SJAJ HILANDARSKIH RUKOPISA: Pogledajte kakvo blago čuva Zavičajni muzej u Jagodini (FOT0)
NAJSTARIJI deo bibliotečke građe, koju čini 720 knjiga i rukopisa, koju je Vlada Srbije proglasila za kulturno dobro od izuzetnog značaja, predstavlja i rukopis šest listova Mineja za decembar iz Hilandara ili Kareje iz treće decenije 14. veka.
Foto: Z. Glikorijević
Oni su deo najstarije i najznačajnije zbirke Zavičajnog muzeja, koja sadrži rukopisne odlomke koje je nakon svog boravka na Atosu 1893. godine u svoj jagodinski dom doneo Bogoljub Tirić, u to vreme profesor i direktor Niške gimnazije. Reč je o 11 pergamentnih i dva papirna lista, koji su nekada pripadali rukopisima karejske hilandarske biblioteke.
- Pošto je Tirić, predavač francuskog i staroslovenskog jezika, za vreme boravka na Svetoj Gori hilandarcima pomagao prilikom sređivanja manastirske biblioteke, oni su mu darovali više listova, istrgnutih iz raznih rukopisnih bogoslužbenih knjiga, da bi ih koristio kao nastavna sredstva. Zahvaljujući terenskom radu muzejskog saradnika i potonje profesorke srpsko-hrvatskog jezika u jagodinskoj Gimnaziji Anice Jovanović, Zavičajni muzej je fragmente 1971. godine dobio na poklon od Žermen, supruge Tirićevog sinovca Momčila - navodi dr Branislav Cvetković, muzejski savetnik Zavičajnog muzeja u Jagodini.
Kako je reč o veoma osetljivoj građi, prvi put je u celini izložena krajem 2019. godine u okviru Cvetkovićeve izložbe "Ars sakra", koja je predstavljala presek njegovog tridesetogodišnjeg rada, a koja je bila otvorena povodom osam vekova autokefalnosti SPC i 65 godina od osnivanja Zavičajnog muzeja.
MALEROZNI DANI
JEDAN od neobičnih predmeta u zbirci "Stare i retke knjige" je Molitvenik štampan u Budimu 1821. godine, na čijoj je unutrašnjoj strani prednje korice nalepljen list sa spiskom nesrećnih, maleroznih dana. Reč je o danima Tiha Brahea, severnoevropskoj sujeverici s početka 17 veka, koja se bez imalo osnova pripisuje Tiho Brahu, čuvenom danskom astronomu. Tablica je u Srbiju stigla preko Rusije, jer se nalazila u veoma retkom sanovniku, čiji primerak iz 1835. godine sadrži zbirka jagodinskog muzeja.
- Po značaju se ističu tri pergamentna dvolista Mineja za decembar, koji je najverovatnije ispisan 1330/'40. godine u Kareji. Na prvom i poslednjem listu su zapisi s liturgičkim uputstvima, a u zaglavlju prvog lista floralna zastavica. Jedini preostali trag rukopisa velikog formata jeste oderak Cvetnog trioda nastao sredinom 14. veka u karejskom skriptorijumu, a delovi iste celine su u Petrogradu i svetogorskom manastiru Zograf. Pergamentni dvolist pripada davno rasparčanom Oktoihu monaha Damjana, koji je ovaj daroviti hilandarski pisar iluminirao 1350-1360. godine. Veći deo je u Hilandaru, a manji u Petrogradu. Odlomak u zaglavlju ima zastavicu od geometrijskih i floralnih motiva - dodaje dr Cvetković.
Još jedan pergamentni dvolist identičnog formata, zbog čega je možda pripadao istom Oktoihu, otkriva Damjanov karakterističan duktus, a ostale odeljke su oko 1360. godine izvela dva druga pisara. Ovaj odlomak je značajan jer je veći deo sastrugan za palimpsest, a ima i zapis iz 1648. godine koji kazuje da je tada hilandarski paraeklisijarh Nikodim osmi put išao u Đurđevac, što znači da je prvobitni rukopis bio nošen u "pisaniju".
DRAGOCENA ZBIRKA
ZBIRKA "Stare i retke knjige" u Zavičajnom muzeju u Jagodini, formirana 1992. godine izdvajanjem građe iz fonda muzejske stručne biblioteke, sadrži 186 predmeta pribavljenih otkupom i poklonom. Njen najveći deo čine stari i retki primerci književnosti, istoriografije i udžbenika, a manji bogoslužbene knjige.
- Iako se jedan broj predmeta često nalazio u sastavu stalnih postavki muzeja, građa iz zbirke posebno je izlagana samo u jednoj prilici, dok su delovi podzbirke retke knjige bili publikovani u tri navrata. Između 2010. i 2014. godine 47 predmeta iz zbirke je zaštićeno u Konzervatorskoj laboratoriji Narodne biblioteke Srbije u Beogradu zahvaljujući sredstvima Ministarstva kulture do kojih je Muzej došao učestvujući na projektnim konkursima - kaže dr Cvetković.
- Jedan od fragmenata ostatak je hilandarskog Mineja za januar čiji duktus i vodeni žig s lovačkim rogom datiraju oko 1420. godine, a inicijale krase biljni motivi. Posebno vredan je papirni odlomak, jer je to poslednji list hilandarskog Posnog trioda iz 1520. godine na kome je prepisivačev zapis iz koga se doznaje da je rukopis ispisao dijak Bogdan po nalogu prezvitera Đurđa. Na osnovu izvora se zna da je taj dijak identičan đakonu Boži koji je u Slankamenu, zajedno s pisarom Andrejom Rusinom iz Sjanoka, grada u ukrajinskoj Galiciji, početkom 16. veka prepisivao još neke knjige za istog sveštenika Đurđa, slankamenskog protopopa. Zbog zapisa odlomak je najvažniji list tog rukopisa čiji se ostatak nalazi u biblioteci Hilandara - zaključuje dr Cvetković.