanlije bila dodatna korist, ali treba imati u vidu da je Beograd 1521. godine bio deo Ugarske i kako je ona u tom periodu bila u lošem stanju, ugarski garnizon gotovo nije ni branio Beograd. 

Najveći otpor osmanskim osvajačima su pružili upravo stanovnici Beograda na najrazličitije načine i kada je Sulejman ušao 29. avgusta 1521. godine, ugarski garnizon se povukao, a ostalo je stanovništvo u koje on nije imao poverenje da će biti lojalni osmanskoj državi što je najverovatnije bio glavni razlog zašto ih je proterao.

- Osmanska vlast je bila vrlo pragmatična. Oni su koristili sve što su mogli - napominje profesorka. 

Sudbina proteranih Beograđana

Do danas u Istanbulu postoje toponimi koji govore o prisustvu Srba. Postoji Beogradsko selo koje je nastanjivalo uglavnom stanovništvo koje se bavilo poljoprivredom, postoji beogradska mahala i Beogradska šuma, danas omiljeno izletište stanovnika Istanbula, kao i Beogradska kapija. 

- Kakva im je tačno bila sudbina danas je teško reći. Izvesno kao i celom nemuslimanskom stanovništvu imperije kojem je dozvoljavano da sačuvaju svoj jezik i svoju veru u zamenu za to da budu lojalni i da plaćaju određene poreze. Oni koji su imali određena zaduženja, posebno ovi angažovani na vodovodu, su imali velike poreske olakšice, ali živeći u srcu carstva njihova orijentalizacija i islamizacija je bila mnogo brža, nego na periferiji - naglašava Ema Petrović. Vrlo teško je reći koliko dugo su odolevali islamizaciji i pored toga što su Osmanlije imale vrlo precizne popise stanovništva sve negde do početka 17. veka. Ali njih zanima da li je neko musliman ili nemusliman samo sa aspekta poreske politike, a ne da li je Srbin, Bugarin ili nešto treće. No pretpostavlja se da su sigurno do 17. veka odolevali u najvećem broju. Posle toga je počela ubrzana islamizacija koja se poklopila i sa krizom carstva.

U Tursku nisu otišli samo Beograđani

U osmanskim popisima nema prezimena, već samo imena. Izvesno je da su vremenom na osnovu patronima, imena oca davali sebi prezimena, ali se ne može sa sigurnošću reći da su bili samo Jankovići i Karadžići, kako postoji popularno uverenje.

- Postoji jedna velika studija akademika Pavla Ivića, ali se ona ne odnosi na istanbulske Srbe. To je studija Govor galipoljskih Srba, ali su oni očigledno stigli u nekom drugom talasu proterivanja i po njegovim zaključcima, to stanovništvo je poticalo iz okoline Jagodine. Mada se u nekim osmanskim popisima i u okolini Istanbula pominju neka srpska imena - dodaje prof. Petrović. 

Danas ih ima veoma malo i većinom su asimilovani. Pored toga, u celoj Turskoj ima veliki broj iseljenika sa naših prostora – iz Stare Raške, severne Crne Gore, iz Bosne, iz Makedonije, mada je to uglavnom muslimansko bošnjačko stanovništvo, ali svi oni pamte svoje poreklo, čuvaju običaje i rado govore o svojoj zemlji iz koje su potekli.

- Generalno gledano doprinos Srba Osmanskom carstvu je veliki. Srbi su im dali dve princeze, Oliveru Lazarević i Maru Branković. Dali su velike vezire. A kulturološki uticaji nikada nisu jednosmerni. Koliko je išla orijentalizacija, toliko je išao i kulturološki uticaj srpske srednjovekovne kulture da bi se napravila ta sinkretička kultura koju danas nazivamo orijentalnom na Balkanu i koja svakako predstavlja bogatstvo ovih prostora - zaključuje prof. Ema Petrović.

(RTS)