NAUČNICI DIGLI UZBUNU: LJudska DNK može da se uzme iz vazduha, vode i tla

Ova tehnika dostupna je već neko vreme i koristi se u brojne svrhe.

Tokom poslednje decenije istraživači divljih životinja su usavršili tehnike za prikupljanje DNK iz prirodne sredine (eDNK) - malih količina genetskog materijala u tragovima koje sva živa bića ostavljaju za sobom. Ova tehnika postala je snažan i jeftin alat za ekologe jer se eDNK može pronaći svuda - ona lebdi u vazduhu ili se zadržava u vodi, snegu ili u šolji kafe.

Istraživači ovu metodu koriste za otkrivanje invazivnih vrsta, za praćenje ranjivih ili tajnovitih populacija divljih životinja, pa čak i za otkrivanje vrsta za koje se smatra da su izumrle. eDNK tehnologija takođe se koristi u sistemima nadzora otpadnih voda za praćenje virusa kovida 19 i drugih patogena.

KAKO JE eDNK LjUDI IZDVOJENA IZ VAZDUHA?

U novoj studiji objavljenoj u časopisu „Nature Ecology & Evolution“, naučnici su pokazali da mogu da prikupe eDNK ljudi iz vazduha koristeći postojeće tehnike koje se obično koriste za uzorkovanje eDNK iz vode. Za tu svrhu upotrebili su komercijalno dostupne filtere za vazduh koji mogu da uhvate čestice DNK koje lebde u vazduhu. Zatim su izolovali i sekvencirali DNK s filtera i uporedili je s referentnim genomima različitih vrsta.

Na taj način uspeli su da identifikuju ljudsku DNK u vazduhu iz prostorija ali i DNK životinja kao što su miševi i pacovi.

Ova metoda slična je onoj koju koriste istraživači za otkrivanje prisutnosti riba i drugih organizama u rekama ili jezerima.

U novoj studiji istraživači su prikupili uzorke vazduha iz četiri grada u SAD i iz njih uspešno izdvojili DNK ljudi. Ova tehnika može da se koristi za praćenje prisutnosti ljudi u određenom području, kao i za praćenje širenja zaraznih bolesti.

MOGUĆE OPASNE ZLOUPOTREBE

Stručnjaci, međutim, kažu da ova tehnologija može da se zloupotrebi.

Na primer, uzorci eDNK iz vazduha mogu da se koriste za otkrivanje prisutnosti ljudi u određenom području, što se može iskoristiti za praćenje ljudi bez njihovog znanja ili pristanka.

EDNK MOŽE DA SADRŽI OSETLjIVE INFORMACIJE

DNK iz prirodne sredine ili eDNK je trag genetskog materijala koji sva živa bića ostavljaju za sobom u svojoj okolini. Njeno prikupljanje i analiziranje moćan je i jeftin alat za ekologe i biologe.

Međutim, istraživanje eDNK takođe može da dovede do neželjenog otkrivanja ljudske DNK, koja može da sadrži osetljive informacije o zdravlju, poreklu i identitetu pojedinaca ili populacija kao što su rasna i etnička pripadnost.

To nameće etička i pravna pitanja o zaštiti privatnosti i pravima ljudi čija je DNK slučajno ili namerno prikupljena iz prirodne sredine.

U novoj studiji, naučnici su pokazali da je moguće izvući i sekvencirati ljudsku DNK iz različitih uzoraka eDNK, kao što su voda, pesak i vazduh. Takođe, pokazali su da je moguće dobiti informacije o medicinskom stanju i poreklu ljudi na osnovu njihovih haplotipova (genetskih varijacija koje se zajedno nasleđuju).

Autori su, međutim, upozorili da bi ovu metodu mogli da zloupotrebe kriminalci, policija, tajne službe, osiguravajuća društva i druge zainteresovane strane. Takođe, istakli su potrebu za regulacijom i nadzorom korišćenja eDNK u istraživanju i forenzici.

ETIČKA PITANjA

Etička pitanja koja proizlaze iz ovog otkrića, između ostalog, uključuju sledeće:

*Ko ima pravo na pristup i korišćenje ljudske eDNK?

*Da li treba tražiti pristanak od ljudi čija je DNK prikupljena iz okoline?

*Kako zaštititi privatnost i identitet ljudi čija je DNK otkrivena?

*Kako sprečiti diskriminaciju ili stigmatizaciju na osnovu genetskih informacija?

*Kako obezbediti tačnost i pouzdanost analize eDNK?

*Kako uravnotežiti interese različitih učesnika, kao što su istraživači, javnost, vlade i industrije?

PRAVNA PITANjA

Iz ovog naučnog otkrića proizlaze i brojna pravna pitanja, na primer:

*Koji su zakonski okviri koji se primenjuju na prikupljanje, skladištenje, obradu i deljenje ljudske eDNK?

*Kako uskladiti nacionalne i međunarodne propise o genetskoj privatnosti?

*Kako definisati vlasništvo i odgovornost nad ljudskom eDNK?

*Kako rešiti potencijalne sukobe ili sporove koji proizlaze iz korišćenja eDNK?

*Kako osigurati transparentnost i odgovornost u korišćenju eDNK?

REGULISATI PRIMENU TEHNOLOGIJE

Ovi etički i pravni izazovi zahtevaju multidisciplinarni pristup koji bi uključivao naučnike, etičare, pravnike, političare, građane i druge učesnike u društvu.

Potrebno je uspostaviti jasne smernice, standarde i protokole za korišćenje eDNK u istraživanju i forenzici.

Takođe, potrebno je edukovati javnost o prednostima i rizicima eDNK ali i podsticati dijalog i saradnju među različitim interesnim grupama.

Na taj način eDNK bi mogla da se koristi za očuvanje biološke raznolikosti i javnog zdravlja uz istovremeno poštovanje prava i dostojanstva ljudi čija je DNK deo okoline, preneo je „Indeks“.

sputnikportal.rs